Donald Barthelme - oʻzining oʻynoqi, postmodernistik qisqa fantastika uslubi bilan tanilgan amerikalik qisqa hikoya yozuvchisi va romanchisi edi. U 1931-yil 7-aprelda tug'ilgan, 1989-yil 23-iyulda esa vafot etgan. Barthelme, shuningdek, Houston Post gazetasida muxbir bo'lib ishlagan, Location jurnalining boshqaruvchi muharriri, Houstondagi Zamonaviy san'at muzeyi direktori (1961–1962-yillar), Fiction asoschisi ( Mark Mirskiy va Max va Marianna Frischlar yordami bilan) va turli universitetlarda professor[1]. U, shuningdek, Houston universiteti ijodiy yozish dasturining asl asoschilaridan biri edi.

Hayoti tahrir

Donald Barthelme 1931-yilda Filadelfiyada tug'ilgan. Uning otasi va onasi Pensilvaniya universitetida kursdoshlar edi. Ikki yil o'tgach, oila Texasga ko'chib o'tdi va Bartelmning otasi Houston universitetida arxitektura professori bo'ldi, u erda Bartelm keyinchalik jurnalistikani o'rganadi. Barthelme 1949-yilda Houstondagi Lamar o'rta maktabida o'qiyotgan paytda qisqa hikoya bo'yicha Scholastic Yozuv mukofotini qo'lga kiritdi.

1951-yilda, talaba sifatida, u Houston Post uchun birinchi maqolalarini yozgan. Ikki yil o'tgach, Barthelme AQSh armiyasiga chaqirilib, 1953-yil 27-iyulda Koreya urushini tugatgan Koreya sulh shartnomasi imzolangan kuni Koreyaga keldi. 2-piyoda diviziyasiga tayinlangan u Qo'shma Shtatlarga qaytib kelishidan va Houston Post'dagi ishidan oldin qisqa muddat armiya gazetasi muharriri va Sakkizinchi Armiya Jamoatchilik Axborot idorasi lavozimida ishlagan. Qaytib kelgach, u falsafa bo'yicha Houston universitetida o'qishni davom ettirdi. 1957-yilgacha u darslarni davom ettirgan bo'lsa-da, u hech qachon ilmiy darajaga ega bo'lmagan. U bo'sh vaqtining ko'p qismini Houstondagi qora jazz klublarida o'tkazdi, Lionel Hampton va Peck Kelley kabi musiqiy innovatorlarni tingladi, bu uning keyingi yozuvlariga ta'sir qilgan tajriba

[2].

Barthelmening otasi bilan munosabati isyonkor o‘g‘il va talabchan ota o‘rtasidagi kurash edi. Keyingi yillarda ular Barthelme qiziqqan va u yozgan adabiyot turlari haqida juda ko'p bahs-munozaralarga duch kelishdi. Uning otasi ko'p jihatdan san'at va estetikada avangard bo'lgan bo'lsada, u postmodern va dekonstruksiya maktablarini ma'qullamadi.

Barthelme qisqa vaqt davomida Boston universiteti, Buffalo universiteti va New-York shahar kollejida dars berishni davom ettirdi va u erda 1974-yildan 1975-yilgacha taniqli tashrif buyurgan professor sifatida xizmat qildi.

Uning ukalari Frederik (1943-yilda tug'ilgan) va Stiven (1947-yilda tug'ilgan) ham taniqli fantastika yozuvchilaridir.

Shaxsiy hayoti tahrir

U to'rt marta uylangan. Uning ikkinchi rafiqasi Helen Moore Barthelme keyinchalik 2001-yilda chop etilgan Donald Barthelme: The Genesis of a Cool Sound nomli biografiyasini yozdi. Uchinchi rafiqasi Birgit daniyalik bo'lib, uning birinchi farzandi, Anna ismli qizi bor edi va umrining oxiriga kelib, u Marionga (2011-yilda vafot etgan Marion Knox/Barthelme) turmushga chiqdi va undan ikkinchi qizi bor edi, Ketrin . Marion va Donald 1989-yilda tomoq saratonidan vafot etguniga qadar turmush qurishdi[3].

Faoliyati tahrir

1961-yilda Barthelme Houstondagi zamonaviy san'at muzeyi direktori bo'ldi; u o'zining birinchi qissasini o'sha yili nashr etdi. Uning New-Yorker nashri, "L'Lapse", Mikelanjelo Antonionining "L'Eclisse" (The Eclipse) filmiga parodiya bo'lib, 1963-yilda nashr etilgan. Jurnal Barthelmening dastlabki asarlarining ko'p qismini, jumladan, "Men va Miss Mandible" kabi hozirda mashhur bo'lgan hikoyalarini, 35 yoshli yigitning o'z ishida muvaffaqiyatsizlikka uchragan yoki ruhoniy xatosi tufayli boshlang'ich maktabga yuborilgani haqidagi ertakni nashr etishni davom ettiradi. Sug'urta administratori sifatida yoki nikohda muvaffaqiyatsizlikka uchragan. 1960-yil oktabr oyida yozilgan bu uning nashr etilgan birinchi hikoyasi edi[4]. "Oltin yomg'iri", yana bir erta hikoya, ekzistensialistik o'yin ko'rsatuvida ishtirok etishga rozi bo'lgan haykaltaroshni tasvirlaydi Men kimman? 1964-yilda Barthelme o'zining dastlabki hikoyalarini "Doktor Kaligari Qaytib" da to'pladi, buning uchun u qisqa hikoya shaklining novatori sifatida katta tanqidlarga sazovor bo'ldi. Uning uslubi - bema'ni vaziyatlardagi fantastik va mashhur figuralar, masalan, Batman tomonidan ilhomlantirilgan "Jokerning eng katta g'alabasi" - bir qator taqlidchilarni tug'dirdi va keyingi bir necha o'n yilliklar qisqa fantastikasini aniqlashga yordam beradi.

Barthelme o'z muvaffaqiyatini qisqa hikoya shaklida davom ettirdi, "So'zlab bo'lmaydigan amaliyotlar, g'ayritabiiy harakatlar" (1968). Ushbu to'plamdagi keng qamrovli hikoyalardan biri "Balon" Barthelmening rassom sifatidagi niyatlarini aks ettiradi. Hikoyachi Manhattanning ko'p qismida ulkan, tartibsiz sharni puflaydi va bu aholida turli xil reaksiyalarga sabab bo'ladi. Bolalar uning tepasida o'ynashadi, undan tom ma'noda sirt darajasida zavqlanishadi, kattalar uning ma'nosini o'qishga harakat qilishadi, lekin uning doimiy o'zgaruvchan shakli hayratda qoladilar, hokimiyat uni yo'q qilishga harakat qiladi, lekin muvaffaqiyatsizlikka uchraydi. Oxirgi xatboshida, o'quvchi hikoyachi faqat shaxsiy sabablarga ko'ra sharni shishirganligini bilib oladi va u sharning o'zida hech qanday ichki ma'noni ko'rmaydi.  Bu toʻplamdagi boshqa diqqatga sazovor hikoyalar qatoriga “Hindiston qoʻzgʻoloni”, zamonaviy shaharga komanchilar hujumi aks etgan aqldan ozgan kollaj va “Robert Kennedi choʻkib ketishdan qutqarildi”, jamoat arbobini chinakamiga bilishning qiyinchiliklarini koʻrsatuvchi vinyetkalar seriyasini oʻz ichiga oladi. Oxirgi hikoya Robert F. Kennedyning 1968-yilda o'ldirilishidan ikki oy oldin nashr etilgan.


Amerikaga uchish" (2007-yilda) to'plamlari uchun biroz tahrirlangan. Garchi birinchi navbatda ushbu hikoyalar bilan mashhur bo'lsa-da, Barthelme to'rtta romanni ham yaratgan: Qor-oq (1967-yil), O'lik ota (1975-yil), Jannat (1986-yil) va Qirol (1990-yil, o'limidan keyin) kabi juda mashhur romanlari mavjud.

Barthelme, shuningdek, "Guilty Pleasures" (1974-yil) nomli fantastika kitobini ham yozgan. Uning boshqa asarlari vafotidan soʻng ikkita toʻplamga toʻplangan : “Don B. taʼlimotlari: satiralar, parodiyalar, ertaklar, tasvirlangan hikoyalar va Donald Bartelmning pyesalari” (1992-yil) va “Bilmaslik: insholar va intervyular” (1997-yil). Qizi bilan u "Bir oz tartibsiz yong'in dvigateli" bolalar kitobini yozdi, u 1972-yilda "Bolalar kitoblari" toifasida Milliy kitob mukofotiga sazovor bo'ldi[5]. U shuningdek, PEN, Mualliflar Gildiyasining direktori, Amerika Akademiyasi va San'at va Adabiyot instituti a'zosi edi.

Uslubi va merosi tahrir

  Barthelmening fantastikasini ba'zilar chuqur intizomga ega bo'lgani uchun olqishladi va boshqalar tomonidan ma'nosiz, akademik postmodernizm deb masxara qilindi[6]. Barthelmening fikrlari va ijodi asosan 20-asrdagi gʻazab[7]natijasi boʻlgan, chunki u Pascal, Husserl, Heidegger, Kierkegaard, Ionesko, Becket, Sartre va Camusni koʻp oʻqigan.

Barthelmening hikoyalari odatda an'anaviy syujet tuzilmalaridan qochadi, buning o'rniga bir-biriga bog'liq bo'lmagan tafsilotlarning doimiy to'planishiga tayanadi. Doimiy bo'lmagan sekviturlar orqali o'quvchining umidlarini buzib, Bartelm T.S. Eliotning "Bo'sh yer" va James Joycening "Ulysseslari" kabi modernistik asarlarni eslatuvchi parchalangan og'zaki kollaj yaratadi, u tez-tez til tajribalariga qarshi turadi. Biroq, Barthelmening tub skeptitsizmi va kinoyasi uni modernistlarning san'atning jamiyatni qayta qurish kuchiga ishonishidan uzoqlashtirdi va ko'pchilik tanqidchilar uni postmodernist yozuvchi sifatida tasniflashga olib keldi. Adabiyotshunoslarning ta'kidlashicha, Bartelm, o'zi hayratga tushgan Stephane Mallarme singari, so'z ma'nolari bilan o'ynaydi, iboralar va an'anaviy javoblarda ko'milgan g'oyalarning yangi aloqalarini yaratish uchun poetik sezgiga tayanadi. Tanqidchi George Wicks Barthelmeni "bugungi kunda syurrealizmning yetakchi amerikalik amaliyotchisi" deb atagan ... uning fantastikasi yarim asr oldin Dada va syurrealizm bilan boshlangan ongni tekshirish va eksperimentlarni davom ettiradi. Yana bir tanqidchi Jacob Appel uni "Qo'shma Shtatlar tarixidagi eng ta'sirli o'qilmagan muallif" deb ta'rifladi. Barthelme ko'plab boshqa yo'llar bilan tasvirlangan, masalan, Harper's maqolasida Josephine Henden uni g'azablangan sado-mazoxist deb tasniflagan.

Uning ishining katta qismi The New Yorker jurnalida nashr etilgan. 1964-yilda u “Qaytish”, 1964-yilda “Doktor Kaligari” bilan boshlangan hikoyalar to‘plamlarini, so‘ngra “So‘zlab bo‘lmaydigan amaliyotlar”, “G‘ayritabiiy harakatlar” (1968-yil) va “Shahar hayoti” (1970-yil) to‘plamlarini nashr eta boshladi. Time jurnali City Lifeni yilning eng yaxshi kitoblaridan biri deb e'tirof etdi va to'plamni "Kafkaning til sofligi va Becketning ba'zi dahshatli hazillari" bilan yozilganligini ta'kidladi. Uning rasmiy o‘ziga xosligini uning “Maktab”dagi parodik dramatik monologni yoki “Shisha tog‘”dagi yuzlab raqamlangan jumlalar va parchalar ro‘yxatini yangi ishlaganida ko‘rish mumkin. Joyce Carol Oates 1972-yilda New-York Times kitobini ko'rib chiqish inshosida "Siz kim tomondasiz?" Bu parchalanish tuyg'usini izohlagan.

U shunday yozadi: "bu munozarali daho yozuvchisidan, uning asarlari o'zi nimani his qilishi kerakligini aks ettiradi kitobdan keyin kitob, uning miyasi hammasi parchalar ... faqat har bir narsa ka" deya yozadi..

Ehtimol, ushbu bo'lakka eng aniq havola "Oyni ko'ryapsizmi?" so'zlab bo'lmaydigan amaliyotlardan . Rivoyatchi “Fragmentlar men ishonadigan yagona shakldir” iborasini aytadi va takrorlaydi. Biroq, iqtibosning hissiyotini Bartelmning shaxsiy falsafasi bilan aralashtirib yubormaslik juda muhim, chunki u o'zining hikoyachisiga emas, balki unga nisbatan tez-tez aytilgan "bo'laklar" iqtibosidan g'azablanganligini bildirdi.

Yana bir Barthelme qurilmasi XIX

asrning mashhur nashrlaridan olingan, kollajlangan va istehzoli sarlavhalar bilan ilova qilingan illyustratsiyalar bilan ertakni parchalab tashlagan. Barthelme o'zining rasmlarini kesish va yopishtirishni "ommaga aylangan maxfiy illat" deb atadi " Guilty Pleasues " to'plamidagi qismlardan biri "Ekspeditsiya" kemalar o'rtasidagi to'qnashuvning to'liq sahifali tasviri va "Bizning aybimiz emas!"

Barthelmening o'qituvchi sifatidagi merosi Houston universitetida davom etmoqda, u nufuzli Ijodiy Yozish Dasturining asoschilaridan biri edi. Houston universitetida Barthelme o'z yozuvlarini davom ettirar ekan, yosh ijodiy yozuvchi talabalar uchun sezgir, ijodiy va rag'batlantiruvchi murabbiy sifatida tanildi. Uning shogirdlaridan biri Thomas Cobb 1987-yilda "Crazy Heart" nomli doktorlik dissertatsiyasini qisman Barthelmega asoslanib nashr etdi[8].

Ta'sirlari tahrir

1971–1972-yillarda Jerome Klinkowitz bilan intervyusida (hozirda "Bilmaslik" jurnalida to'plangan) Barthelme o'tmishdagi nufuzli shaxslar va o'zi hayratga tushgan zamonaviy yozuvchilarning sevimli yozuvchilari ro'yxatini taqdim etadi. Xuddi shu to'plamdagi boshqa intervyularda Barthelme bir xil nomlarni takrorlaydi va yana bir nechtasini eslatib o'tadi va vaqti-vaqti bilan bu yozuvchilar nima uchun u uchun muhimligini kengaytiradi. 1975-yilda Tinch okean radiosiga bergan intervyusida Bartelm o'zining adabiy o'tmishdoshlari orasida Bekket birinchi o'rinda ekanligini ta'kidlaydi: "Men Bekketdan juda katta taassurot qoldirdim. Men shunchaki Becketdan hayratda qoldim, xuddi Becket bo'lgani kabi, Joycedan ham hayratdaman”[9]. Quyida intervyulardan olingan qisman ro'yxat keltirilgan.

Barthelme, shuningdek, bir qator zamonaviy rassomlarga juda qiziqqan va ulardan ta'sirlangan.

Tanlangan asarlari tahrir

Hikoyalar to'plamlari tahrir

  • Qaytib kel, doktor Kaligari - Little, Brawn, 1964-yil
  • So'zlab bo'lmaydigan amaliyotlar, g'ayritabiiy harakatlar - Farrar, Straus va Giroux, 1968-yil
  • Shahar hayoti - Farrar, Straus va Giroux, 1970-yil
  • Qayg'u - Farrar, Straus va Giroux, 1972-yil
  • Havaskorlar - Farrar, Straus va Giroux, 1976-yil
  • Buyuk kunlar - Farrar, Straus va Giroux, 1979-yil
  • Ko'p uzoq shaharlarga tunash - Putnam, 1983-yil
  • Samning bari (Seymour Chvast rasmlari bilan) - Doubleday, 1987-yil
  • Oltmishta hikoya - Putnam, 1981-yil
  • Qirq hikoya - Putnam, 1987-yil
  • Amerikaga uchish: yana 45 ta hikoya - Shoemaker & Hoard, 2007-yil
  • Donald Bartelm: To'plangan hikoyalar (Charles MakGrat tomonidan tahrirlangan) - Amerika kutubxonasi, 2021-yil

Badiiy bo'lmagan tahrir

  • Aybdor zavqlar (fantastik bo'lmagan) - Farrar, Straus va Giroux, 1974-yil

Romanlar tahrir

  • Qor oq - Atheneum kitoblari, 1967-yil
  • O'lgan ota - Farrar, Straus va Jiru, 1975-yil
  • Jannat - Putnam, 1986-yil
  • Qirol - Xarper, 1990-yil

Boshqa tahrir

  • O'g'illar uchun qo'llanma ("O'lik ota" dan olingan, Rik Mudi so'zi bilan)
  • Don B.ning ta'limoti: Satiralar, parodiyalar, ertaklar, tasvirlangan hikoyalar va Donald Bartelmning pyesalari, Kim Herzinger tomonidan tahrirlangan - Turtle Bay Books, 1992-yil
  • Bilmaslik: Donald Bartelmning esselari va intervyulari, Kim Herzinger tomonidan tahrirlangan - Random House, 1997-yil
  • Bir oz tartibsiz o't o'chirish mashinasi yoki Hithering Thithering Djinn (bolalar kitobi), Farrar, Straus, 1971-yil

Mukofotlari tahrir

  • Guggenheim stipendiyasi, 1966-yil.
  • Time jurnali yilning eng yaxshi kitoblari ro'yxati, 1971-yil, City Life uchun.
  • Milliy kitob mukofoti, Bolalar kitoblari, 1972-yil, "Bir oz tartibsiz o't o'chirish mashinasi yoki hithering Thithering Djinn" uchun[5].
  • Milliy san'at va adabiyot institutining Morton Dauwen Zabel mukofoti, 1972-yil.
  • Jesse H Jones mukofoti Texas Adabiyotlar Instituti, 1976-yil, "Marhum ota" uchun.
  • Milliy kitob tanqidchilari doirasi mukofotiga, fantastika uchun PEN/Folkner mukofotiga, Los-Angeles Times kitob mukofotiga, hammasi oltmishta hikoya uchun, hammasi 1982-yilda nomzod bo'lgan.
  • Qisqa hikoya uchun Rea mukofoti, 1988-yil.

Manbalar tahrir

  1. „Fiction“. Fiction History. Fiction, Inc.. Qaraldi: 2022-yil 2-may.
  2. Appel, Jacob (Winter 2009–2010). "Rev. of Hiding Man, by Tracy Daugherty". Rain Taxi 14. Archived from the original on January 18, 2010. https://web.archive.org/web/20100118003745/http://raintaxi.com/online/2009winter/barthelme.shtml. 
  3. Paley, Grace. Laughter in the American dark an appreciation. The Guardian (1989-yil 31-iyul). See also Weatherby, W. J.. Collages of New York: an obituary. The Guardian (1989-yil 26-iyul).
  4. p. 90 Barthelme, Helen Moore Donald Barthelme: The Genesis of a Cool Sound Texas A&M University Press, May 1, 2001
  5. 5,0 5,1 "National Book Awards – 1972". National Book Foundation. Retrieved 2012-02-27.
    (With acceptance speech by Barthelme.)
  6. Folta, Alexander Donald Barthelme als Postmoderner Erzähler: Poetologie, Literatur und Gesellschaft P. Lang, 1991
  7. Folta
  8. The novel was made into the successful 2009 film Crazy Heart.

    Rourke, Bryan. „Foster author's 'Crazy Heart' gets reprint now that movie is on the way“. projo.com. The Providence Journal Co (2009-yil 22-noyabr). Qaraldi: 2010-yil 22-sentyabr.

    "The Reading Life: Jeff Bridges and 'Crazy Heart': Channeling Donald Barthelme?". The New York Times. January 29, 2010. Retrieved on September 29, 2010.
  9. Interview with Ruas and Sherman, 1975. Not-Knowing:: The Essays and Interviews of Donald Barthelme. Edited by Kim Herzinger. Counterpoint, 1997. pg.226.

Adabiyotlari tahrir

Havolalar tahrir