Lima madaniyati

Lima madaniyati — mahalliy sivilizatsiya boʻlib, u hozirgi Lima, Peruda avvalgi oraliq davrdan buyon mavjud boʻlib, taxminan 100 dan 650 gacha choʻzilib borgan. Atrofdagi Parakas, Moche va Naska sivilizatsiyalari bilan bir-biriga mos keladigan bu Inkagacha boʻlgan madaniyat Chillon, Rimak va Lurin daryolari vodiylarida Peruning choʻl qirgʻoq chizigʻida joylashgan edi. Lima madaniyatini atrofdagi madaniyatlardan farqlash qiyin boʻlishi mumkin, chunki uning boshqa madaniyatlarga jismoniy yaqinligi va qirgʻoq Peruda yaxshi hujjatlashtirilgan madaniyatlar va xronologik jihatdan juda yaqin boʻlganligi sababli, bu boshqa madaniyatlar tomonidan ham tarqalish qiyin. Bu omillarning barchasi Lima madaniyatining noaniq boʻlishiga yordam beradi, bu haqda koʻp maʼlumotlar hali ham oʻrganilishi kerak.

Lima sivilizatsiyasi qisman oʻzining sopol sanʼati bilan juda ham mashhur boʻlib, u yaqin atrofdagi Moche madaniyatining taʼsirini koʻrsatadigan Maranga va Interlocking naqshlari kabi uslublardan iborat boʻlgan edi. Oʻrta ufq davridagi bu kulolchilik uslubidagi oʻzgarishlar ham Wari imperiyasining taʼsiridan dalolat beradi. Choʻl bilan oʻralgan Lima qishloq xoʻjaligi maqsadlarida tuproqni oʻstirish uchun atrofdagi daryolardan suv olishi kerak edi. Buning natijasida keng sugʻorish tizimini qurish va taʼmirlash, kanallarni qayta yoʻnaltirish bir usulni paydo qilishdi. Lima sivilizatsiyasi vak’as deb nomlanuvchi koʻplab ibodatxonalarni qurgan, ular hanuzgacha Lima shahrida saqlanib qolgan. Ushbu arxeologik joylar zamonaviy Lima hududida koʻmilganligi sababli, shaharni buzmasdan hali ham mavjud boʻlgan arxeologik qoldiqlarga kirish qiyin, bu qadimiy Lima madaniyatining zamonaviy jumbogʻida rol oʻynaydigan yana bir omillardan biri boʻladi. Qadimgi Limaning asosiy aholi punktlari Pukllana, Vallamark, Kajamarkuilla va Pacha Kamaqda joylashgan.

Asosiy markazlari

Pucllana

Wak’a Pukllana va xarakterli adobitos. Miraflores tumani, Lima

Vak’a Pukllana qadimgi Lima madaniyatidagi markaziy arxeologik majmua edi. Vak’a Juliana nomi bilan ham tanilgan ushbu muhim maʼmuriy va tantanali markaz 500 metr atrofida qurilgan. Vak’a Pukllana katta devor bilan (shimoliy — janubiy yoʻnalishda) aniq ikki xil qismga ajratilgan edi: maʼmuriy sektor va shahar zonasi ushbu devorning sharqiy tomonida joylashgan boʻlib, ular jamoat yigʻilishlari, nazoratni muhokama qilish va muhokama qilish uchun foydalanilgan va ishlab chiqarishni takomillashtirish. Bir qator kichik binolar, maydonlar, rampalar, verandalar va omborxonalar bu qismni yakunladi. Devorning gʻarbiy qismiga qaragan marosim sektorida piramida (uzunligi 500 metr, eni 100 metrdan, balandligi 22 metrdan ortiq piramida) va unga tutash joylar joylashgan. Bu hududda ruhoniylar xudolari uchun va ajdodlarni ulugʻlash uchun diniy marosimlarni oʻtkazishar ekan. Ushbu vakaning tuzilishi Lima madaniyatining nufuzli tarkibi haqidagi tushunchalarni kuchli mustahkamlashga xizmat qoladi deyishgan, bu oddiy aholi, madaniyat boshqaruvi va diniy rahbarlar oʻrtasidagi boʻlinishni aniq koʻrsatib berar ekan.

Moddiy madaniyat

Lima xalqining qirollik aʼzosining bosh suyagi.

Yozma aloqasi

Qadimgi Peruliklar hech qachon yozuv tizimini ishlab chiqmaganligi sababli, matolarga toʻqilgan yoki matolarga tikilgan va boʻyalgan tasvirlar va belgilar oʻzlarining dunyosi haqidagi eʼtiqodlarini yetkazish uchun tasviriy til boʻlib xizmat qilgan. Bu til naturalistik asosga ega, ammo u stilizatsiyaga imtiyoz beradi, tabiiy shakllarni ularning asosiy xususiyatlariga qisqartiradi, shunda ifodalangan narsa umumiy arxetip boʻladi.

Keramika

Playa Grande kubogi uslubi, bezatilgan „bir-biriga bogʻlangan“. MNAAHP.

Nievería shishasining haykaltaroshlik uslubi ilonni ifodalaydi. Larko muzeyi, Lima — Peru.

Lima madaniyatining keramikasi oʻrta qirgʻoqning mahalliy qizil va oq keramikasidan ishlab chiqilgan. Qora, kuchli rang berish va tasodifiy manfiy bezak boʻyash unga xosdir. Uchburchak boshli ilonlarni tasvirlaydigan geometrik naqshlar keng tarqalgan bezak naqshlari hisoblanadi. Seramika turli yoʻllar bilan qurilgan, ammo qolib texnologiyasidan foydalanish aniq. Bu muayyan shakllarni ommaviy ishlab chiqarish imkonini bergan boʻlar edi. Lima madaniyatining keramikasi shakli va mavzusi jihatidan juda xilma-xil boʻlib, kulolchilikda hujjatlashtirilgan muhim ijtimoiy tadbirlar, jumladan urush, jinsiy aloqa, metallga ishlov berish va toʻquv kabi turli xil yoʻnalishda edi.