Kafeteriya
Kafeteriya, AQSH tashqarisida kantin deb ataladi hamda u yerdagi restoran yoki katta ofis binosi yoki maktab kabi muassasa ichida xizmat koʻrsatish joylari juda kam yoki umuman boʻlmaganda xizmat koʻrsatishga moʻljalangan joydir. Maktab ovqatlanish joyi ovqat zali yoki tushlik xonasi deb atalgan[1]. Kafeteriyalar qahvaxonalardan farq qiladi, garchi inglizcha atama Lotin Amerikasi ispan tilidan kelgan boʻlsada, u yerda „kofexona“ maʼnosi boʻlgan va hozir ham mavjud.
Stolga xizmat koʻrsatish oʻrniga, bir qatorda yoki oʻzboshimchalik bilan yurish yoʻllariga ruxsat beruvchi taomlar uchun peshtaxtalar va doʻkonlar yoki kabinalar kafeteriyalarda mavjud boʻladi. Mijozlar oʻzlari xohlagan taomni patnisda ustiga qoʻyib, yurish paytida olib ketishadi. Bundan tashqari, koʻpincha mijozlar ovqatga buyurtma beradigan joylar ham mavjud boʻlib, xususan, gamburger yoki tako kabi mahsulotlarni issiq qilib berish kerak va ozgina kutish bilan darhol tayyorlanishi mumkin. Shu bilan bir qatorda, homiyga raqam beriladi va buyum ularning stoliga yetkaziladi. Gazlangan ichimliklar, suv yoki shunga oʻxshash baʼzi oziq-ovqat mahsulotlari va ichimliklar uchun mijozlar boʻsh idishni yigʻib, chiqish vaqtida toʻlaydi va chiqishdan keyin idishni toʻldiradi. Ushbu tizim ostida koʻpincha bepul cheksiz ikkinchi porsiyaga ruxsat beriladi, bu esa marketing siyosati hisoblanadi. Yuridik maqsadlarda esa (mijozlarning isteʼmol qilish usullari) bu tizim Amerika Qoʻshma Shtatlarida alkogolli ichimliklar uchun kamdan-kam hollardagina qoʻllaniladi. Chunki bu holda ichkilikbozlik kuchayadi.
Mijozlarga kirish uchun bir tekis navbat olish shart boʻlib (bufetda boʻlgani kabi) yoki har bir mahsulot uchun chiqish vaqtida toʻlov amalga oshiriladi. Baʼzi oʻz-oʻziga xizmat koʻrsatadigan bufetlar patron plastinkasidagi narsalarning ogʻirligiga qarab haq olishadi. Universitet va kollejlarda baʼzi talabalar butun semestr uchun bitta katta toʻlovni amalga oshirish orqali har kunda uch marta ovqatlanish uchun oldindan toʻlaydilar.
Kafeteriyalar kam sonli xodimlarni talab qilganligi sababli, ular koʻpincha kattaroq muassasada joylashgan boʻlib, oʻsha muassasaning mijozlariga xizmat qiladi. Masalan, maktablar, kollejlar va ularning turar joylari, doʻkonlar, shifoxonalar, muzeylar, ibodat joylari, koʻngilochar bogʻlar, harbiy bazalar, qamoqxonalar, fabrikalar va ofis binolarida koʻpincha oshxonalar mavjud. Garchi bunday muassasalarning baʼzilari oʻz bufetlarini oʻz-oʻzidan boshqarayotgan boʻlsada, koʻpchilik oʻz bufetlarini oziq-ovqat xizmatlarini boshqarish kompaniyasiga topshiradi yoki oziq-ovqat xizmati ob’ektlarini boshqarish uchun mustaqil korxonalarga joy ijaraga beradi. Muassasalarga xizmat koʻrsatuvchi uchta yirik oziq-ovqat xizmatlarini boshqarish kompaniyasi — Aramark, Compass Group va Sodexo kabilar mavjud[2].
Bir vaqtlar, yuqori darajadagi kafeterya uslubidagi restoranlar Amerika Qoʻshma Shtatlarining janubiy madaniyatida va kamroq darajada Oʻrta Gʻarbda hukmronlik qilgan. Ularning koʻplab mashhur tarmoqlari bor edi: Bickford’s, Morrisonʼs Cafeteria, Piccadilly Cafeteria, S&W Cafeteria, Apple House, Luby’s, K&W, Britling, Wyattʼs Cafeteria va Blue Boar kabilar bunga misol boʻla oladi. Hozirda Illinoys shtatida joylashgan Sloppy Joʻs Lunchroom va Manny’s kabi ikkita Oʻrta Gʻarbiy zanjir hali ham mavjud. Odatda bitta shaharda va uning atrofida joylashgan bir qancha kichikroq zanjirlar ham bor edi. Ushbu muassasalar, K&Wdan tashqari, 1960-yillarda tez ovqatlanishning koʻtarilishi bilan tanazzulga yuz tutdi va 1980 -yillarda siz yeyishingiz mumkin boʻlgan bufetlar va boshqa tasodifiy ovqatlanish korxonalarining koʻtarilishi bilan asosan tugatildi. Bir nechta zanjirlar, xususan, Luby’s va Piccadilly kafeteryalari (1998-yilda Morrison zanjirini egallab olgan) eski zanjirlarning qisqarishi natijasida qolgan boʻshliqning bir qismini toʻldirishda davom etmoqda. Indianapolisda joylashgan MCL kafeteryalari kabi kichikroq Oʻrta Gʻarbiy namunalarning baʼzilari hali ham biznesda inqirozga uchramagan.
Tarixi tahrir
Ehtimol, AQShdagi birinchi oʻz-oʻziga xizmat koʻrsatadigan restoranga oʻxshash kafeterya1885-yil 4 sentabrda ochilgan Nyu-York shahridagi Exchange bufeti boʻlib, u faqat erkaklar uchun moʻljallangan. Ovqat peshtaxtada sotib olindi va mijozlar tik turib ovqatlanishgan[3]. Bu ikkita formatning oʻtmishdoshini eslatadi quyida tavsiflangan kafeterya va avtomat.
1893-yilda Chikagoda boʻlib oʻtgan Butunjahon Kolumbiya koʻrgazmasi paytida tadbirkor Jon Kruger Shvetsiyada sayohat qilganida koʻrgan smorsobordlarning Amerika versiyasini qurdi. Oddiylik va yengillikni taʼkidlab, u uni „Kafeteria“ — ispancha „kofe doʻkoni“ deb atadi. Koʻrgazma olti oy ichida 27 milliondan ortiq tashrif buyuruvchilarni (oʻsha paytdagi AQSh aholisining yarmi) jalb qildi va aynan Krugerning operatsiyasi tufayli Amerika bu atamani birinchi marta eshitdi va oʻz-oʻziga xizmat koʻrsatish ovqatlanish formatini boshdan kechirdi[4][5].
Shu bilan birga, oʻrta miqyosdagi Amerikada Childs restoranlari tarmogʻi 1890-yilda Nyu-Yorkdagi 10 ga yaqin joydan 1920-yilga kelib AQSh va Kanada boʻylab yuzlab restoranlarga tez suratda koʻpaydi. Childs oʻz-oʻziga xizmat koʻrsatish formatiga tovoqlar va „laganda chizigʻ“ qoʻshish innovatsiyasi bilan 1898-yilda Broadwaydagi 130 manzilida joriy etilgan gʻoyasi bilan tanildi. Biroq, bolalar oʻtirib ovqatlanish formatini oʻzgartirmadilar. Tez orada bu koʻpchilik Childs restoranlari uchun standart dizayn boʻldi va koʻpchilik pirovardida kafeteryalar uchun ustun dizayn edi.
Taxminlarga koʻra, „kafeteriya jinniligi“ 1905-yil may oyida, Xelen Mosher shahar markazida LA restoranini ochganida boshlangan, u yerda odamlar uzoq peshtaxtada ovqatlarini tanlab, tovoqlarini stollariga olib borishgan[6]. Kaliforniya kafeterya formatida uzoq tarixga ega — xususan Boos Brothers kafeteryalari va Cliftonʼs va Schaber’s bunga misoldir. Kaliforniyadagi eng qadimgi kafeteriyalar Kruger kafeteriyasidan kamida 12 yil oʻtib ochilgan va Childs allaqachon mamlakat boʻylab koʻplab joylarga ega edi. Horn & Hardart, avtomat formatlash zanjiri (kafeteriyalardan farqli oʻlaroq) 1900-yilgacha Atlantikaning oʻrtalarida yaxshi tashkil etilgan.
1960 va 1981-yillar oraligʻida kafeteryalarning mashhurligini tez ovqatlanish restorani va tezkor tasodifiy restoran formatlari yengib oʻtdi va bu uzoq davom etdi.
Qoʻshma Shtatlardan tashqarida kafeteryalarning rivojlanishi Fransiyada 1881-yilda Parom qonunining qabul qilinishi bilan kuzatildi. Ushbu qonun davlat maktablarida taʼlim olish barcha bolalar uchun mavjud boʻlishini talab qildi. Shunga koʻra, hukumat, shuningdek, maktablarni muhtoj oʻquvchilarni ovqat bilan taʼminlashni ragʻbatlantirdi, natijada bufetlar yoki oshxonalar tushunchasi paydo boʻldi. Abramsonning soʻzlariga koʻra, oshxonalar yaratilgunga qadar faqat baʼzi oʻquvchilar uyda pishirilgan taomlarni olib kelishlari va maktablarda toʻgʻri ovqatlanishlari mumkin edi.
Fransiyadagi kafeteriyalar ommalashgani sayin, ulardan foydalanish maktablardan tashqari, ishchi kuchiga ham tarqaldi. Shunday qilib, ishchilar bosimi va oxir-oqibat yangi mehnat qonunlari tufayli katta korxonalar, hech boʻlmaganda, ishchilari uchun belgilangan ovqatlanish joylarini taʼminlashi kerak edi. Ushbu amaliyotni qoʻllab-quvvatlash, shuningdek, milliy salomatlik va ovqatlanishning ahamiyatiga katta eʼtibor qaratilayotgan Ikkinchi Jahon urushi oqibatlari bilan ham mustahkamlandi[7].
Boshqa nomlari tahrir
AQSh harbiy inshootidagi kafeterysi hall, galley, decks yoki rasmiyroq aytganda, ovqatlanish inshooti sifatida tanilgan, koʻpincha DFAC deb qisqartiriladi, holbuki Britaniya Qurolli Kuchlarining umumiy tili bilan aytganda, u oshxona yoki tartibsizlik joyi hisoblanadi. Qoʻshma Shtatlardagi talabalar koʻpincha kafeteryalarni tushlik xonalari deb atashadi, ular ham koʻpincha maktab nonushtasini beradi. AQSh va Kanadadagi baʼzi maktab kafeteryalarida auditoriya sifatida foydalanishga ruxsat beruvchi sahnalar va harakatlanuvchi oʻrindiqlar mavjud. Bu xonalar kafetoriyalar yoki barcha maqsadli xonalar sifatida tanilgan. Baʼzi eski muassasalarda maktab sport zali koʻpincha oshxona sifatida ishlatiladi, oshxona inshooti ovqatlanmaydigan vaqtdan tashqari, aylanma boʻlinma orqasida yashiringan. Olomonni nazorat qilish uchun maktabning katta kirish zali vazifasini ham bajaradigan va koʻp maqsadlarda foydalaniladigan yangi xonalar koʻpincha umumiy xona deb ataladi.
Universitet yotoqxonalariga xizmat koʻrsatadigan kafeteryalar baʼzan ovqatlanish zallari yoki umumiy ovqatlanish joylari deb ataladi. Oziq-ovqat korti — bu koʻplab savdo markazlari va aeroportlarda joylashgan, bir nechta oziq-ovqat sotuvchilari yoki imtiyozlari mavjud boʻlgan kafeteryaning bir turi, ammo oziq-ovqat korti ham bir xil darajada restoran turi sifatida shakllantirilishi mumkin, u institutsional ovqatlanishdan koʻra jamoatchilikka koʻproq mos keladi. Baʼzi muassasalarda, ayniqsa maktablarda, koʻplab korxonalarga joy ijaraga berish oʻrniga, muassasaning oʻzi (oʻz-oʻzidan ishlaydigan) yoki bitta shartnoma boshqaruv kompaniyasi tomonidan xizmat koʻrsatadigan har xil turdagi oziq-ovqat mahsulotlarini taklif qiluvchi kafeteriyalarga ega oziq-ovqat kortlari mavjud[8][9]. Baʼzi monastirlar, yatılı maktablar va eski universitetlar oʻz kafeteryasini ovqat xonasi deb atashadi. Zamonaviy Britaniya soborlari va abbeylari, xususan , Angliya cherkovi, koʻpincha jamoat uchun ochiq boʻlgan kafeteriyani tasvirlash uchun oshxona iborasidan foydalanadi. Tarixan, oshxonadan faqat rohiblar va ruhoniylar foydalanishgan. Misol uchun, Gloster soboridagi 800 yillik asl oshxona (Garri Potter filmlaridagi ovqatlanish sahnalari uchun sahna) hozirda asosan xor mashgʻulotlari maydoni sifatida foydalanilgan boʻlsa-da, nisbatan zamonaviy 300 yoshli kengaytma hozirda ishlatiladi. Xodimlar va jamoat tomonidan kafeterya sifatida, bugungi kunda oshxona deb ataladi[10].
Kino yoki telestudiya majmuasi ichida joylashgan kafeterya koʻpincha komissar nomi bilan ataladi.
Kollej oshxonasi tahrir
Amerika ingliz tilida kollej kafeteriyasi kollej talabalari uchun moʻljallangan kafeteryadir. Britaniya ingliz tilida u koʻpincha oshxona deb ataladi. Bu kafeteryalar turar joy yoki alohida binoning bir qismi hisoblanadi. Ushbu kollejlarning koʻpchiligi kafeteryada ishlash uchun oʻz talabalarini ishga oladi. Talabalarga beriladigan taomlar soni maktabdan maktabga farq qiladi, lekin odatda haftasiga 21 ta ovqatni tashkil qiladi. Oddiy kafeteryalar singari, odam oʻzi xohlagan taomni tanlash uchun patnisga ega boʻladi, lekin (baʼzi kampuslarda) pul toʻlash oʻrniga, ovqatlanish rejasini sotib olish orqali oldindan toʻlov mavjud boʻladi.
Kollej kafeteryalari uchun toʻlov usuli odatda ovqatlanish rejasi shaklida boʻladi, bunda homiy semestr boshida maʼlum miqdorni toʻlaydi va reja tafsilotlari kompyuter tizimida saqlanadi. Keyin talaba guvohnomalari ovqatlanish rejasiga kirish uchun ishlatiladi. Ovqatlanish rejalari oʻzlarining tafsilotlarida juda xilma-xil boʻlishi mumkin va koʻpincha kollej kafeteryasida ovqatlanish shart emas. Odatda, kollej oldindan belgilangan ovqat porsiyalari, yoki bufet kechki ovqatlar sonini hisoblash orqali talabalarning oʻz rejasidan foydalanishini kuzatib boradi. Reja talabaga haftada yoki semestrda yuqoridagilardan maʼlum miqdorda berilishi mumkin va ular keyingi hafta yoki semestrga oʻtishi yoki oʻtmasligi mumkin[11].
Koʻpgina maktablar oʻzlarining ovqatlanish rejalaridan foydalanish uchun bir nechta turli xil variantlarni taklif qilishadi. Asosiy kafeterya odatda ovqatlanish rejasining katta qismi ishlatiladi, lekin kampusda, yaqin koʻchalarda yoki atrofdagi shahar yoki shaharda joylashgan kichikroq kafeteryalar, kafelar, restoranlar, barlar yoki hatto tez ovqatlanish tarmoqlari ovqatlanish rejalarini qabul qilishi mumkin. Kollej kafeterya tizimi koʻpincha izolyatsiya qilingan joy yoki yashash shartnomasida toʻliq ovqatlanish rejasini oʻz ichiga olishi talabi tufayli talabalarga virtual monopoliyaga ega boʻladi.
Tayvan kafeteriyasi tahrir
Tayvanda koʻplab oʻz-oʻziga xizmat koʻrsatadigan Bento doʻkonlari mavjud. Bentolar aynan kafeteriyalarga misol boʻladi. Doʻkon idishlarni xaridorlar oʻzlari olishlari uchun oʻz-oʻziga xizmat koʻrsatish zonasiga qoʻyadi. Mijozlar tanlagandan soʻng, ular toʻlovga chiqish uchun borishadi; koʻpgina doʻkonlar narxni baholashda oziq-ovqat miqdorini vizual tekshirish uchun xodimlardan foydalanadi, baʼzi doʻkonlar esa tortish usulini qoʻllaydi.
Manbalar tahrir
- ↑ „Lunchroom“. Merriam Webster. Qaraldi: 2019-yil 12-sentyabr.
- ↑ „Top 50 Contract Companies“. Food Management Magazine. Penton (2017-yil 28-mart). Qaraldi: 2017-yil 4-iyul.
- ↑ John F. Mariani, America Eats Out, William Morrow & Co (October 1991), ISBN 978-0-688-09996-1
- ↑ Amy Zuber, „Samuel & William Childs“, Nations Restaurant News, February 1996
- ↑ „A Restaurant Timeline“, CuisineNet Diner’s Digest, retrieved April 28, 2009
- ↑ Charles Perry, „The cafeteria: an L.A. original“, The Los Angeles Times, November 5, 2003
- ↑ Abramson, Julia Luisa. Food culture in France. Westport, CT: Greenwood Press, 2007. 122-23. Print.
- ↑ Beach, George; Duclett, Jennifer; Engelbrecht, Kathie (August 2000). „High school food courts: A new evolution in student dining“. School Planning & Management. 39-jild, № 8. 22-bet. ISSN 1045-3970.
- ↑ Stoiber, Tiffany. „New food court-style Waukesha South High School cafeteria will make lunch time quicker for students“. Journal Sentinel. Waukesha, Wisconsin: USA Today (2017-yil 23-avgust). Qaraldi: 2017-yil 23-noyabr.
- ↑ „Gloucester Cathedral“. Fcm.org.uk. 2008-yil 13-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 16-sentyabr.
- ↑ „Helping Your College Student Select a Meal Plan“. collegeparents. 2011-yil 15-iyulda asl nusxadan arxivlangan.