Avgusta (Germaniya ayol imperatori)

Saks-Veymar-Eyzenaxlik Avgusta Mariya Luiza Ketrin (nemischa: Augusta Marie Luise Katharina von Sachsen-Weimar-Eisenach)1811-yil 30-sentyabrda Veymarda tug`ildi,7-yanvar 1890-yilda Berlinda vafot etdi) - nemis imperatori va Prussiya qirolichasi bo`lgan,.Vilgelm I ning rafiqasi.

Avgusta, Prussiya malikasi. 1830

Baden-Badendagi imperator Avgusta byusti

Biografiyasi

Avgusta - Saks-Veymarning Buyuk Gertsogi Karl Fridrixning va Buyuk Gertsoginya Mariya Pavlovna (1786-1859)Mariya Pavlovnaning ikkinchi qizi. Imperator Aleksandr I ning singlisi 1811-yil 30-sentyabrda tug'ilgan.Avgustaning onasini Iogan Volfgang Gyote "o'z davrining eng yaxshi va eng muhim ayollaridan biri" deb atagan. Avgusta har tomonlama ta'lim oldi va sudda vakillik vazifalariga tayyorgarlik ko'rdi.Malika Avgusta saroy rassomi Luiza Zaydler bilan rasm chizishni o'rgangan va sud guruhi ustasi Iogan Nepomuk Hummeldan musiqadan saboq olgan.Augusta saboq olgan Veymar sudi liberal hisoblangan.Veymar gersogligi Germaniyada birinchi bo'lib 1816-yilda konstitutsiyani qabul qildi.Brunsvik gertsoginyasi Anna Amaliya tufayli Veymarda san'at va adabiyot gullab-yashnadi.

Avgusta 1826-yilda bo'lajak turmush o'rtog'i Prussiya shahzodasi Vilgelm bilan uchrashdi.Vilgelm 15 yoshli Avgustani "ajoyib shaxs" deb aytdi,ammoba`zi ma'lumotlarga ko'ra,uning katta singlisi Mariyani afzal ko'rgan.Avgustaning Vilgelmga nomzodi uning otasi Frederik Uilyam III tomonidan tavsiya qilingan.Vilgelmning ukasi Charlz Avgustaning opasi Mariyaga uylandi.

Bu vaqtda shahzoda Vilgelm malika Eliza Radzivilga qattiq oshiq edi. Teng bo'lmagan polshalik aristokrat bilan turmush qurish Prussiya qirollik saroyida noto'g'ri munosabat deb hisoblangan.Vilgelmning katta akasi Fridrix Vilgelm Prussiyaning valiahd shahzodasi hisoblanardi, lekin uning nikohidan farzandlari yo'q edi, shuning uchun uning ukasi Vilgelm uning merosxo'ri bo'lishi kerak edi.1826-yil iyun oyida Vilgelmning otasi qirol Fridrix Vilgelm III nihoyat Vilgelmga Eliza Radzivilga turmushga chiqishni taqiqladi.Keyingi oylarda Vilgelmga munosib kelin qidirildi. 1828-yil 29-avgustda Vilgelm otasining bosimi ostida Avgustaning qo'lini yozma ravishda so'radi.Augusta mamnuniyat bilan rozi bo'ldi va 1828-yil 25-oktyabrda ularning unashtiruvi bo'lib o'tdi.Kelin va kuyovning yozishmalaridan ma'lum bo'lishicha, ular nikohga butunlay boshqacha umidlar bilan yondashgan.Eliza Radzivilni eslab, shahzoda Vilgelm imperator Nikolay I ning rafiqasi singlisi Sharlottaga shunday deb yozgan edi: "Siz hayotingizda faqat bir marta chinakam sevishingiz mumkin".U turmush o`rtog`i haqida shunday dedi: "Malika go'zal va aqlli, lekin u meni isitmaydi".Avgusta Vilgelmning Elizaga bo'lgan baxtsiz sevgisidan xabardor edi.Shahzoda Vilgelm va malika Avgustaning nikohi 1829-yil 11-iyunda Berlinda, Sharlottenburg saroyining ibodatxonasida bo'lib o'tdi .

Avgusta Prussiya qirollik saroyida yaxshi kutib olindi va yangi turmush qurganlar birinchi haftalarda mukammal uyg'unlikda yashashdi,ammo Avgusta Berlinda zerikib ketdi. U xayriya faoliyati bilan shug'ullanishi mumkin edi, ammo bu vazifalar valiahd malika Elizabetga yuklangan edi. Vilgelm ham xotinidan zeerika boshladi. 1830-yil mart oyida Vilgelm singlisi Aleksandrina bilan xotinining bolaligidan emas, aksincha,uning yoshidan ham yetuk aqli va mulohazasi o'tkirligidan xijolat bo'lganini aytdi va tez-tez munozaralarga kirishganidan shikoyat qildi.

Bo'lajak imperator Fridrix III, Vilgelm va Avgusta oilasining birinchi farzandi,uch yillik nikohdan keyin 1831-yilda tug'ilgan.Yetti yildan keyin qizi Luiza tug'ildi.1842 va 1843- yillarda Avgusta homilador bo'ldi.Vilgelm ko'p o'tmay turli davradagi xonimlar bilan avvalgi sevgi munosabatlariga qaytdi, barcha ehtiyot choralariga qaramay, Avgusta erining xiyonati haqida bilar edi.1840-yildan beri Avgusta bipolyar ruhiy kasalligidan aziyat chekdi, hayot uning uchun ranglarini yo'qotdi,depressiyadan aziyat chekdi.

Avgusta siyosatga katta qiziqish bildirdi va 1845-yildan boshlab siyosiy faollikka erishdi.Mart inqilobi paytida Vilgelm akasining ko`rsatmasiga binoan Londonga qochib ketdi. Avgusta ikki bolasi bilan Potsdamda panoh topdi. Liberal doiralarda qirol Frederik Uilyam IV ning taxtdan voz kechishi va Uilyamning taxtni meros qilib olishdan bosh tortishi va "olijanob va erkin fikrli malika" Avgustaning kichik o'g'li ostida regentlikka ko'tarilishi jiddiy muhokama qilindi. Avgusta bu davrdagi kundalik yozuvlari va yozishmalarini yo'q qild.Valiahd shahzoda Vilgelm Prussiyaga faqat 1848-yil iyun oyida, Frankfurt Milliy Assambleyasi allaqachon Paulskircheda o'tirgan paytda qaytib keldi. 1849-yilda Reyn provinsiyasining general-gubernatori etib tayinlandi va 1850-yilning bahorida Avgusta va Vilgelm Trierning oxirgi saroyi bo'lgan Koblenzdagi yangi qarorgohiga ko'chib o'tishdi.

Auvgusta Koblenzni yaxshi ko'rardi.1856-yilda u ikki taniqli Prussiya bog'i me'morlari Piter Yozef Lenni va Herman fon Pyukler-Muskauni Reyn qirg'og'ida park yaratish uchun Koblenzga taklif qildi.O'g'il Fridrix onasining ta'siri ostida Bonn universitetining huquq fakultetiga o'qishga kirdi va akademik ma'lumotga ega bo'lgan Prussiya taxtining birinchi vorisi bo'ldi.Koblenz sudida ko'plab liberallar, jumladan tarixchi Maksimilian Dunker,huquq professorlari Avgust fon Betman- Xollveg,Klemens Teodor Perthes va Aleksandr fon Shleynits bor edi .1848-yilgi inqilobdan keyin valiahd shahzoda Vilgelm ham o'zining siyosiy qarashlarini mo'tadil qildi, bu uning ukasi qirolning noroziligiga sabab bo'ldi. Avgustaning katoliklarga nisbatan bag'rikengligi ham tanqid qilindi.1856-yilda Vilgelm va Avgustaning 17 yoshli qizi Badenning Buyuk Gertsogiga turmushga chiqdi,1858-yil yanvarda ularning o'g'li Fridrix Buyuk Britaniya qirolichasi Viktoriyaning qizi 17 yoshli Viktoriyaga uylandi. Avgusta bu nikohni o'zining bir nechta g'alabalaridan biri deb hisobladi. Buyuk Britaniya uning uchun zamonaviy monarxiyaning namunasi edi, Avgusta kelinini o'g'li Frederikda liberal qarashlarni singdira olishiga umid qilgan.

1858yilda valiahd shahzoda Vilgelm o'zining ukasi Fridrix Vilgelm IV ning regenti etib tayinlandi,sababi u bir necha marta insultdan so'ng nogiron bo'lib qolgan edi. Avgusta Koblenz bilan xayrlashishga va eri bilan Berlinga qaytishga majbur bo'ldi.Vilgelm vazirlikni tarqatib yubordi va liberal qarashlarga ega vazirlarni tayinladi,ular bilan Koblenz sudidan tanish edi.Konservativ doiralar bu o'zgarishlarda Avgustaning ta'sirini ko'rdilar. Aslida, Avgustaning eriga ta'siri minimal edi.1862-yilda Vilgelmning fikricha, parlamentni tarqatib yuborishga va Otto fon Bismarkning bosh vazir etib tayinlanishiga to'sqinlik qila olmadi. Avgusta Bismarkni o'zining ashaddiy dushmani deb bildi, Bismark, o'z navbatida,eri va o'g'liga bosim o'tkazgani uchun qirolicha Avgustadan nafratlandi va uni unga qarshi bo'lgan barcha siyosiy kuchlarning kristallangan markazi deb hisobladi. Ko'p yillar o'tgach, Bismark o'zining tarjimai holida, Kayzer Vilgelm I o'zining aqldan ozgan rafiqasiga nisbatan turli xil bezovtalik, hurmat va ma'qullash tuyg'ularini boshdan kechirganini esladi va uni "olovli bosh" deb atadi va uning oldida ojiz yelka qisib qo'ydi. Avgusta Bismarkning barcha urushlarda qatnashishiga rozi bo'lmadi.Shu bilan birga, u turmush o'rtog'idan tobora uzoqlashdi.Bismark Avgustani "eski fregat" deb atadi, gazetalarni liberal qirolichaga qarshi tortdi va Avgustani parlamentda ochiq tanqid qildi.Bismark o'z xotiralarida qirolicha va keyinchalik imperator bilan bo'lgan mojaroga qayta-qayta ishora qilgan va uni o'z ulug'vorligiga Prussiyaga qarshi ta'sir qilishda ayblagan.

Avgustaning atrofidagilar uning depressiv psixikasidan aziyat chekishdi,sud qirolichaning Baden-Badenga davolanish uchun ketishiga yengillik bilan munosabatda bo'ldi. Koniggrentsdagi g'alabadan xursand bo'lgan Prussiya aholisidan farqli o'laroq, pasifist Avgusta halok bo'lganlar va yaradorlar uchun motam tutdi, bu ham uning obro'siga putur etkazdi.Siyosiy e'tiqodlarning umumiyligi va ularni bog'lagan Bismarkga nisbatan tanqidiy munosabatga qaramay, Avgusta o'zining aqlli kelini,valiahd malika Viktoriya bilan kelisha olmadi.Dindor va mas'uliyatli Avgusta Viktoriyani kam e'tiqodli deb hisobladi,uni rasmiy tadbirlarda yo'qligi uchun qoraladi va o'g'li bilan bo'lgan munosabatlari uchun uni aybladi.Yaxshi munosabatlar Avgustani faqat nabirasi Vilgelm bilan bog'ladi.

Qirolicha bo'lgan Avgusta o'zini xayriya ishlariga bag'ishlash imkoniyatiga ega bo'ldi.1866-yilda yarador va kasal askarlarga g'amxo'rlik qilishni o'z oldiga vazifa qilib qo'ygan ayollar vatanparvarlik ittifoqini tuzdi. Augusta Buyuk Britaniyaga tashrifidan Florens Nightingale bilan tajriba almashish uchun foydalangan,buning natijasida Britaniya kasalxonalarida o'lim darajasi kamaydi.Avgusta tashabbusi bilan ko'plab shifoxonalar, shu jumladan bugungi kunda ham mavjud bo'lgan Langenbek-Virxov uyi, Germaniya jarrohlik jamiyatining shtab-kvartirasi yoki Bochumdagi Augusta kasalxonasi tashkil etildi.

Tinchlikparvar Avgusta Germaniyani birlashtirish uchun olib borilgan urushlarga salbiy munosabatda bo'lgan va ular uchun birinchi navbatda Bismarkni ayblagan.1870-1871 yillardagi Franko-Prussiya urushiga qarshi chiqdi,ammo buning natijasida Avgusta imperator bo'ldi.Avgusta imperatorning tojini shaxsiy mag'lubiyat sifatida qabul qildi, u Germaniyaning Prussiya bilan birligiga qon to'kish bilan emas,balki "ma'naviy g'alabalar" orqali erishilishini orzu qildi.Uning urushlarga munosabati 1870—1871-yillardagi urushda halok bo'lgan ofitserlar,harbiy rahbarlar, ruhoniylar va shifokorlarning yordamga muhtoj qizlarini o'qitish maqsadida Berlinda,keyin esa Potsdamda tashkil etilgan Empress Augusta jamg'armasida o'z aksini topgan. .

Bismark bilan qarama-qarshilik 187- yildan keyin ham davom etdi. Asosan katolik cherkoviga qarshi qaratilgan Kulturkampfda Augusta qat'iy ravishda katoliklarning tarafini oldi.Kayzer Vilgelmni kasallarga g'amxo'rlik qilish bilan shug'ullanadigan katolik buyruqlariga tegmaslikka ko'ndirishga muvaffaq bo'ldi.1878-yildagi bu kichik g'alabadan so'ng Bismark katolik cherkoviga qarshi deyarli barcha majburlov choralarini bekor qilishga majbur bo'ldi. Bismark voqeani shaxsiy mag'lubiyat sifatida qabul qildi, barcha aybni imperatorga yukladi va uni matbuotda ta'qib qilishni davom ettirdi. Avgusta Bismarkga bo'lgan nafratini faqat hayotining so'nggi yillarida yengdi.Bismark unga sevimli nabirasi Vilgelmni kuch funksiyalariga tayyorlash uchun munosib o'qituvchi bo'lib tuyuldi.

1881-yil iyun oyida Koblenz shahrida revmatizm bilan og'rigan Avgusta yiqilib jiddiy jarohat oldi va qo'ltiq tayoq yoki nogironlar aravachasida harakatlanishga majbur bo'ldi, ammo shunga qaramay o'z vazifalarini bajarishdan voz kechmadi.Nihoyat u 1887-yilda 90 yoshini nishonlagan eri bilan munosabatlarini yaxshiladi.Kayzer Vilgelm 1888-yil 9-martda vafot etdi, uning o'g'li Fridrix bor-yo'g'i 99 kun hukmronlik qildi va tomoq saratonidan vafot etdi.Avgusta sevimli nabirasi Vilgelmning hokimiyat tepasiga kelishiga guvoh bo'ldi.Har yili imperator bir necha hafta o'zining sevimli Koblenz shahrida,Reyndagi Potsdamda o'tkazdi. 1890-yilda Yangi yil ziyofatida imperator biroz hafagarchilik bilan namoyon bo'ldi va 1890-yil 7-yanvarda Unter den Lindendagi Eski saroyda to'satdan vafot etdi.Sharlottenburg saroyi maqbarasida erining yoniga dafn qilindi.

Adabiyotlar

• Berner, "Der Regierungsanfang des Prinz-Regenten von Preussen und seine Gemahlin" (B., 1902).
• Morgenstern L., "Kaiserin Augusta, Begründerin der vaterländisch en Frauenvereine" (B., 1900);
• Petersdorff X., "Kayserin A." (Leyptsig, 1900);
• Августа, германская императрица / / Brokxaus va Efronning entsiklopedik lug'ati : 86 tonnada (82 tonna va 4 ta qo'shimcha). - Sankt-Peterburg., 1890-1907.

Havolalar

• Biografiya^(olm.) )