Edip kompleksi yoki Edip sindromi, Zigmund Freyd tomonidan asos solingan psixoanalitik nazariyaga koʻra, bolaning qarama-qarshi jinsdagi ota-onaga ega boʻlishga intilishi va bir jinsdagi ota-onasini yoʻq qilish haqidagi his-tuygʻulari, fikrlari, impulslari va fantaziyalarining yigʻindisidir.

Edip va Sfinks, Gustav Moreau, (1864)
Psixolog Zigmund Freyd (taxminan 1921-yil)

Freydning fikricha, har bir bolaning birinchi sevgisi qarama-qarshi jinsdagi ota-onaga nisbatandir. Masalan, oʻgʻil bolaning doimiy ravishda onasini qizgʻanishi, otasining onasiga boʻlgan eʼtiboridan bezovtalanib yigʻlashi yoki gapini boʻlishi misol qilib keltiriladi[1].

Oʻgʻil bola uyda kuchli obroʻga ega boʻlgan kuchli raqib otasidan qoʻrqib ota-onasidan uzoqlashishi kerakligini his qilsa, onasidan qoʻrqqan qiz oʻzi havas qiladigan kuchli otasiga yaqinlashadi. U ijobiy va salbiy ikki shaklda keladi. Uning ijobiy shakli murakkab (chalkashlik) nomini olgan qadimgi yunon afsonasiga mos keladi, yaʼni oʻgʻil bolalar oʻz otalariga va qizlarga oʻz onalariga raqib sifatida qarashadi. Oʻgʻil bolalar onalariga, qizlar esa otalariga qaraydilar.

Salbiy shakl buning aksi. Bu chalkashlik Freyd tomonidan atalgan fallus davrida (uch yoshdan besh yoshgacha) sodir boʻladi. Besh yoshdan keyin bu murakkablik oʻz taʼsirini yoʻqotadi va pauza-uyqu davridan soʻng balogʻat yoshi bilan jonlanadi. U bu halokatni tashqi jinsiy ob’ektni tanlash bilan ozmi-koʻpmi muvaffaqiyatli amalga oshiradi.

Shaxsning 3-5 yillik rivojlanish davri Freyd tomonidan fallik davr deb ataladi. Bu asrda Freyd oʻgʻilning onasiga boʻlgan sevgisi uchun otasi tomonidan jazolanishidan qoʻrqish natijasida boshdan kechirgan chalkashliklarni Edipal kompleksi deb ataydi.

Mifologiyaga koʻra bolaning ota-onasiga boʻlgan muhabbati va turmush qurishi yoqimsiz harakat va faqat xudolar uchun maxsus amaliyot ekanligi qabul qilinadi. Freyd bu nazariyani yunon mifologiyasidagi Sofoklning „Shoh Edip“ hikoyasi sharafiga nomlagan.

Manbalar tahrir

  1. İnsan ve Davranışı (Türkçe). Remzi Kitabevi, Eylül 2006 — 413 bet.