Abdulaziz ibn Marvon

Abdulaziz ibn Marvon ibn al-Hakam (hijriy 27–86) Abdulaziz bin Marvon bin al-Hakam, Misr amiri, Abu al-Asbag al-Madaniy, Abdulmalikdan keyingi voris, otasi oʻzidan soʻng oʻgʻlini taxt vorisi etib tayinladi va u yigirma yil yoki undan koʻproq vaqt davomida Misr shohi sifatida hayot kechirdi.

Abdulaziz ibn Marvon
Shaxsiy maʼlumotlar
Tavalludi	hijriy 27
Vafoti	hijriy 86
Dini	Islom

U otasi Abu Hurayra, Uqba ibn Omir va Ibn az-Zubayrdan rivoyat qiladi: „Uning Damashqda masjidning yonida as- Samisatiya nomli uyi bor edi“.

Kasir ibn Murra, Ali ibn Raboh Ibn Abu Malika va Bahir ibn Zahir rivoyat qiladilar: „Suvayd ibn Qays meni Abdulaziz ibn Marvon bilan ming dinor bilan Ibn Umarga yubordi, men uni unga olib keldim, u ajratib berdi“.

Ibn Abu Mulayka aytadilar: „Abdulaziz oʻlim chogʻida: „Koshki hech narsa boʻlmasam, shu oqar suvdek boʻlsam“, deganiga guvoh boʻldim“.

Hammod ibn Muso: „Abdulaziz vafot etayotganda, al-Bashir uning oldiga kelib, baytulmonga kelgan pulidan darak berdi. Molik Bu uch yuz „Mening pulim uning uchun sadaqa“, dedi".

Ibn Saʼd, Said ibn Afir, az-Ziyodiy va boshqalar u zot sakson beshinchi yili vafot etganini, Ibn Yunus esa: al-Lays sakson oltinchi yili Jumadaul-axirada vafot etgan. Uning xonaqohiga tabib kelganida, ikki oʻgʻli Validdan, soʻngra Sulaymondan ahd vaʼdasini oldi.

Oilasi

Abd Manafning yozishicha, Abdulaziz nasl-nasabi rasululloh sollallohu alayhi vasallamning nasablariga toʻgʻri keladi. Uning otasi Marvon ibn al-Hakam, Umaviylarning toʻrtinchi xalifasi va toʻgʻridan-toʻgʻri Muoviya xalifaligi davridagi roshid xalifa Usmon ibn Affonga amakivachcha hisoblanadi.

Uning onasi: Laylo binti Zabon ibn al-Asbag ibn Amr ibn Saʼlaba ibn al-Horis ibn Hisn ibn Damdam ibn Uday, Banu Kalbdan. Onasining ham nasabi Muhammad alayhissalomga tutashadi.

Abdulazizning ukalaridan eng mashhuri 65–86-hijriy yillar orasida Damashqda xalifalikni tayinlagan umaviylar xalifasi Abdulmalik ibn Marvon boʻlib, ular orasida Umaviylar xalifasi tomonidan tayinlangan Bishr bin Marvon ham bor edi. Iroq ustidan uning ukasi Abdulloh ibn az-Zubayrning izdoshi sifatida chiqqan vaqtida Musab ibn az-Zubayr va ular orasida orol-chegaralar shahzodasi Muhammad ibn Marvonning inqilobiga chek qoʻydi.

Misrga yurish

Marvon hijriy 64-yilda Zulqadada Damashq atrofidagi al-Jabiyyada xalifalikka bay’at qilgan. Misr oʻsha paytda Ibn Zubayr Abdurahmon ibn Jahdam al-Fihriy qoʻmondonligi vazifasida edi. Misrdagi Umaviylar tarafdorlari Marvonning Zubayridlardan xalos boʻlish chaqirigʻida ikkilanib qolishdi, shuning uchun Marvon Damashqdan uning oʻgʻli Abdulaziz boshchiligidagi qoʻshinni, undan keyin Xolid ibn Yazid, Umar ibn Said ibn al-Os boshchiligidagi qoʻshinni yubordi shundan soʻng esa ukasi tomonidan bu yer qoʻlga kiritildi.

Eallagan lavozimlari

Marvon Misrga kelgach, Amr ibn Said ibn al-Osni qozilikka tayinladi va Amr bilan birga chiqib ketganida, u oʻzining qoʻshiniga Abdulaziz yordamchiligida Abes ibn Said al-Muradiyni qoʻmondon qilib qoʻydi. Abdulaziz hijriy 67-yilda Damashqqa chiqqan vaqt, bir yildan soʻng 68-hijriy yilda Abes vafot etgan. Uning oʻrnini Ziyod ibn Hanata ibn Halava at-Tujibiy egalladi. Ziyod ibn Hanata 75-hijriyda vafot etganidan keyin Abdulaziz uning oʻrnini egallaydi. Abdulaziz Abdurrahmon ibn Hasan at-Tujibiy, keyin Yunus ibn Attia al-Hadramiy hijriy 84-yilda, keyin Abdurahmon ibn Muoviya ibn Hudayj 86-hijriy yilda qozilikka tayinlangan.

Abdulaziz Iskandariyani egallash va u yerda islom hokimiyatini mustahkamlash uchun toʻrt marta yurish qildi.

Uning eng muhim ishlaridan: U taʼmirlash va koʻpchilik rekonstruksiya ishlariga boshchilik qilgan. Shuning uchun oʻz davrida juda koʻp binolar va hammomlar qurdirgan va uning davri farovonlik, taraqqiyot va ishonch davri boʻlgan. Nil daryosiga suv balandligini ogʻdirish uchun tarozi oʻrnatgan. Xalqdan olinadigan baʼzi soliqlar miqdorini kamaytirgan.

Abdul Aziz al-Bani maqtadi

Abdulaziz hokimiyatining hijriy 67-yilda Fustatda amirlik uchun uy qurdirib, unga oltin gumbaz yasattirdi va bu uyning barakotidan u yer shahar deb nom oldi. Abdulaziz 77-hijriy yilda Amr ibn al-Os masjidini yon tomonlarini kengaytirdi. Masjidlar, dam olish uylari qurdirdi.

Abdulaziz ham hijriy 69-yilda al-Hamra al-Aqsoda moʻminlar amiri koʻrfazi ustiga koʻprik qurdirgan va uning nomi unga oʻyib yozilgan va hozirgi manzili Ayoun daryosi boʻyida joylashgan (Qohira).

Helvan binosi

Abdulaziz Helvonni qishlash joyi boʻlishi uchun qurdirdi, soʻngra hijriy 70-yilda Fustatda oʻlat tarqalgach qoʻnimgoh sifatida foydalandi, keyinchalik uni oʻz hukmronligi markaziga aylantirdi. U yerda masjidlar va bozorlar qurdirib, ularni qurish uchun yuz ming dinor sarflagan, ularni obod qilib, Mokattam buloqlaridan suv olib chiqish uchun Xelvonda suv oʻtkazgichlar ham qurdirgan va suvni hovuzga tutashtiruvchi ustunlar ustiga osilgan kamarlarni oʻrnatdi, ular bilan birga mevali daraxtlar va xurmo daraxtlarini oʻtqazdi, ular bilan masjidlar va hashamatli binolar qurdi, oʻzining yaxshi siyosati tufayli Misrda xavfsizlikni yaratdi va uni yoydi.

Ayollari, bolalari va nevaralari

Abdulaziz Ummu Kulsum as-Saadiyya va Arva al-Xavloniyga uylangan, undan oldin esa Maslama ibn Muxlad al-Ansoriy u kishiga joriya edi. Shuningdek, u Layla binti Sahl al-Kilobiyyaga uylandi va u unga Umm al-Baninni tugʻib beradi va keyinchalik xalifa Valid ibn Abdulmalik unga uylandi.

U umrining keyingi qismida Hafsa binti Abdulloh ibn Amr ibn Usmon ibn Affonga uylandi va u bilan birga vafot etdi. Ummu Osim binti Osim ibn Umar ibn al-Xattobga ham uylandi va u ayoldan xalifa Umar ibn Abdulaziz oʻgʻli tugʻildi.

Uning bolalariga kelsak, ulardan eng mashhurlari:

• Al-Asbogʻ ibn Abdul-Aziz va u uning toʻngʻich oʻgʻli boʻlib, u bilan birga unga laqab qoʻyilgan va al-Asbag ibn Abdul-Aziz Abu Zabon laqabini olgan va otasiga hokimiyatda yordam bergan va otasidan yigirma kun oldin vafot etgan. Rabi`ul-axir 86-hijriy.
• Uning oʻgʻillari orasida Zabon ibn Abdulaziz ham bor edi, u Fustatda otasi xotirasiga hammom qurdirdi.
• Oʻgʻillarining eng mashhuriga kelsak, u Madinada tugʻilgan va Misrda 61-hijriy yilda aytilgan va hijriy 99 -yilda xalifalikni egallagan adolatli xalifa Umar ibn Abdulazizdir. Xalifa Sulaymon ibn Abd al-Malik va Umar ibn Abdulaziz hijriy 101-yilda vafot etgan. Umar ibn Abdulaziz butun islom olamida zohidlik va adolat namunasi sifatida keltirilgan.
• Muhammad bin Abdulaziz ibn Marvon]] haqida maʼlumot yoʻq.
• Sahil ibn Abdulaziz.
• Osim ibn Abdulaziz.
• Abu Bakr ibn Abdul Aziz ibn Marvon.

Abdulazizning eng mashhur qizi Umm al-Banin bint Abd al-Aziz boʻlib, u xalifa al-Valid bin Abd al-Malikka turmushga chiqqan.

Abdulazizning eng mashhur avlodlaridan hijriy 132-yilda Marvon ibn Muhammadga qarshi qoʻzgʻolon koʻtargan Amr ibn Suhayl bin Abdulaziz va Abbosiylar xalifasi al-Mahdiy]] davrida Umaviylar inqilobi Dahiya bin Musab ibn al-Asbag bin Abdulazizdir. Yuqori Misrda xalifalikka daʼvat etgan Aziz va misrliklar unga yopishib olishdi va Abbosiylar va Dihya oʻrtasida janglar boʻlib, asirlikda tugaydi va u Fustatga olib ketilib,Jumadul oxirda oʻldirilgan. Hijriy 169-yil va boshi Bagʻdoddagi Mahdiy huzuriga joʻnatildi.

Abdulaziz ibn Marvonning vafoti

Hijriy 86-yilda Jumadaul-avval oyida Helvonda vafot etdi.

Adabiyotlar

• Abdul Aziz bin Marvon: Doktor Sayda Ismoil Koshif, Misr umumiy kitob tashkiloti, 2005-yil.