Cornus mas

Cornelian cherry
Ilmiy tasniflash
	O‘simliklar
	Yuksak oʻsimliklar
	Gulli oʻsimliklar
	Ikki urugʻpallalilar
	Asterids
	Cornales
	Cornaceae
	Qizil (daraxt)
	Cornus subg. Cornus
	C. mas
Binar nomi
	Cornus mas; ; L.
	Uchrash joyi xaritasi
Sinonimlar
	Cornus erythrocarpa St.-Lag.; Cornus flava Steud.; Cornus homerica Bubani; Cornus mascula L.; Cornus nudiflora Dumort.; Cornus praecox Stokes; Cornus vernalis Salisb.; Eukrania mascula (L.) Merr.; Macrocarpium mas (L.) Nakai;

Cornus mas, odatda zogʻora (shuningdek, zogʻora gilos, Yevropa zogʻorasi yoki zogʻora olcha dogwood) sifatida tanilgan, Janubiy Yevropa va Janubi-Gʻarbiy Osiyoda tugʻilgan Cornus turkumiga mansub buta yoki kichik daraxt turi.

Tavsif

Bu turning bo‘yi 5-12 m gacha o‘sadi. Barglari qarama-qarshi, uzunligi 4-10 sm, kengligi 2-4 sm tuxumsimondan choʻzinchoq shaklda. Gullari kichik (diametri 5-10), toʻrtta sariq gulbargdan iborat, qish oxirida (Buyuk Britaniyada fevral va mart oylari orasida) 10-25 ta guldan iborat to‘pgulda ochiladi^[1]. Mevasi choʻzinchoq qizil dukkakli uzunligi 2sm uzunligi, diametri 1,5 sm.

Foydalanadi

Meva

Urugʻlar va quritilgan mevalar — MHNT

Mevalar qizil rangda. Pishib yetilganida qahva rezavorlariga oʻxshaydi. Pishganida, meva quyuq yoqut qizil yoki yorqin sariq rangga ega bo‘ladi. Klyukva va gilos aralashmasi sifatida tasvirlangan kislotali taʼmga ega; asosan murabbo tayyorlash uchun ishlatiladi. Bundan tashqari, Ozarbayjonda tuzlangan bodring tayyorlash, guruchga qoʻshish yoki ichimliklar tayyorlash uchun keng qoʻllanadi^[2]. Armanistonda Cornus rezavorlari aroq tayyorlash uchun ishlatiladi^[3].

Cornus mas mevasi (C. officinalis mevasi bilan birga) anʼanaviy xitoy tabobatida foydalanish tarixiga ega boʻlib, u shānzhūyú deb nomlanadi^[4].

Gullar

Tur, shuningdek, Forsythiadan oldin gullaydi va sariq gullari uchun manzarali oʻsimlik sifatida oʻstiriladi. Cornus mas gullari Forsithiya gullari kabi katta va jonli boʻlmasa-da, butun oʻsimlik landshaftda shunga oʻxshash effekt uchun ishlatilishi mumkin.

Yogʻoch

C. mas yogʻochi nihoyatda zich boʻlib, koʻpchilik boshqa yogʻochli oʻsimliklarning yogʻochlaridan farqli oʻlaroq, suvga choʻkadi. Yuqori zichlik tufayli asbob tutqichlari, dastgohlar qismlari uchun xomashyo bo‘lib xizmat qiladi^[5].

Cornus masdan miloddan avvalgi VII asrdan boshlab yunon ustalari nayzalar, nayzalar va kamonlarni yasashda foydalanishgan, hunarmandlar uni boshqa yogʻochlardan ancha ustun deb bilishgan^[6]. Yogʻochning qurol-yarogʻ bilan aloqasi shunchalik yaxshi maʼlumki, uning yunoncha nomi miloddan avvalgi IV-III asrlarda sheʼriyatda „nayza“ soʻzining sinonimi sifatida ishlatilgan^[6].

Barglar

Barglari (va mevalari) Markaziy va Janubi-Gʻarbiy Osiyoda anʼanaviy tibbiyotda qoʻllanadi^[7].

Nom

Cornus mas „erkak“ zogʻora, degan maʼnoni anglatadi, bu tur „ayol“ zogʻora Cornus sanguineadan farqlash uchun shunday nomlangan.

Bogʻ tarixi

Buta Britaniya orollarida tabiiy holatda o‘smaydi. William Turner o‘simlik haqida faqat 1548-yilda eshitgan^[8]^[9]. 1551-yildan boshlab qirollik bog‘larida yetishtirila boshlangan.

Turlari

Quyidagi navlar Qirollik bogʻdorchilik jamiyatining bogʻdagi xizmatlari uchun mukofotiga sazovor boʻlgan (2017 yilda tasdiqlangan)^[10]:

„Aurea“^[11] (bargi sariq, mevasi qizil)
„Oltin shon-sharaf“^[12] (koʻp sariq gullar, yaltiroq qizil mevalar)
„Variegata“^[13] (barglari rang-barang, mevasi yaltiroq)

Manbalar

↑ Nicholson, B. E.. The Oxford Book of Garden Flowers. London: Oxford University Press, 1963. ISBN 1131802403.
↑ Steve Whysall. „Cornus mas“. Vancouver Sun (2009-yil 5-oktyabr). Qaraldi: 2018-yil 18-dekabr.
↑ {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „“. 2022-yil 6-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 10-dekabr.
↑ Schafer, Peg. The Chinese Medicinal Herb Farm: A Cultivator's Guide to Small-scale Organic Herb Production. Chelsea Green Publishing, 2011 — 312 (page 150)-bet. ISBN 9781603583305.
↑ Demir, F.; Hakki Kalyoncu, I. (December 2003). "Some nutritional, pomological and physical properties of cornelian cherry (Cornus mas L.)". Journal of Food Engineering 60 (3): 335–341. doi:10.1016/S0260-8774(03)00056-6. "The wood is heavier than water and does not float, therefore it is used for tools, machine parts, etc."
↑ ^6,0 ^6,1 Markle, Minor M., III (Summer 1977). "The Macedonian Sarrissa, Spear and Related Armor". American Journal of Archaeology 81 (3): 323–339 [324]. doi:10.2307/503007.
↑ Dinda, Biswanath; Kyriakopoulos, Anthony M.; Dinda, Subhajit; Zoumpourlis, Vassilis; Thomaidis, Nikolaos S.; Velegraki, Aristea; Markopoulos, Charlambos; Dinda, Manikarna (4 December 2016). "Cornus mas L. (cornelian cherry), an important European and Asian traditional food and medicine: Ethnomedicine, phytochemistry and pharmacology for its commercial utilization in drug industry". Journal of Ethnopharmacology 193: 670–690. doi:10.1016/j.jep.2016.09.042. PMID 27705748.
↑ Turner, The Names of Herbes, 1548; noted in Alice M. Coats, Garden Shrubs and Their Histories (1964) 1992, .s.v. „Cornus“.
↑ Turner, A New Herball, 1551, noted in Coats.
↑ „AGM Plants – Ornamental“. Royal Horticultural Society (2017-yil iyul). Qaraldi: 2018-yil 24-yanvar.
↑ „RHS Plantfinder - Cornus mas 'Aurea'“. Qaraldi: 2018-yil 2-fevral.
↑ „RHS Plantfinder – Cornus mas 'Golden Glory'“. Qaraldi: 2018-yil 2-fevral.
↑ „RHS Plantfinder – Cornus mas 'Variegata'“. Qaraldi: 2018-yil 2-fevral.

[oxford-1] Nicholson, B. E.. The Oxford Book of Garden Flowers. London: Oxford University Press, 1963. ISBN 1131802403.

[whysall-2] Steve Whysall. „Cornus mas“. Vancouver Sun (2009-yil 5-oktyabr). Qaraldi: 2018-yil 18-dekabr.

[3] {{Veb manbasi}} andozasidan foydalanishda sarlavha= parametrini belgilashingiz kerak. „“. 2022-yil 6-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 10-dekabr.

[Schafer-4] Schafer, Peg. The Chinese Medicinal Herb Farm: A Cultivator's Guide to Small-scale Organic Herb Production. Chelsea Green Publishing, 2011 — 312 (page 150)-bet. ISBN 9781603583305.

[5] Demir, F.; Hakki Kalyoncu, I. (December 2003). "Some nutritional, pomological and physical properties of cornelian cherry (Cornus mas L.)". Journal of Food Engineering 60 (3): 335–341. doi:10.1016/S0260-8774(03)00056-6. "The wood is heavier than water and does not float, therefore it is used for tools, machine parts, etc."

[Markle-6] 6,0 ^6,1 Markle, Minor M., III (Summer 1977). "The Macedonian Sarrissa, Spear and Related Armor". American Journal of Archaeology 81 (3): 323–339 [324]. doi:10.2307/503007.

[7] Dinda, Biswanath; Kyriakopoulos, Anthony M.; Dinda, Subhajit; Zoumpourlis, Vassilis; Thomaidis, Nikolaos S.; Velegraki, Aristea; Markopoulos, Charlambos; Dinda, Manikarna (4 December 2016). "Cornus mas L. (cornelian cherry), an important European and Asian traditional food and medicine: Ethnomedicine, phytochemistry and pharmacology for its commercial utilization in drug industry". Journal of Ethnopharmacology 193: 670–690. doi:10.1016/j.jep.2016.09.042. PMID 27705748.

[8] Turner, The Names of Herbes, 1548; noted in Alice M. Coats, Garden Shrubs and Their Histories (1964) 1992, .s.v. „Cornus“.

[9] Turner, A New Herball, 1551, noted in Coats.

[10] „AGM Plants – Ornamental“. Royal Horticultural Society (2017-yil iyul). Qaraldi: 2018-yil 24-yanvar.

[11] „RHS Plantfinder - Cornus mas 'Aurea'“. Qaraldi: 2018-yil 2-fevral.

[12] „RHS Plantfinder – Cornus mas 'Golden Glory'“. Qaraldi: 2018-yil 2-fevral.

[13] „RHS Plantfinder – Cornus mas 'Variegata'“. Qaraldi: 2018-yil 2-fevral.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]