Vikipediya

Hezb-e Islami Gulbuddin

Hizb-i Islomiy Gulbiddin (forscha: حزب اسلامی گلبدین ; qisqartirilgan HIG), Hizb-e-Islomi [1] yoki Hizb-i-Islomi Afgʻoniston (HIA) deb ham ataladi, Afgʻoniston siyosiy partiyasi va sobiq militsiyasi boʻlib, dastlab 1976-yilda Hizb-e-Islomi va Gulbiddin Hikmatyor boshchiligida. 1979-yilda Mulavi Yunas Xolis Hikmatyor bilan ajralib, oʻz guruhini tuzib, „ Hizb-i Islomi Xolis“ nomi bilan mashhur boʻldi; Hikmatyor boshqargan Hizb-i Islomiyning qolgan qismi Hizb-e Islomi Gulbiddin nomi bilan tanildi. Hizbiy Islomiy Musulmon Birodarlariga taqlid qilishga va Afgʻonistondagi turli qabila guruhlarini yagona islomiy davlatga almashtirishga intiladi. Bu ularni qabilaga yoʻnaltirilgan Tolibon bilan qarama-qarshi qoʻyadi.[2]

Sovet-Afgʻon urushi (1979-1989) davrida Hizb-e Islomi Gulbiddin Pokiston Xizmatlararo razvedka boshqarmasi (ISI) orqali antisovet kuchlari tomonidan yaxshi moliyalashtirilgan. 1990-yillarning oʻrtalarida Tolibon kuchayishi tufayli HIG „afgʻon siyosatidan chetlashtirildi“. 2001-yildan keyingi Afgʻonistondagi urushda HIG „ koalitsiya kuchlari va prezident Hamid Karzay maʼmuriyatiga qarshi koʻplab qonli hujumlar uchun masʼuliyatni oʻz zimmasiga olib, tajovuzkor jangari guruh sifatida qayta paydo boʻldi“.[3] Uning jangovar kuchi „baʼzan minglab kishilar“ edi.[4] Guruh 2016-yilda G‘ani maʼmuriyati bilan tinchlik bitimini imzolagan edi.

Afg‘oniston Islom Respublikasi parchalanganidan so‘ng, 2021-yil 17-avgust kuni Hikmatyor Dohada Afg‘onistonning sobiq prezidenti Karzay va Milliy yarashuv bo‘yicha Oliy kengash raisi, sobiq ijroiya raisi Abdulla Abdulla bilan hukumat tuzish niyatida uchrashdi. (garchi Karzay yoki Abdullaning bunday hukumatda bevosita ishtirok etishi nomaʼlum edi).[5][6] Prezident Ashraf Gʻani mamlakatdan Tojikistonga yoki Oʻzbekistonga qochib, BAAda paydo boʻldi va bunday muzokaralarni qoʻllab-quvvatlashini va Afgʻonistonga qaytish boʻyicha muzokaralar olib borayotganini aytdi.[7][8]

Tarixi tahrir

Maʼlumot: boʻlingan Hizb-i Islomiy tahrir

Asl Hizb-i Islomiy 1976-yil iyun oyida Gulbiddin Hikmatyor tomonidan asos solingan.[9]

1979-yilda Mulavi Yunas Xolis Hikmatyor bilan ajralib chiqdi va Nangarhordagi hokimiyat bazasi bilan Xolis fraksiyasi deb nomlanuvchi oʻz guruhini tuzdi. Gulbiddin Hikmatyor boshqargan Hizb-e Islomiyning qolgan qismi oʻsha paytdan beri „Hizb-e Islomi Gulbiddin“ yoki HIG nomi bilan ham tanilgan.

Sovetlar va Kobul maʼmuriyatiga qarshi urushi tahrir

Sovet-Afgʻon urushi (1979-1989) davrida Hizb-e Islomi Gulbiddin Pokiston Xizmatlararo razvedka boshqarmasi (ISI) orqali sovetga qarshi kuchlar tomonidan yaxshi moliyalashtirildi. 1981 yoki 1985 yildan beri Hizb-e Islomi Gulbiddin Sovet istilosiga qarshi kurashayotgan sunniy mujohiddin kuchlarining Peshovar yettilik ittifoqi tarkibiga kirdi.

1979-yildan 1981-yilgacha guruh Peshovar guruhlarining eng muhim qarshilik guruhi hisoblangan. Hikmatyorning feʼl-atvori tufayli guruhning taʼsiri susaydi va 1983-yilga kelib uning obroʻsi boshqa afgʻon mujohidlariga dogʻ tushdi.[10]

Hikmatyor va uning partiyasi Pokiston chegarasi yaqinida sovet kommunistlariga qarshi harakat qildi. Kunar, Lagʻmon, Jalolobod va Paktiya kabi hududlar Hizb-i Islomiyning tayanch nuqtalari boʻlgan. Hikmatyor qoʻmondonligi ostida partiya yuqori darajada markazlashgan va 1994 yilgacha Pokiston bilan yaqin aloqada boʻlgan.

  1. ↑ Trojan Horse or Genuine Schism?
  2. ↑ Seth Jones, „The Rise of Afghanistanʼs Insurgency: State Failure and Jihad“, International Security, vol 32, no. 4 (2008) pages 28-29
  3. ↑ Muhammad Tahir. „Gulbuddin Hekmatyar's Return to the Afghan Insurgency“. Jamestown Foundation (2008-yil 29-iyun). 2008-yil 2-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 2-iyul.Muhammad Tahir (June 29, 2008).
  4. ↑ Our Man in Kabul?, Michael Crowley, The New Republic, March 9, 2010
  5. ↑ „Afghanistan's Hekmatyar says heading for Doha with Karzai, Abdullah Abdullah to meet Taliban - Al Jazeera“ (en). Reuters (2021-yil 16-avgust). Qaraldi: 2021-yil 18-avgust.
  6. ↑ AFP. „Taliban met ex-Afghan leader Karzai, Abdullah Abdullah“ (en). Brecorder (2021-yil 18-avgust). Qaraldi: 2021-yil 18-avgust.
  7. ↑ Macias. „Ousted Afghan President Ashraf Ghani resurfaces in UAE after fleeing Kabul, Emirati government says“ (en). CNBC (2021-yil 18-avgust). Qaraldi: 2021-yil 19-avgust.
  8. ↑ „Ghani says he backs talks as Taliban meet with Karzai, Abdullah“ (en). New Age. Qaraldi: 2021-yil 18-avgust.
  9. ↑ Sands, Chris. Night Letters: Gulbuddin Hekmatyar and the Afghan Islamists Who Changed the World. London: Hurst & Company, 2019 — 94 bet. ISBN 978-0-199-32798-0. 
  10. ↑ Amstutz, J. Bruce. Afghanistan: The First Five Years of Soviet Occupation. Diane Publishing, 1994. ISBN 978-0-7881-1111-2. OCLC 948347893.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Hezb-e_Islami_Gulbuddin&oldid=4216494" dan olindi