Vikipediya

Dnipro (shahar)

Dnipro (ukraincha: Дніпро́) – Ukraina davlatida joylashgan shahar, Dnepropetrovsk viloyatining maʼmuriy markazi. Dnepr daryosidagi port. U Ukrainaning toʻrtinchi yirik shahri boʻlib, taxminan bir million aholiga ega[1][2][3][4]. Dnipro Ukraina sharqida, poytaxt Kiyevdan 391 km (243 mi) janubi-sharqda[5], Dnepr daryosi boʻyida joylashgan va oʻz nomini shu daryodan olgan. Shaharda Dnepr urban hromadasining maʼmuriyati joylashgan[6]. 2022-yilgi hisob-kitoblarga koʻra, Dnepr aholisi 968,502 kishini tashkil qiladi.

Dnipro

ukraincha: Дніпро́
Shahar
Skyline of Dnipro
Dnipro
Bayroq
Dnipro
Gerb
48°28′3″N 35°2′24″E / 48.46750°N 35.04000°E / 48.46750; 35.04000
Mamlakat Ukraina
viloyat Dnepropetrovsk viloyati
{{{tuman_turi}}} Dnipro tumani
Asos solingan 1776
Avvalgi nomlari Dnepropetrovsk
Aholisi
 (2023)
 984 423
Vaqt mintaqasi UTC+2
Telefon kodi +380 56
Pochta indeks(lar)i 49000—49489
Dnipro xaritada
Dnipro
Dnipro

Qora metallurgiya (2 ta metallurgiya zavodi, 2 ta quvur prokati zavodi va boshqalar), mashinasozlik zdi, ogʻir press ishlab chiqarish birlashmalari, kon-shaxta, metallurgiya jihozlari, stanoksozlik, elektrovozeozlik, kombayn zavodlari, radiozavod va boshqa kimyo (plastmassa, shina ishlab chiqarish), koks kimyosi, kurilish materiallari, yengil, oziq-ovqat sanoati korxonalari bor. Ukraina Fanlar akademiyasining ilmiy markazi, 9 ta oliy oʻquv yurti (jumladan 2 universitet), 5 ta teatr (opera va balet teatri va boshqalar), 3 ta muzey (shu jumladan badiiy va tarixiy muzeylar) mavjud. Dniproga 1776-yil asos solingan. Potyomkin saroyi (hozirgi Talaba saroyi, 18-asr oxiri), Preobrajenskiy kafedrali sobor (19-asr) saqlangan.

Nomi

tahrir

Hozirgi nomi

tahrir

Avvalgi nomlari

tahrir
  • Novyi Kodak 1645–1784
  • Yekaterinoslav (ruscha: Екатеринослав) yoki Katerynoslav (ukraincha: Катеринослав uk) 1784–1796
  • Novorossiysk (ruscha: Новороссийск, ukraincha: Новоросійськ uk) 1796–1802, Yekaterina II ning nafratlangan oʻgʻli podsho Pol I hukmronligi davrida qisqa nom oʻzgartirilgan; ammo avvalgi nomi podsho Aleksandr I tomonidan otasi oʻldirilganidan keyin qayta tiklangan[7][8].
  • Yekaterinoslav 1802–1918. 19-asrga oid baʼzi xaritalarida Catharinoslav shaklida tilga olingan[9].
  • Sicheslav (ukraincha: Січеслав uk) 1918–1921 (morasmiy nomi)[10]
  • Yekaterinoslav/Katerynoslav 1918–1926
  • Dnipropetrovsk (ukraincha: Дніпропетровськ uk, shuningdek Dnipropetrovske (ukraincha: Дніпропетровське) Xarkov orfografiyasi boʻyicha (1926–2016)[11]. Bu soʻz ukraincha Dnepr (Dnepr, „Dnepr daryosi“) va Petrovskiy (Petrovskiy) (sovet inqilobchisi Grigoriy Petrovskiy) qoʻshilishidan Dnepropetrovskshaklida paydo boʻlgan. (ruscha: Днепропетровск)

Nomining kelib chiqish tarixi

tahrir

Zamonaviy Dnepr shahri hududida joylashgan ukrain kazaklarining asl shahri Noviy Kodak (ukraincha: Новий Кодак uk, Yangi Kodak) deb atalgan[12]. Keyinchalik, Rossiya imperiyasi bu hududda Yekaterinoslav („Yekaterina shon-shuhrati“) shahrini tashkil topgan[13].

Bu nom birinchi marta 1776-yil 23-aprelda Azov gubernatori Vasiliy Chertkovning Grigoriy Potemkinga hisobotida tilga olingan. Unda aytilishicha: „Yekaterinoslav deb ataladigan viloyat shahri Dnepr daryosining oʻng qirgʻogʻida, Kaydak (yaʼni Yangi Kodak [uk]) yaqinida joylashishi kerak…“

1784-yil 23-yanvarda Rossiya imperatori Yekaterina II farmoni bilan shahar qurilishi rasman daryoning oʻng qirgʻogʻiga koʻchirildi[8].

17-asrda shahar Polovitsia nomi bilan ham tanilgan[14].

1918-yilda Ukraina Xalq Respublikasining Markaziy Kengashi shahar nomini „Sicheslav“ deb oʻzgartirishni taklif qildi, ammo bu taklif xalq tomonidan qoʻllab-quvvatlanmadi[15].

1926-yilda shahar kommunistik rahbar Grigoriy Petrovskiy nomi bilan ataldi[16][17][18]. Sovuq urush davrida baʼzi ingliz tilidagi ommaviy axborot vositalari Dneprni „Raketa shahri“ nomi bilan atashgan[19].

2015-yilda qabul qilingan dekommunizatsiya qonuni shahar nomini oʻzgartirishni talab etardi[16]. 2015-yil 29-dekabrda Dnepr shahar kengashi shahar nomining Petrovskiyga emas, balki Avliyo Pyotr sharafiga qoʻyilganligini rasman eʼlon qilgan. Shu tariqa nom qonun talablariga muvofiq boʻlgan[20], ammo asl nom oʻzgarishsiz qolgan.

2016-yil 3-fevralda Ukraina parlamenti (Verxovna Rada) shahar nomini Dneprga oʻzgartirish toʻgʻrisida qonun loyihasini qabul qilgan. 2016-yil 19-mayda Ukraina parlamenti shaharning rasmiy ravishda Dnepr deb nomlanishini tasdiqlovchi qonunni maʼqullagan. Qaror 344 deputatdan 247 tasi tomonidan qoʻllab-quvvatlangan, 16 nafari esa qarshi chiqqan[21][nb 1][nb 2].

Shahar nomi oʻzgartirilgandan soʻng, Petrovskiy nomi shahar nomi bilan bogʻliq muassasalardan olib tashlangan. Biroq, muhim istisno – bu shahar atrofidagi viloyat nomi boʻlib, u Ukraina Konstitutsiyasidagi hududiy tuzilishda „Dnepropetrovsk viloyati“ sifatida koʻrsatilgan[25]. Konstitutsiyaga tuzatishlar kiritish murakkab va uzoq muddatli jarayon boʻlganligi sababli, viloyat rasmiy ravishda hozircha ushbu nomni oʻzida saqlab qolmoqda.

Tarixi

tahrir
  Rossiya imperiyasi 1776–1917

  1917–1918
∟ Rossiya Respublikasining avtonom hududi
  Ukraina davlati 1918
  1918–1920
      Ukraina Sovet Sotsialistik Respublikasi 1920–1941
∟ 1922-yildan Sovet Ittifoqi tarkibiga kirgan
  Ukraina Reyx Komissarligi 1941–1944
∟ Germaniya bosib olgan Yevropaning bir qismi
    Ukraina Sovet Sotsialistik Respublikasi 1944–1991
∟ Sovet Ittifoqining bir qismi

    Ukraina 1991–hozir
 
Dnepr Dmitriy Yavornitskiy milliy tarixiy muzeyidagi Kuman haykallari kollektsiyasining bir qismi


Yana qarang

tahrir

Izohlar

tahrir
  1. ↑ Shahar meri Boris Filatov shahar nomining oʻzgartirilishini „munozarali va ahamiyatga molik emas“ deya taʼriflagan[22] Oleksandr Vilkul (2015-yilgi mer saylovida Filatovga qarshi chiqqan) aholining 90 foizi shahar nomini oʻzgartirishga qarshi ekanligini taʼkidlagan[22].
  2. ↑ 2016-yil 1-iyunda Ukraina parlamenti nomni oʻzgartirishni bekor qilish toʻgʻrisidagi rezolyutsiyani qoʻllab-quvvatlashdan bosh tortgan[23]. 2016-yil 16-iyun kuni 48 deputat Ukraina Konstitutsiyaviy sudi nomini o‘zgartirishga qarshi shikoyat qilgan[24]. Konstitutsiyaviy sud 2016-yil 12-oktyabrda ushbu ishni koʻrib chiqishni rad etgan[23].

Manbalar

tahrir
  1. ↑ „uk:Чисельність населення на 1 липня 2011 року, та середня за січень–червень 2011 року“ [Population as of 1 July 2011, and the average for January – June 2011] (uk). Department of Statistics in Dnipropetrovsk Oblast. 2013-yil 20-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  2. ↑ „ru:Общие сведения и статистика“ [General information and statistics] (ru). gorod.dp.ua. Qaraldi: 2019-yil 27-iyul.
  3. ↑ Ukrcensus.gov.ua – City (Wayback Machine saytida 9 January 2006 sanasida arxivlangan) URL accessed on 8 March 2007
  4. ↑ „Official statistics, 01.08.2012 (Ukrainian)“. Dneprstat.gov.ua. 2014-yil 25-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 28-noyabr.
  5. ↑ „Coordinates + Total Distance“. MapCrow. Qaraldi: 2015-yil 16-avgust.
  6. ↑ „Днепровская городская громада“ (Russian). Портал об'єднаних громад України.
  7. ↑ „Historical reference“ (Ukrainian). Dnipropetrovsk Oblast official website (2020-yil 31-iyul). 2024-yil 18-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 16-oktyabr.
  8. ↑ 8,0 8,1 Establishment and development of the Dnipropetrovsk city (Viniknennya і rozvitok mіsta Dnіpropetrovsk). The History of Cities and Villages of the Ukrainian SSR.
  9. ↑ „English map of 1820“ (JPG). Arhivtime.ru. 2011-yil 4-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 28-noyabr.
  10. ↑ Проект Закону про внесення змін до статті 133 Конституції України (щодо перейменування Дніпропетровської області) [Draft Law on Amendments to Article 133 of the Constitution of Ukraine (regarding the renaming of the Dnipropetrovsk Oblast)], Verkhovna Rada of Ukraine, 27 April 2018, Number 8329 of the 8th session of the VIII convocation, qaraldi: 28 April 2018 Пояснювальна записка 27.04.2018 [Explanatory Note 27 April 2018]
  11. ↑ „Heohrafichni nazvy“, Ukrainskyi pravopys, 1st (uk), Kharkiv: Ukrainian State Publisher, USRR National Commissariat of Education, 1929 — 76-bet. „Назви міст кінчаються на -ське, -цьке (а не -ськ, -цьк) [Names of cities end in -ske, -tske (and not -sk, -tsk)]“ 
  12. ↑ (ukraincha) New Kodak, Museum Of Dnipro City History [uk] (26 March 2022)
  13. ↑ Cybriwsky, Roman. Along Ukraine's River: A Social and Environmental History of the Dnipro. Central European University Press, 2018 — 61-bet. ISBN 9789633862049. 
  14. ↑ Mikhail Levchenko. Hanshchyna (Ganщina Ukraїna). Opyt russko-ukrainskago slovari︠a︡. Tip. Gubernskago upravlenii︠a︡, 1874
  15. ↑ Rada approves historic bills to part with Soviet legacy, The Ukrainian Weekly (17 April 2015)
  16. ↑ 16,0 16,1 Poroshenko signed the laws about decomunization. Ukrayinska Pravda. 15 May 2015
    Poroshenko signs laws on denouncing Communist, Nazi regimes, Interfax-Ukraine. 15 May 20
    Goodbye, Lenin: Ukraine moves to ban communist symbols, BBC News (14 April 2015)
  17. ↑ Ukraine tears down controversial statue, by Rostyslav Khotin, BBC News (27 November 2009)
    Same article on UNIAN.
  18. ↑ The Kravchenko Case: One Manʼs War Against Stalin by Gary Kern, Enigma Books, 2007, ISBN 978-1-929631-73-5, page 191
  19. ↑ Zhuk, S. Rock and Roll in the Rocket City: The West, Identity, and Ideology in Soviet Dniepropetrovsk, 1960–1985. Woodrow Wilson Center Press with Johns Hopkins University Press, 2010. ISBN 978-0801895500. 
  20. ↑ LB.ua, Dnepropetrovsk sobirayutsya „pereimenovat“ v chest Svyatogo Petra (Dnepropetrovsk to be „renamed“ in honour of St. Peter), 29 December 2015.
  21. ↑ „Dnipropetrovsk renamed Dnipro“. UNIAN. Qaraldi: 2016-yil 19-may. „The decision comes into force from the date of its adoption.“.
    (ukraincha) Verxovna Rada Ukraїni (Verkhovna Rada of Ukraine), Poіmenne golosuvannya pro proekt Postanovi pro pereymenuvannya mіsta Dnіpropetrovska Dnіpropetrovskoї oblastі (№ 3864) (Roll-call vote on the draft resolution on renaming of Dnipropetrovsk Dnipropetrovsk region № 3864), 19 May 2016.
  22. ↑ 22,0 22,1 .Kyiv Post, Verkhovna Rada renames Dnipropetrovsk as Dnipro, 19 May 2016.
  23. ↑ 23,0 23,1 (ukraincha) Constitutional Court refused to consider renaming Dnipropetrovsk, Ukrayinska Pravda (12 October 2016)
  24. ↑ MPs appeal against Dnipropetrovsk renaming at Constitutional Court, Interfax-Ukraine (6 June 2016)
  25. ↑ Ukraine, The World Factbook, as accessed on 9 February 2023

Adabiyot

tahrir
  • OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
  • Avrich, Paul. The Russian Anarchists. Princeton: Princeton University Press, 1971. ISBN 0691007667. OCLC 1154930946. 
  • Mixail Aleksandrovich Shatrov (Shteyn). Gorod na tryox xolmax. – Dnepropetrovsk: Promin, 1969. (in Russian)
  • Aleksey Nikolaevich Tolstoy. Xojdenie po mukam. – M.: Xudojestvennaya literatura, 1976. (in Russian)
  • Dmitriy Yavornitskiy. Istoriya goroda Yekaterinoslava. – Dnepropetrovsk: Sich, 1996. (in Russian)
  • Spravochnik „Osvobojdenie gorodov: Spravochnik po osvobojdeniyu gorodov v period Velikoy Otechestvennoy voyni 1941—1945“ / M. L. Dudarenko, Yu. G. Perechnev, V. T. Yeliseev i dr. M.: Voenizdat, 1985. 598 s. (in Russian)
  • Opisanie naselennix mest Yekaterinoslavskoy gubernii na 1-e yanvarya 1925 g. – Yekaterinoslav: Tipo-Litografiya Yekaterininskoy j.d., 1925. – 635 s. (in Russian)
  • Zhuk, Sergei I.. Rock and Roll in the Rocket City: The West, Identity, and Ideology in Soviet Dniepropetrovsk, 1960–1985 '. Baltimore: Johns Hopkins University Press & Washington, D.C.: Woodrow Wilson Center Press, 2010 — 18–28-bet. 
  • Hilberg, Raul. The Destruction of the European Jews. New York: Holmes & Meier, 1985. ISBN 978-0-8419-0832-1. 

Havolalar

tahrir 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Dnipro_(shahar)&oldid=5438798" dan olindi