Amerika Samoasi Samoaning janubi-sharqida joylashgan va yettita asosiy oroldan iborat boʻlgan Qoʻshma Shtatlarning korporativ boʻlmagan hududidir[1]. Amerika Samoasi asosan nasroniy xalq boʻlib, Xudo tomonidan asos solingan mintaqa sifatida tanilgan, ammo XX asr oʻrtalaridan boshlab diniy jihatdan xilma-xil boʻlib qoladi[2]. Islom dini Amerika Samoasiga birinchi marta 1980-yillarning oʻrtalarida hukumat dasturlari orqali chet ellik musulmon ishchilar tomonidan olib kelingan[3]. Mintaqa 1985-yilda oʻzining birinchi mahalliy dinini qabul qilgan, garchi musulmon tarafdorlari bugungi kunda ham Amerika Samoa jamiyatida ozchilik boʻlib qolmoqda[3]. Aholisi kam boʻlsada, islomning tarqalishi orol tarixining muhim qismi boʻlgan. 2000-yillarning boshlarida global miqyosda terrorchilik faoliyatining kuchayishi, xususan, Amerika Samoasi qoʻshnilarini nishonga olgan Bali portlashi natijasida orollar 23 mamlakat aholisiga orol bosh prokurorining aniq ruxsatisiz oʻz hududiga kirishini qattiq taqiqlab qoʻydiManba xatosi: The opening <ref> tag is malformed or has a bad name. Taqiqlangan mamlakatlarning aksariyati Yaqin Sharqda joylashgan va musulmon davlatlari sifatida aniqlangan yoki koʻp sonli musulmon tarafdorlari joylashgan.

Amerika Samoa xaritasi

Amerika samoalarining diniy kelib chiqishi tahrir

 
Amerika Samosining diniy aholisi 2015-yilda

Xristian xalqi sifatida kelib chiqishi tahrir

Tinch okeanidagi orol aholisining aksariyati xristianlardir, chunki nasroniylik eʼtiqodi mintaqada XX asrning oʻrtalarida qabul qilingan va shu vaqtdan beri Tinch okeanida chuqur ildiz otgan[4]. Protestant anʼanalaridagi Elliginchilar jamoasi boʻlgan Xudoning Assambleyalari 1926-yilda Amerika Samoasiga birinchi boʻlib kelgan bu erta taʼsirning namunasidir[5]. Amerika Samoadagi nasroniylarning aksariyati protestant boʻlib qolmoqda, bu umumiy aholining 42,7% ni tashkil qiladi, ammo katoliklar esa 22,6% ni tashkil qiladi. Xristianlikning Tinch okeanining janubiga tarqalishi bir qator ijtimoiy dasturlarni, jumladan, koʻplab jamoalarga savodxonlikni oʻz ichiga oldi va Tinch okeanining janubiy qismiga sezilarli intellektual taʼsir koʻrsatdi[5].

Islom dinining tarqalishi tahrir

Islom mintaqaga yaqinda kelgan boʻlsa-da, Tinch okeani janubidagi koʻplab odamlarning ijtimoiy va madaniy hayotiga xuddi shunday taʼsir koʻrsatdi. Dawah arabcha soʻz boʻlib, anʼanaviy ravishda shaxslar va jamoalarni „Xudoga qaytishga“ daʼvat qilish maʼnosini bildiradi, biroq XX asrda u butun dunyo boʻylab qator ijtimoiy, siyosiy va madaniy tadbirlar uchun asos boʻldi[6]. Dunyoning oʻsib borayotgan globallashuvi, shuningdek, Tinch okeanining janubiy qismidagi koʻplab mamlakatlarda, shu jumladan Amerika Samoasida islom kabi „diniy muqobillarga qiziqishni osonlashtirdi“[7].

Musulmon aholi tahrir

 
Amerika Samoadagi jami musulmon tarafdorlari 1990-2020-yillardagi hisob boʻyicha[8]

Hisob-kitoblarga koʻra, Okeaniyada yarim millionga yaqin musulmonlar bor, bu qitʼaning umumiy aholisining taxminan 1,4 foizini tashkil qiladiManba xatosi: The opening <ref> tag is malformed or has a bad name. Osiyo Tinch okeani mintaqasidagi musulmon aholisi ichida taxminan 12-15% tarafdorlari shia ekanligi taxmin qilinmoqda, aksariyati islomning sunniy mazhabiga amal qiladi[9]. Orollarda xristian dini hukmronlik qiladi, aholining 98,3% xristian tarafdorlaridir[8]. Biroq, Amerika Samoa aholisining 0,03% musulmon tarafdorlari ekanligi taxmin qilinmoqda, 1990-yildan 2020-yilgacha aholi soni 12 dan 23 tagacha deyarli ikki baravar koʻpaygan[8].

2002-yilgi taqiq tahrir

 
Tauese Fiti Sunia — Amerika Samoasining 56-gubernatori (1997-2003-yillar)
 
Amerika Samoa qonun chiqaruvchi binosi

2002-yil dekabr oyida 23 mamlakat fuqarolarining Amerika Samoasiga kirishini taqiqlash boʻyicha chora koʻrildi, bu hudud bosh prokurori Fiti Sunianing aniq ruxsatisizManba xatosi: The opening <ref> tag is malformed or has a bad name. Amerika Samoasidan taqiqlanganlar asosan arab davlatlari, jumladan, Yaqin Sharqdagi bir qator davlatlar edi. Ushbu tartibning bir qismi sifatida, orollarga Yaqin Sharq qiyofasiga ega yoki musulmon ismli har qanday tashrif buyuruvchi kelishidan oldin sinchkovlik bilan tekshiruvdan oʻtadi va umuman kirishdan bosh tortishi mumkin edi[10].

Amerika Samoa rasmiylarining bu keng qamrovli harakatlariga Balidagi portlash, 202 kishining hayotiga zomin boʻlgan, Jemaa Islomiya nomli terroristik tashkilot tomonidan uyushtirilgan va amalga oshirilgan va 2002-yil oktyabr oyida qaror qabul qilinishidan ikki oy oldin sodir boʻlgan portlash sabab boʻlgan[11], fikr keng tarqalgan[12]. Hujumni muvofiqlashtirgan aʼzolarning soʻzlariga koʻra, Baliga koʻpincha Amerika fuqarolari tez-tez tashrif buyurganligi sababli tanlangan, shuning uchun Amerika Samoasining AQSh hududi sifatida maqomi millatni ekstremal islomiy xatti-harakatlardan keyingi oʻch olish bilan bogʻlaydi, deb ishonilgan[13]. Shuning uchun musulmon xalqlariga keng qamrovli taqiq fuqarolar xavfsizligi uchun amalga oshirildi[14]. Biroq, taqiqning ko‘lami AQSh prezidenti Donald Trampning 2015-yil dekabrida bo‘lib o‘tgan saylovoldi mitingida musulmonlarning Qo‘shma Shtatlarga kirishiga taqiq qo‘yish tahdidi bilan taqqoslashga olib keldi[15].

Bundan tashqari, Islom inson huquqlari komissiyasi aʼzolari orolning Amerika konsulligining yopilishiga „oʻrta sharq koʻrinishidagi“ ikki nomaʼlum shaxs" konsullikni suratga olayotgan terroristik ogohlantirish sabab boʻlganini daʼvo qilishdi, garchi bu daʼvolarda rasman tasdiqlanmagan[16][17].

Taqiqlangan mamlakatlari tahrir

Taqiq roʻyxatdagi Tinch okeanidagi yagona orol boʻlgan Fidji orolini oʻz ichiga olgan. Ularning qoʻshilishi orolda 80 000 ga yaqin tarafdorlari boʻlgan mamlakatning katta musulmon aholisi bilan bogʻliq edi[14]. Taqiqning boshqa janubiy Tinch okeani davlatlariga ham uzaytirilishi, baʼzi fijilik musulmon tarafdorlari odatda musulmon mamlakatlaridagi islomiy muassasalarga borib, oʻqiganlari sababli oqlandiManba xatosi: The opening <ref> tag is malformed or has a bad name. Biroq, fidjiliklarning keskin noroziligi va muxolifat ommaviy axborot vositalarining butun hudud boʻylab yoritilishidan soʻng, orol 2003-yil boshida roʻyxatdan oʻchirildi[17].

Yana qarang tahrir

Manbalar tahrir

  1. Stanley, David. South Pacific. Moon Handbooks, 2004. 
  2. Bouma, G; Ling, R; Pratt, D (2010). "Samoa". Religious Diversity in Southeast Asia and the Pacific (Springer Netherlands). doi:10.1007/978-90-481-3389-5_23. 
  3. 3,0 3,1 Terdiman. „History of Islam in Samoa“ (2011).
  4. Barker, J. (1996).
  5. 5,0 5,1 Encyclopedia.com. „Oceanic Religions: Missionary Movement“ (2002).
  6. Oxford Islamic Studies Online (2020). "Dawah". The Oxford Dictionary of Islam. Archived from the original on 2013-12-04. https://web.archive.org/web/20131204162659/http://www.oxfordislamicstudies.com/article/opr/t125/e511. Qaraldi: 2022-11-24. Amerika Samoasidagi Islom]]
  7. Scott Flower (2015). "Conversion to Islam in Papua New Guinea: Preserving Traditional Culture against Modernity’s Cargo-Cult Mentality". The Journal of Alternative and Emergent Religions (University of California Press) 18: 55–82. 
  8. 8,0 8,1 8,2 Kettani. „Muslim population in Oceania: 1950-2020“ (2010).
  9. Pew Research Centre. „Mapping the global Muslim population“ (2009).
  10. =Stanley, David. South Pacific. Moon Handbooks, 2004. 
  11. National Museum Australia. „Bali bombings“ (2002).
  12. National Museum Australia. „Bali bombings“ (2002).
  13. BBC. „The 12 October 2002 Bali bombing plot“ (2012).
  14. 14,0 14,1 14,2 Sydney Morning Herald. „American Samoa bans nations from 23 countries“ (2002). Sydney Morning Herald (2002).
  15. Samuels. „The Pacific islanders who want to ban Islam“ (2016).
  16. Islamic Human Rights Commission. „Bannings and Deportations in the Pacific: racial and religious profiling in Fiji and American Samoa“ (2003).
  17. 17,0 17,1 Stanley, David. South Pacific. Moon Handbooks, 2004. Stanley, David (2004).