Grenlandiya
Grenlandiya (grenlandcha: Kalaallit Nunaat, dancha: Grønland) — Shimoliy Muz okeani va Atlantika okeani oraligʻidagi orol, Shim. Amerikaning shim.-sharqida. Grenlandiya— dunyodagi eng katta orol. Maydon 2166,1 ming km2. Daniyaga karashli. Aholisi 56 ming kishi (1998), shu jumladan 44,4 ming kishi grenlandiyalik inuitlar (90% aholi jan.-gʻarbiy sohilda yashaydi). Maʼmuriy markazi — Gotxob (Nuk) sh.
 | |
| Geografiya | |
|---|---|
| maydoni | 2 130 800 km2 |
| Eng baland balandlik | 3694 m. |
| eng baland nuqtasi | Gunnbjørn Fjeld |
| Administrasiya | |
| davlat | Daniya |
| Mintaqa | Grenlandiya |
| Demografiya | |
| aholisi | 76 186 |
| Qo'shimcha ma'lumot | |
Grenlandiya asosan Kanada qalqonida joylashadi boʻlib, gneys, kvarsit, marmar va granitdan tuzilgan, usti vulkanogen choʻkindi jinslar bilan qoplangan. Grafit, marmar, mis, temir rudasi, oltin, kumush, koʻmir, qoʻrgʻoshin, pyx va uran konlari topilgan. Grenlandiyada muz qoplamining umumiy hajmi 2,6 mln. km3. Muzlik tagining relyefi Grenlandiya chekkasidan oʻrtasiga tomon pasaya boradi. Muz qoplamining oʻrtacha qalinligi 2300 m, eng kalin joyi 3400 m. Muzning ustki qatlami siljib sinadi va koʻplab (yiliga 13—15 ming) aysberg okeanga tarqaladi. Sohildagi muzdan xoli yerlarning eni baʼzi joylarda 200–250 km ga yetadi. Sharqiy sohilda muzliklar bilan qoplangan togʻ tizmalari bor. Grenlandiya va butun Arktikaning eng baland nuqtasi — Gunbyorn choʻqqisi (3700 m) shu yerda. Sohilda subarktika, arktika va dengiz iqlimi. Orol ustidan tez-tez siklon shamollari oʻtib turadi. Yanvarning oʻrtacha temperaturasi janubda —7°, shimolida —36°, iyulniki janubida 10°, shimolida 3°. Oʻsimliklar G.da muzdan xoli boʻlgan joylarda uchraydi. taxminan 450 ga yaqin oʻsimlik turi bor. Eng janubida qayin, chetan, olxa, tol, shuningdek, har xil oʻtlar, 80° sh.k.gacha boʻlgan sohilda tundra oʻsimliklari, shim.da mox va lishaynik oʻsadi. Hayvonlardan sohilda shimol bugʻusi, mushkli qoʻchqorbuqa, oq ayiq, qutb tulkisi, qutb boʻrisi, lemming , qirgʻoq yaqinidagi suvlarda kit, tyulen, morj va boshqa yashaydi. 170 tur parranda bor. Iqtisodiy xayoti orolning muzdan xoli boʻlgan 15% sohil boʻyi qismida (342 ming km2) olib boriladi. Mehnatga yaroqli aholining 25% baliq ovlash bilan shugʻullanadi. Bir yilda 290 ming t atrofida baliq, tyulen va b. dengiz hayvonlari ovlanadi. Qishloq xoʻjalidagi qoʻychilik (22 ming bosh) va bugʻuchilik (6 ming bosh) rivojlangan. Eksportining 83% ini baliq mahsulotlari, importni oziq-ovqat mahsulotlari, keng isteʼmol tovarlari, mashina va asbob uskunalar tashkil etadi. Tashqi aloqalarni Daniya, Yaponiya, Fransiya, Buyuk Britaniya va Shvetsiya bilan olib boradi.
Orolni dastlab islandiyalik dengizchi Gunbyorn 875 yilda topgan. 982 yilda islandiyalik (asli norvegiyalik) Eyrik Rauda tadqiq qilgan va uni G. ("Yashil oʻlka") deb atagan. Orol 1262-yildan 18-asr boshigacha Norvegiyaga qarashli boʻlgan, 1721 — 1953-yillarda Daniya mustamlakasi. 1953-yilda G. Daniya hududining bir qismi deb eʼlon qilindi. 1979-yil may oyidan boshlab oʻzini oʻzi boshqarish huquqiga ega boʻldi.
AdabiyotlarTahrirlash
- OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
 | Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak. |