Karl Radek

Karl Berngardovich Radek — rus inqilobchisi, (ruscha: Карл Бернгардович Радек Karl Radek, 1885-yil 31-oktabr — 1939-yil 19-may). U birinchi jahon urushi oldidan Polshava nemis sotsial-demokratik harakatlarida faol marksist va Rossiya inqilobidan keyin Sovet Ittifoqidagi Kommunistik xalqaro lider.

Yoshligi

Radek Avstriya-Vengriyaning Lemberg shahrida (hozirgi Ukrainaning Lvov shahri) Karol Sobelson nomida litvaliklar oilasida tugʻilgan; uning otasi Bernxard pochta boʻlimida ishlagan va Karl yoshligida vafot etgan. U Radek ismini Stefan Jeromskining „Syzyfowe prace“ („Sizifning mehnatlari“, 1897-yil) asaridagi sevimli qahramon Andrzej Radekdan oldi.

Radek 1904-yilda Polsha va Litva Qirolligi sotsial-demokratiyasiga (SDKPiL) qoʻshildi va 1905-yil Varshavadagi inqilobda qatnashdi, u erda partiyaning „Czerwony Sztandar“ gazetasi uchun mas’ul edi.

Germaniya va „Radek ishi“

1907-yilda Polshada hibsga olinib, qamoqdan qochib ketganidan soʻng, Radek Germaniyaning Leyptsig shahriga koʻchib oʻtdi va Germaniya Sotsial-demokratik partiyasiga (SPD) qoʻshildi va partiyaning Leipziger Volkszeitung kompaniyasida ishladi. U 1911-yilda Bremerga qayta joylashdi va u erda Bremen Burgerzeitung kompaniyasida ishladi va 1912-yil may oyida Die Neue Zeit gazetasida Karl Kautskiyning imperializm tahliliga hujum qilgan bir necha kishidan biri edi.

1910-yil sentyabr oyida Radek Polsha Sotsialistik partiyasi aʼzolari tomonidan SDKPiLga qarshi antisemitizm kampaniyasi doirasida partiya oʻrtoqlaridan kitoblar, kiyim-kechak va pullarni oʻgʻirlashda ayblandi. Shu munosabat bilan uni SDKPiL yetakchilari Rosa Luxemburg va Leo Jogiches qattiq himoya qilishdi. Keyingi yil esa SDKPiL oʻz yoʻnalishini oʻzgartirdi, bu qisman Jogiches va Vladimir Lenin oʻrtasidagi shaxsiy toʻqnashuv tufayli, yaʼni Yakov Hanecki boshchiligidagi partiyaning yosh aʼzolari, shu jumladan Radek ham Lenin tarafini olgan edi. Radekga misol keltirmoqchi boʻlgan Jogiches oʻgʻirlik ayblovlarini jonlantirdi va 1911-yil dekabr oyida tergov qilish uchun partiya komissiyasini chaqirdi. U 1912-yil iyul oyida komissiyani hech qanday xulosaga kelmagani uchun tarqatib yubordi va avgust oyida partiya sudi orqali Radekni chiqarib yuborish toʻgʻrisida qaror qabul qildi. Oʻzlarining yozma xulosalarida ular uning taxalluslarini sindirishdi va bu uning Rossiya tomonidan bosib olingan Polshada qolish uchun xavfli ekanligini taʼkidladi.

1912-yilda Avgust Thalhaimer Radekni moliyaviy qiyinchiliklarga duch kelgan mahalliy SPD partiyasi gazetasi Freie Volkszeitungni vaqtincha boshqarish uchun Göppingenga (Shtutgart yaqinida) borishga taklif qildi. Radek Wurttembergdagi mahalliy partiya rahbariyatini gazetaning ularga dushmanligi tufayli revizionistlarga gazetani boʻgʻishda yordam berishda aybladi. 1913-yilgi SPD Kongressi Radekning chiqarib yuborilishini qayd etdi va keyin birodar partiyadan chiqarilgan hech kim Ikkinchi Internasionalning boshqa partiyasiga qoʻshila olmaydi va bu qoidani Radekga nisbatan qoʻllay olmaydi degan printsipial qarorga keldi. SPD ichida Anton Pannekoek va Karl Liebknecht bu harakatga qarshi chiqdilar, Leon Trotskiy va Vladimir Lenin kabi Internasionalning boshqalari, ularning baʼzilari Internasional tomonidan tashkil etilgan „Parij komissiyasi“da qatnashdilar.

Birinchi jahon urushi va rus inqilobi

Birinchi jahon urushi boshlanganidan keyin Radek Shveytsariyaga koʻchib oʻtdi va u erda Lenin va Bremen chaplari oʻrtasida aloqachi boʻlib ishladi, u Germaniyada boʻlgan davridan beri yaqin aloqada boʻlib, uni Paul Levi bilan tanishtirdi. U 1915-yilda Zimmerwald konferentsiyasida ishtirok etib, chap tomonda edi.

Karl Radek 1919-yil

Birinchi jahon urushi paytida Radek Vladimir Lenin bilan 1916-yilgi Irlandiya Pasxa koʻtarilishi mavzusida munozaralar olib bordi; Lenin qoʻzgʻolon haqida qattiq ishtiyoq bilan qaragan boʻlsa-da, buni ingliz imperializmiga zarba sifatida koʻrdi, Radek bunga rozi boʻlmadi. Teodor Rotshteynga (Londonda yashovchi, Rossiya imperiyasidan chiqqan yahudiy muhojiri) oʻz nuqtai nazariga asoslanib, u „Sinn Fein harakati“ deb atagan narsa mayda burjua va Irlandiyada oldingi qoʻzgʻolonlarning asosi dehqon dehqon ekanligini taʼkidladi, asrning boshida Angliya tomonidan joylashtirilgan edi. Radek oʻzining "Qoʻshiqning oxiri" maqolasida irland tilini rasmiy maqomga qaytarish boʻyicha urinishlar „oʻrta asr“ boʻlgani uchun notoʻgʻri boʻlganini daʼvo qildi. Leon Trotsky Radek va Lenin oʻrtasida bir qarashda edi.

1917-yilda Radek Rossiyadagi fevral inqilobidan keyin Lenin va boshqa rus inqilobchilarini Germaniya orqali olib oʻtadigan muhrlangan poezdning yoʻlovchilaridan biri edi. Biroq, unga Rossiyaga kirish rad etildi va Stokgolmga bordi va u yerda bolsheviklar hujjatlarining nemis tilidagi nusxalarini va rus tilidan tarjima qilingan boshqa maʼlumotlarni tayyorladi, u „Russische Korrespondenz-Pravda“ va „Bote der Russischen Revolution“ jurnallarida chop etdi.

Oktyabr inqilobi va Rossiyada fuqarolar urushi boshlanganidan soʻng, Radek Petrogradga keldi va tashqi ishlar boʻyicha vitse-komissar boʻldi, Brest-Litovsk shartnomasi muzokaralarida qatnashdi, shuningdek, nemis qoʻshinlari oʻrtasida bolshevik targʻibotini tarqatish uchun harbiy asirlar mas’ul boʻldi.

Komintern va nemis inqilobi

Karl Radek (chapdan 3-chi) Kominternning 2-Jahon kongressida, Moskva, 1920-yil.

Bolsheviklar rejimining rasmiy vakili sifatida tan olinishi rad etilgandan soʻng, Radek va boshqa delegatlar — Adolph Joffe, Nikolai Bukharin, Kristian Rakovskiy va Ignatov — Germaniya Sovetlari Kongressiga tashrif buyurishdi. Chegarada qaytarilgandan soʻng, Radek yolgʻiz oʻzi 1918-yil dekabr oyida Germaniya chegarasini noqonuniy kesib oʻtib, 19 yoki 20-dekabrda Berlinga etib keldiu erda Germaniya Kommunistik partiyasi (KPD) tashkil etilishiga olib keladigan munozaralar va konferentsiyalarda qatnashdi. Radek 1919-yil 12-fevraldagi spartakchilar qoʻzgʻolonidan soʻng hibsga olindi va 1920-yilning yanvarida ozodlikka chiqqunga qadar Moabit qamoqxonasida saqlandi. U Moabitda boʻlganida nemis hukumatining bolsheviklarga munosabati oʻzgardi. Versal shartnomasidan jabr koʻrgan xalqlar ittifoqini — asosan Germaniya, Rossiya va Turkiyani yaratish gʻoyasi Berlinda valyutaga aylandi, buning natijasida Radekga oʻz qamoqxonasida mehmonlar oqimini, shu jumladan Walter Ratenauni qabul qilishga ruxsat berildi, Arthur Holitscher, Enver Pashoa va Ruth Fischer.

Rossiyaga qaytib kelgach, Radek nemis masalalari boʻyicha asosiy mas’uliyatni oʻz zimmasiga olgan Kominternning kotibi boʻldi. U KPDni Germaniya Kommunistik Ishchi partiyasi vakillarini Kominternning 2-Kongressida ishtirok etishga taklif qilishiga qarshi chiqqanidan soʻng, uni Komintern ijroiya organi va Sovet Ittifoqi Kommunistik partiyasiga qarshi qoʻyganidan keyin bu lavozimdan chetlatildi. Aynan Radek Shtutgart kommunistlarining boshqa ishchilar sinfi tashkilotlari bilan birlashgan front uchun kurashish shiorini oldi va keyinchalik Komintern tomonidan ishlab chiqilgan strategiyaning asosini tashkil etdi.

Chap muxolifatga

Krasnaya Noyabr yozuvchilari orasida Karl Radek (Aleksandr Voronskiyning qizini ushlab).

Muxolifat va koʻrgazma sinovlaridan keyin

Karl Radek Sovet inqilobi yetakchisi Larisa Raysnerning dafn marosimida qatnashmoqda

Tanlangan asarlar

Ingliz tilida mavjud

• „Ishchilar sinfining birligi“ (1909)
• „Marksizm va urush muammolari“ (1914)
• „Qoʻshiqning oxiri“ (1916)
• „Sotsializmning fandan harakatgacha rivojlanishi“ (1918)
• „Karl Liebknecht — shahidlar qabrida“ (1919)
• „Anti-Parlamentarizm“ (1920)
• „Ishchilar harakati, doʻkon qoʻmitalari va uchinchi xalqaro“ (1920)
• „Polsha masalasi va xalqaro“ (1920)
• „Angliya va Sharq“ (1920)
• „Bertran Rassellning sentimental sayohati“ (1921)
• „Rus inqilobi burjua inqilobimi?“ (1921)
• „Levining qulashi“ (1921)
• „Kasaba uyushmalari toʻgʻrisida“, Kommunistik Internasionalning Ikkinchi Kongressi, munozaraga javob (1921)
• „Jahon siyosatining konturlari“ (1921)
• 978-1899438020
• „Ikki yarim xalqaro tashkilot“ (1922)
• "Ikkinchi va ikki yarim xalqaro birlashish arafasi (1922)
• „Gaagadan Essengacha“ (1922)
• „Yunon inqilobi“ (1922)
• „Versal shartnomasining bekor qilinishi“, IV ga hisobot. Komintern Kongressi (1922)
• „Leon Trotskiy, Gʻalaba tashkilotchisi“ (1923)
• „Rur va Gamburg“ (1923)
• „Lenin“ (1923)
• „Xalqaro istiqbol“ (1923)
• „Leo Shlageter: boʻshliqqa yuruvchi“ („Schlageter nutqi“) (1923)
• „Fashizm va kommunizm“ (1924)
• „Muhrlangan murabbiyda Germaniya orqali“ (1924)
• „Klara Tsetkinga maktub“ (1926)
• „Larisa Reisner“ (1927)
• „Trotskiyga murojaat“ (1928)
• „Kapitalistik qullikka qarshi. Sotsialistik mehnat tashkiloti“ (1931)
• „Romen Rollanga salom“ (1931)
• „Versal shartnomasini qayta koʻrib chiqish“ (Mehnat oyligi, 1933)
• „Birinchi Internasionalning tugʻilishi“ (1934)
• „Kommunistik Internasionalning oʻn besh yili“ (risola) (1934)
• „Zamonaviy jahon adabiyoti va proletar sanʼatining vazifalari“, Sovet Yozuvchilar qurultoyidagi nutqi (1934)
• Feliks Dzerjinskiy (1935)

Nemis tilida mavjud

• Theorie und Praxis der 2 1/2 Internationale (2 1/2 Xalqaro nazariya va amaliyot) (1921)

Havolalar

• Quotations related to Karl Radek at Wikiquote
• Media related to Karl Radek at Wikimedia Commons
• Biography on Spartacus Educational
• Newspaper clippings about Karl Radek in the 20th Century Press Archives of the ZBW