Vikipediya

Escherichia coli

Escherichia coli — gramm-manfiy, tayoq shaklidagi bakteriya boʻlib, (Latin pronunciation: [eskeˈrikja ˈkoli] Ingliz tilidagi / IPAc-en|ˌ|ɛ|ʃ|ə|ˈ|r|ɪ|k|i|ə|_|ˈ|k|oʊ|l|aɪ ; nomlanadi, keng tarqalgan qisqartirilgan nomi E. coli boʻlib), bakteriya odatda issiq qonli organizmlarning (endotermiya) pastki ichaklarida joylashadi. E. coli shtammlarining aksariyati zararsizdir, ammo patogen navlari odamlarda jiddiy oziq-ovqat zaharlanishi, septik shok, meningit yoki siydik yoʻllarining infeksiyalarini keltirib chiqaradi[1][2]. Oddiy flora E. coli dan farqli oʻlaroq, patogen navlar toksinlar va boshqa virulentlik omillarini ishlab chiqaradi, bu esa tananing odatda E. coli yashamaydigan qismlarida yashashi va host hujayralariga zarar yetkazishi mumkin[3]. Ushbu patogen belgilar faqat patogenlar tomonidan olib boriladigan virulent genlar tomonidan kodlangan[3].

Biologik klassifikatsiya
Domen: Bacteria
Tip: Pseudomonadota
Sinf: Gammaproteobacteria
Turkum: Enterobacteriales
Oila: Enterobacteriaceae
Urugʻ: Escherichia
Tur: E. coli
Binar nomi
Escherichia coli
(Migula 1895)
Castellani va Chalmers 1919
Sinonimlari

Bacillus coli communis

Kirishi tahrir

E. coli va tegishli bakteriyalar ichak florasining taxminan 0,1 % qismini tashkil qiladi[4] va najas-ogʻiz orqali yuqish bakteriyaning patogen shtammlari kasallikka olib keladigan asosiy yoʻl hisoblanadi. Hujayralar tanadan tashqarida faqat cheklangan vaqt davomida yashashga qodir boʻladi, bu ularni najas bilan ifloslanish uchun atrof-muhit namunalarini tekshirish uchun ideal indikator organizmlarga aylantirib yuboradi[5][6]. Bakteriya laboratoriya sharoitida ham oson va arzon oʻstirilishi mumkin boʻladi. Bu bakteriyalar 60 yildan ortiq intensiv ravishda oʻrganib kelingan. E. coli eng koʻp oʻrganilgan prokaryotik model organizm boʻlib, biotexnologiya va mikrobiologiya sohalarida muhim tur boʻlib, u yerda rekombinant DNK bilan ishlashning aksariyat qismi uchun mezbon (yaʼni egasi) organizm boʻlib xizmat qilgan.

Serotiplari tahrir

 
Lipopolisaxaridning tuzilishi

Oshqozon-ichak infeksiyasi tahrir

 
10 000 marta kattalashtirilgan E. coli bakteriyalari klasterining past haroratli elektron mikrografi. Har bir alohida bakteriya dumaloq silindrdir.

E. coli ning O157:H7, O104:H4, O121, O26, O103, O111, O145 va O104:H21 kabi baʼzi shtammlari oʻlimga olib keladigan toksinlar hosil qiladi. E. coli keltirib chiqaradigan ovqatdan zaharlanish yuvilmagan sabzavot yoki yomon soʻyilgan va pishmagan goʻshtni isteʼmol qilish natijasida yuzaga kelishi mumkin.

E. coli ham issiqlikka bardoshli, ham issiqlikka chidamli enterotoksinlarni oʻz ichiga olishi mumkin. Ikkinchisi esa, LT deb ataladi, bitta golotoksinga joylashtirilgan bitta A va beshta B boʻlinmasini oʻz ichiga oladi. Tuzilishi va funksiyasi jihatidan vabo toksinlariga juda oʻxshab ketadi. B boʻlinmalari toksinning mezbon ichak hujayralariga yopishishi va kirishiga yordam beradi, A boʻlinmasi esa parchalanadi va hujayralarning suvni soʻrib olishiga toʻsqinlik qiladi, bu holat esa diareyaga olib keladi. LT 2-toifa sekretsiya yoʻli bilan chiqariladi[7].

Agar E. coli bakteriyalari ichak traktidan teshilish orqali (masalan, oshqozon yarasi, appendiksin yorilishi yoki jarrohlik xatosi tufayl kelib chiqishi nazarda tutilgan) qochib, qorin boʻshligʻiga kirsa, ular odatda oʻz vaqtida davolanmasa oʻlimga olib kelishi mumkin boʻlgan — peritonitni keltirib chiqaradi. Biroq, E. coli streptomitsin yoki gentamitsin kabi antibiotiklarga juda sezgir boʻladi yaʼni juda yaxshi sezadi. Soʻnggi tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, enteropatogen E. coli ni antibiotiklar bilan davolash kasallikning natijasini yaxshilamasligi mumkin, chunki bu gemolitik-uremik sindromning rivojlanish ehtimolini sezilarli darajada oshirishi mumkin[8].

Ichak shilliq qavati bilan bogʻliq boʻlgan E. coli yalligʻlanishli ichak kasalliklarida, Kron kasalligida va yarali kolitda koʻpayib boradi[9]. Yalligʻlangan toʻqimalarda E. coli ning invaziv shtammlari koʻp miqdorda mavjud boʻlib, yalligʻlangan hududlardagi bakteriyalar soni ichak yalligʻlanishining ogʻir oʻtishiga bogʻliq[10].

Oshqozon-ichak infeksiyalari tananing ichak traktidagi ichak mikroblariga hujum qilish uchun xotira T hujayralarini rivojlanishiga olib kelishi mumkin. Oziq-ovqat zaharlanishi ichak mikrobial bakteriyalarga qarshi immunitet reaksiyasini keltirib chiqarishi mumkin. Baʼzi tadqiqotchilar bu ichakning yalligʻlanish kasalligiga olib kelishi mumkinligini taʼkidlaydilar[11].

Virulentlik xususiyatlari tahrir

Enterik E. coli (EK) serologik xususiyatlari va virulentlik xususiyatlariga koʻra tasniflanadi[12]. Diareyaga olib keladigan E. coli ning asosiy patotiplarining koʻrsatish holati ham keltirilgan[13].

Oshqozon-ichak infeksiyasining epidemiologiyasi tahrir

Patogen E. coli koʻpincha fekal-ogʻiz orqali yuqadi[14][15][16]. Yuqtirishning keng tarqalgan yoʻllariga quyidagilar kiradi: gigiyenik boʻlmagan oziq-ovqat tayyorlash[17], goʻngni oʻgʻitlash natijasida fermaning ifloslanishi[18], ifloslangan boʻz suv yoki xom kanalizatsiya bilan ekinlarni sugʻorish[19], ekin maydonlarida yovvoyi choʻchqalar[20], yoki ifloslangan va oqava suvlarni bevosita isteʼmol qilish kabi holatlari orqali yuqadi[21]. Sut va goʻshtli qoramollar E. coli O157:H7[22], ning birlamchi rezervuarlari boʻlib, ular uni asemptomatik tarzda olib yurishi va najas bilan toʻkishi mumkin[22]. E. coli epidemiyasi bilan bogʻliq oziq-ovqat mahsulotlari orasida bodring[23], xom maydalangan mol goʻshti[24], xom urugʻlar yoki ismaloq[18], xom sut, pasterizatsiyalanmagan sharbat, pasterizatsiyalanmagan pishloq va najas-ogʻiz orqali yuqtirgan oziq-ovqat xodimlari tomonidan ifloslangan ovqatlar kiradi[17].

AQSh Oziq-ovqat va farmatsevtika boshqarmasi maʼlumotlariga koʻra, najas-ogʻiz orqali yuqtirish siklini oziq-ovqat mahsulotlarini toʻgʻri pishirish, oʻzaro kontaminatsiyani oldini olish, oziq-ovqat ishchilari uchun qoʻlqop kabi toʻsiqlarni oʻrnatish, sogʻliqni saqlash siyosatini oʻrnatish, oziq-ovqat sanoati xodimlari davolanishga murojaat qilishlari lozim. Kasal boʻlganlar esa sharbat yoki sut mahsulotlarini pasterizatsiya qilish va qoʻlni toʻgʻri yuvish talablariga qatʼiyan rioya qilishlari shart[17].

Siydik chiqarish yoʻllari infeksiyasi tahrir

 
E. coli bakteriyalari

Uropatogen E. coli (UPEC) oddiy anatomiyaga ega boʻlgan odamlarda uchraydigan siydik yoʻllari infeksiyalarining (UTI) taxminan 90 % uchun javobgardir[25]. Koʻtarilgan infeksiyalarda najasli bakteriyalar siydik yoʻlini kolonizatsiya qiladi va siydik yoʻllarini siydik pufagiga, shuningdek buyraklarga (pielonefritni keltirib chiqaradi)[26] yoki erkaklarda prostata beziga tarqaladi. Ayollarda siydik chiqarish kanali erkaklarnikiga qaraganda qisqaroq boʻlganligi sababli, ular koʻtarilgan UTIdan 14 marta koʻproq azoblanadi[25].

Parrandalardan ajratilgan serotiplarning aksariyati faqat qushlar uchun patogendir. Shunday qilib, E. coli ning qush manbalari boshqa hayvonlarda infeksiyaning muhim manbalari boʻlib tuyulmaydi[27].

  •  
    Uy tovuqlarida kolibaksilloz
  •  
    Sigirlarda mastit

Laboratoriya diagnostikasi tahrir

Yuqumli diareya diagnostikasi va antimikrobiyal qarshilikni aniqlash, keyinchalik antibiotiklarga sezuvchanlik testi bilan najas madaniyati yordamida amalga oshiriladi. Oshqozon-ichak traktining patogenlarini etishtirish uchun kamida 2 kun va maksimal bir necha hafta kerak boʻladi. Najas madaniyati uchun sezuvchanlik (haqiqiy ijobiy) va oʻziga xoslik (haqiqiy salbiy) koʻrsatkichlari patogenga qarab farq qiladi, ammo bir qator inson patogenlarini yetishtirish mumkin emas. Madaniyat-musbat namunalar uchun antimikrobiyal qarshilik testini oʻtkazish uchun qoʻshimcha 12-24 soat kerak boʻladi.

Manbalar tahrir

  1. ↑ „Escherichia coli O157:H7“. CDC Division of Bacterial and Mycotic Diseases. Qaraldi: 19-aprel 2011-yil.
  2. ↑ „Escherichia coli O157:H7 outbreak associated with consumption of ground beef, June–July 2002“. Public Health Rep. 120-jild, № 2. 2005. 174–8-bet. doi:10.1177/003335490512000211. PMC 1497708. PMID 15842119.
  3. ↑ 3,0 3,1 Mobley, Harry L. T.; Nataro, James P.; Kaper, James B. (2004-yil fevral). „Pathogenic Escherichia coli“. Nature Reviews Microbiology. 2-jild, № 2. 123–140-bet. doi:10.1038/nrmicro818. ISSN 1740-1534. PMID 15040260. {{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  4. ↑ Eckburg PB; Bik EM; Bernstein CN; Purdom E; Dethlefsen L; et al. (2005). „Diversity of the human intestinal microbial flora“. Science. 308-jild, № 5728. 1635–1638-bet. Bibcode:2005Sci...308.1635E. doi:10.1126/science.1110591. PMC 1395357. PMID 15831718.
  5. ↑ „Enumeration of Escherichia coli and the Coliform Bacteria“. Bacteriological Analytical Manual (8th ed.). FDA/Center for Food Safety & Applied Nutrition (1-sentabr 2002-yil). 2009-yil 19-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 25-yanvar 2007-yil.
  6. ↑ Thompson, Andrea. „E. coli Thrives in Beach Sands“. Live Science (4-iyun 2007-yil). Qaraldi: 3-dekabr 2007-yil.
  7. ↑ „Identification of a protein secretory pathway for the secretion of heat-labile enterotoxin by an enterotoxigenic strain of Escherichia coli“. PNAS. 99-jild, № 10. 2002. 7066–71-bet. Bibcode:2002PNAS...99.7066T. doi:10.1073/pnas.092152899. PMC 124529. PMID 12011463.
  8. ↑ „The risk of the hemolytic-uremic syndrome after antibiotic treatment of Escherichia coli O157:H7 infections“. N Engl J Med. 342-jild, № 26. 29–iyun 2000–yil. 1930–6-bet. doi:10.1056/NEJM200006293422601. PMC 3659814. PMID 10874060.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  9. ↑ „Adherent-invasive Escherichia coli in inflammatory bowel disease“. Inflamm. Bowel Dis. 13-jild, № 10. 2007. 1277–1283-bet. doi:10.1002/ibd.20176. PMID 17476674.
  10. ↑ Baumgart M; Dogan B; Rishniw M; et al. (2007). „Culture independent analysis of ileal mucosa reveals a selective increase in invasive Escherichia coli of novel phylogeny relative to depletion of Clostridiales in Crohn's disease involving the ileum“. ISME J. 1-jild, № 5. 403–418-bet. doi:10.1038/ismej.2007.52. PMID 18043660.
  11. ↑ Hand, T. W.; Dos Santos, L. M.; Bouladoux, N.; Molloy, M. J.; Pagán, A. J.; Pepper, M.; Maynard, C. L.; Elson CO III; Belkaid, Y. (30–avgust 2012–yil). „Neurodevelopment: Low-flow blood-vessel pruning“. Nature. 337-jild, № 6101. 1553–1556-bet. doi:10.1126/science.1220961. PMC 3784339. PMID 22923434.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  12. ↑ Todar. „Pathogenic E. coli“. Online Textbook of Bacteriology. University of Wisconsin–Madison Department of Bacteriology. Qaraldi: 30-noyabr 2007-yil.
  13. ↑ „Recent advances in understanding enteric pathogenic Escherichia coli“. Clinical Microbiology Reviews. 26-jild, № 4. 2013. 822–80-bet. doi:10.1128/CMR.00022-13. PMC 3811233. PMID 24092857.
  14. ↑ Evans Jr. „Escherichia Coli“. Medical Microbiology, 4th edition. The University of Texas Medical Branch at Galveston. 2-noyabr 2007-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-dekabr 2007-yil.
  15. ↑ „Retail Establishments; Annex 3 – Hazard Analysis“. Managing Food Safety: A Manual for the Voluntary Use of HACCP Principles for Operators of Food Service and Retail Establishments. U.S. Department of Health and Human Services Food and Drug Administration Center for Food Safety and Applied Nutrition (2006-yil aprel). 7-iyun 2007-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-dekabr 2007-yil.
  16. ↑ Gehlbach, S.H.; J.N. MacCormack; B.M. Drake; W.V. Thompson (1973-yil aprel). „Spread of disease by fecal-oral route in day nurseries“. Health Services Reports. 88-jild, № 4. 320–322-bet. doi:10.2307/4594788. JSTOR 4594788. PMC 1616047. PMID 4574421. {{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 „Retail Establishments; Annex 3 – Hazard Analysis“. Managing Food Safety: A Manual for the Voluntary Use of HACCP Principles for Operators of Food Service and Retail Establishments. U.S. Department of Health and Human Services Food and Drug Administration Center for Food Safety and Applied Nutrition (2006-yil aprel). 7-iyun 2007-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-dekabr 2007-yil.
  18. ↑ 18,0 18,1 Sabin Russell. „Spinach E. coli linked to cattle; Manure on pasture had same strain as bacteria in outbreak“. San Francisco Chronicle (13-oktabr 2006-yil). Qaraldi: 2-dekabr 2007-yil.
  19. ↑ „Microbial contamination of fruit and vegetables and the behaviour of enteropathogens in the phyllosphere: a review“. J. Appl. Microbiol. 104-jild, № 3. 2008-yil mart. 613–626-bet. doi:10.1111/j.1365-2672.2007.03587.x. PMID 17927745. {{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  20. ↑ Thomas R. DeGregori. „CGFI: Maddening Media Misinformation on Biotech and Industrial Agriculture“ (17-avgust 2007-yil). 2007-yil 13-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 8-dekabr 2007-yil.
  21. ↑ Chalmers, R.M.; H. Aird, F.J. Bolton (2000). „Waterborne Escherichia coli O157“. Society for Applied Microbiology Symposium Series. 88-jild, № 29. 124S–132S-bet. doi:10.1111/j.1365-2672.2000.tb05340.x. PMID 10880187.
  22. ↑ 22,0 22,1 Bach, S.J.; T.A. McAllister; D.M. Veira; V.P.J. Gannon; R.A. Holley (2002). „Transmission and control of Escherichia coli O157:H7“. Canadian Journal of Animal Science. 82-jild, № 4. 475–490-bet. doi:10.4141/A02-021.
  23. ↑ „Germany: Ten die from E.coli-infected cucumbers“. BBC News. BBC (28-may 2011-yil). Qaraldi: 28-may 2011-yil.
  24. ↑ Institute of Medicine of the National Academies. Escherichia coli O157:H7 in Ground Beef: Review of a Draft Risk Assessment. Washington, D.C.: The National Academies Press, 2002. ISBN 978-0-309-08627-1. 
  25. ↑ 25,0 25,1 Todar. „Pathogenic E. coli“. Online Textbook of Bacteriology. University of Wisconsin–Madison Department of Bacteriology. Qaraldi: 30-noyabr 2007-yil.
  26. ↑ Nicolle LE (2008-yil fevral). „Uncomplicated urinary tract infection in adults including uncomplicated pyelonephritis“. Urol. Clin. North Am. 35-jild, № 1. 1–12-bet. doi:10.1016/j.ucl.2007.09.004. PMID 18061019. {{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  27. ↑ W.B. Gross (1978), Colibacillosis, in „Diseases of poultry“, ed. by M.S. Hofstad, Iowa State University Press, Ames, Iowa, USA; 8th ed. ISBN 0-8138-0430-2, p. 270 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Escherichia_coli&oldid=4204745" dan olindi