Foydalanuvchi:Temurbek at/qumloq

Kip Stiven Torn (1940-yil 1-iyunda tugʻilgan) — gravitatsion fizika va astrofizikaga qoʻshgan hissalari bilan tanilgan amerikalik nazariy fizik. Stiven Xoking va Karl Saganning uzoq yillik do‘sti va hamkasbi, u 2009 yilgacha Kaliforniya Texnologiya Institutida (Kaltek) Richard P. Feynman nazariy fizika professori bo‘lgan va astrofizika ta’siri bo‘yicha dunyodagi yetakchi mutaxassislardan biri hisoblanadi. Eynshteynning umumiy nisbiylik nazariyasi. U ilmiy izlanishlar va ilmiy maslahatlar berigan, ayniqsa Kristofer Nolanning Yulduzlararo filmi uchun. Torn “LIGO detektori va tortishish toʻlqinlarini kuzatishga qoʻshgan hal qiluvchi hissasi uchun” Rayner Vayss va Barri K. Barish bilan birga fizika boʻyicha 2017-yilgi Nobel mukofotiga sazovor boʻlgan.

Hayoti va faoliyati

Torn 1940-yil 1-iyunda Yuta shtatining Logan shahrida tugʻilgan. Uning otasi D.Vin Torn (1908–1979) Yuta shtati universitetida tuproq kimyosi professori, onasi esa Alison (niyasi Komish) edi. (1914–2004), iqtisodchi va Ayova shtati kollejida iqtisod fanlari nomzodi ilmiy darajasini olgan birinchi ayol edi. Akademik muhitda o'sgan, uning to'rt ukasidan ikkitasi ham professor bo'lishdi. Tornning ota-onasi Iso Masihning oxirgi kun avliyolari cherkovining (LDS cherkovi) a'zolari bo'lgan va Tornni LDS e'tiqodida tarbiyalagan, garchi u hozir o'zini ateist deb ta'riflaydi. Torn o'zining fan va din haqidagi qarashlari haqida shunday degan: "Mening eng zo'r hamkasblarim juda ko'p taqvodor va Xudoga ishonadi .... Fan va din o'rtasida hech qanday asosli nomuvofiqlik yo'q. Men Xudoga ishonmayman."

Torn hayotining dastlabki yillaridayoq akademiklar orasida tez muvaffaqiyat qozondi va Logan o'rta maktabida katta kursda o'qiyotganda Westinghouse Science Talent Search-da e'tirofga sazovor bo'lgan. U 1962 yilda Kaliforniya Texnologiya Institutida (Kaltek) bakalavr darajasini va 1965 yilda Jon Archibald Uiler rahbarligida Prinston universitetida “Tsilindrsimon tizimlarning geometrik dinamikasi” nomli doktorlik dissertatsiyasi bilan doktorlik dissertatsiyasini oldi.

Torn 1967 yilda Kaltekga dotsent sifatida qaytib keldi va 1970 yilda nazariy fizika professori bo'ldi va 30 yoshida Kaltek tarixidagi eng yosh professorlardan biriga aylandi. U 1981 yilda Uilyam R. Kenan, kichik professor va 1991 yilda Feynman nazariy fizika professori bo'ldi. U 1971 yildan 1998 yilgacha Yuta universitetida yordamchi professor va 1986 yildan 1992 yilgacha Kornell universitetida Endryu D. Uayt professori bo‘lgan. 2009 yil iyun oyida u Feynman professori lavozimidan (hozirda u nazariy fizika boʻyicha Feynman professori, faxriy) yozuvchilik va kino ijodkorlik faoliyatini davom ettirish uchun isteʼfoga chiqdi.

Yillar davomida Torn umumiy nisbiylik nazariyasining kuzatuv, eksperimental yoki astrofizik jihatlari ustida ishlayotgan ko‘plab yetakchi nazariyotchilar uchun ustoz va dissertatsiya maslahatchisi bo‘lib xizmat qildi. Taxminan 50 nafar fizik Tornning shaxsiy ustozi ostida Kaltekda PhD ilmiy darajasini oldi.

Torn gravitatsiya va astrofizika sohasidagi kashfiyotlarning hayajon va ahamiyatini professional va oddiy tomoshabinlarga etkazish qobiliyati bilan mashhur. Uning qora tuynuklar, tortishish nurlanishi, nisbiylik, vaqt sayohati va qurt tuynuklari kabi mavzulardagi taqdimotlari AQShdagi PBS ko‘rsatuvlariga va Buyuk Britaniyadagi BBC telekanaliga kiritilgan.

Torn va Linda Jan Peterson 1960 yilda turmush qurishadi. Ularning farzandlari Kares Ann va arxitektor Bret Karterdir. Torn va Peterson 1977 yilda ajrashishadi. Torn va uning ikkinchi rafiqasi, USC da biokinesiologiya va fizika terapiyasi professori Karoli Joys Uinshteyn 1984 yilda turmush qurishadi.

Nashrlari

Torn gravitatsiya nazariyasi va yuqori energiyali astrofizika mavzularida kitoblar yozgan va tahrir qilgan. 1973 yilda u Charlz Misner va Jon Uiler bilan birgalikda Gravitatsiya darsligini yozdi. 1994 yilda u "Qora tuynuklar va vaqt burilishlari: Eynshteynning dahshatli merosi" kitobini nashr etdi va u ko'plab mukofotlarga sazovor bo'ldi. Bu kitob olti tilda chop etilgan va xitoy, italyan, chex va polyak tillarida nashr etilgan. 2014-yilda Torn "Yulduzlararo ilm" asarini nashr etadi va unda u Kristofer Nolanning Yulduzlararo filmi ortidagi fanni tushuntiradi; 2017-yil sentabr oyida Torn va Rojer D. Blandford “Zamonaviy klassik fizika: optika, suyuqliklar, plazmalar, elastiklik, nisbiylik va statistik fizika” nomli fizikaning oltita asosiy yo‘nalishini qamrab oluvchi magistratura darajasidagi darslikni nashr etdi.