Marcus Thrane
Markus Møller Thrane — norvegiyalik yozuvchi, jurnalist, (1817-yil 14-oktyabr – 1890-yil 30-aprel). Norvegiyadagi birinchi ishchi harakatining rahbari. Keyinchalik u Thrane harakati (Thranebevegelsen) sifatida tanildi[1].
Markus Thrane
| |
|---|---|
| |
| Tugʻilgan | 1817 yil 14 oktyabr |
| Oʻlgan | 1890 yil 30 aprel (yosh 72) |
Yoshligi tahrir
Thrane 1817-yilda Kristianiyada, hozirgi Osloda tugʻilgan. Tugʻilganidan koʻp oʻtmay, Norges Rigsbankda savdogar va boshqaruvchi direktor boʻlgan otasi oilaning obroʻsiga putur etkazgan korruptsiyada ishtirok etgani uchun hibsga olingan. Atigi 15 yoshida Thrane etim qoldi va oilaning doʻstlari bilan yashashga majbur boʻldi.
1837-yilda Thrane Norvegiyani tark etdi va Germaniya va Shveytsariya orqali Fransiyaga sayohat qildi. Thrane bir necha oy Parijda qolib, 1837-yil dekabrida Norvegiyaga qaytib keldi. 1840-yilda artium imtihonini (universitetga kirish imtihonini) tugatgandan soʻng va ilohiyot talabasi sifatida qisqa vaqt oʻtgach, Thrane va uning yangi rafiqasi Mariya Jozefina Buch 1841-yilda Lillexammerga koʻchib oʻtdilar va u yerda xususiy maktabni boshqargan. 1846-yilda Thrane oʻz taʼlimotini Åsgårdstrandga koʻchirdi.
Keyin oila xotinining ona shahri boʻlgan Drammenga koʻchib oʻtdi va u yerda Thrane mahalliy Drammens Adresse gazetasining muharriri boʻldii,,lekin uning radikal fikrlari tufayli u faqat besh oydan keyin ishdan boʻshatildi. U allaqachon siyosiy faoliyatini boshlagan edi[2].
Ishchilar harakati tahrir
1848-yil 27-dekabrda Thrane Drammens arbeiderforening asos soldi. (Drammen Mehnat Ittifoqi) 160 aʼzosi. Keyingi yili yana bir qancha mahalliy kasaba uyushmalari milliy tashkilotga qoʻshildi va Thrane uyushmaning Arbeiderforeningernes Blad gazetasining birinchi nashrini chop etdi. 1850-yil may oyida kasaba uyushmasi Shvetsiya qiroli Oskar II va Norvegiya Stortingiga (parlamentga) petitsiya topshirdi, uni 13 ming aʼzo imzoladi. Uyushma umumiy ovoz berishni, mulkka ega boʻlganlar uchun majburiy harbiy xizmatni uzaytirishni, qonun oldida tenglikni, yaxshiroq maktablarni, don kabi zarur tovarlarga chegara soliqlarini kam yoki umuman toʻlamaslikni va kambagʻal dehqonlarni dehqonchilik shaklida alohida qoʻllab-quvvatlashni soʻradi. oqilona shartlarda yer olish.
Thrane va boshqa 132 aʼzo 1855-yil 25-iyunda hukm qilindi. Thrane oʻtgan toʻrt yilga qoʻshimcha ravishda toʻrt yillik qamoq jazosiga hukm qilindi. Qamoqlar va ichki keskinlik harakatning tugashiga olib keldi va Thrane qamoqdan chiqqandan keyin uni jonlantirishga urinishlari muvaffaqiyatsizlikka uchradi[3].
Keyingi hayoti tahrir
Harakat parchalanganidan soʻng, Thrane fotograf boʻldi va 1862-yilda rafiqasi vafot etgach, u AQShga hijrat qildi. Skandinaviya muhojirlari orasida siyosiy faoliyatini qayta boshladi va jurnalist sifatida faoliyatini davom ettirdi. 1865-yilda Thrane Chikagoda joylashgan Norske-Amerikanerne gazetasini ochdi . 1866-yil 2-mayda Jon Anderson Norske-Amerikanerne asoschisi obuna roʻyxatlarini sotib oldi. Norvegiya tilidagi Skandinaven gazetasini ochish.
1866-yilda Norvegiya Sinodi oʻzining sotsialistik gʻoyalarini qoralagan „Barcha masihiylar uchun ogohlantirish“ ni chiqarish uchun etarlicha tahdidni his qildi, ammo u Chikagoda chop etgan yozuvlari aslida kam sonli sotsialistlarga yetib bordi. U norvegiyalik yozuvchi Byornstjerne Byornsonning tashrifi haqidagi satirik tasvirni nashr etdi va uni „Eski Viskonsin Injil“ deb nomladi (Den gamle Wisconsin-bibelen). U asosan Sinoddagi cherkov rahbarlariga qarshi qaratilgan edi[4].
Qoʻshma Shtatlardagi koʻp yoki kamroq muvaffaqiyatli loyihalar orasida Thrane norveg tilida soʻzlashuvchi tomoshabinlar uchun bir qator pyesalar yozgan va ishlab chiqargan. Norvegiya teatri (Norske Teater) 1866-yil sentyabr oyida Chikagoda Thrane tomonidan tashkil etilgan. Uning koʻpgina pyesalari Thrane tomonidan yozilgan[5].
1883-yilda u qisqa tashrif uchun Norvegiyaga qaytib keldi va bir qancha maʼruzalar oʻqidi, ammo oʻrtacha qiziqishdan hafsalasi pir boʻlib, Qoʻshma Shtatlarga qaytib keldi va u yerda 1890-yilda Viskonsin shtatidagi Eau Klerda vafot etdi[6].
Yillar oʻtib, 1949-yilda Thranening tobuti Norvegiyaga yuborildi, u yerda dafn qilindi va bugungi kunda Oslodagi Vår Frelsers Gravlundda qolmoqda[7].
Merosi tahrir
Uning harakati bir necha yil mavjud boʻlsa-da, Thrane ishi norvegiyalik ishchini siyosiylashtirishda muhim hissa boʻldi. Norvegiya Mehnat partiyasi (1887-yilda tashkil etilgan) uni asoschilaridan biri deb ataydi. Darhaqiqat, Thrane harakati Norvegiyada birinchi marta qishloq va shahar quyi tabaqalarini umumiy maqsad uchun birlashtirdi.
Bugun Thrane Drammen shahrida esga olinadi, u Norvegiyaning birinchi kasaba uyushmasi Drammen Arbeiderforening boshlagan shahar. 2017-yil 14-oktabrda shaharda Thrane tavalludining 200 yilligi nishonlandi. U hali ham o‘zining saʼy-harakatlari, mehnat faolligi bilan eʼtirof etilmoqda. Strømso maydonida uning sharafiga uning haykali oʻrnatilgan[7].
Manbalar tahrir
- ↑ Oystein Ore. „Norwegian Emigrants with University Training 1830-1880“. Norwegian American Historic Association. 19-jild. 160-bet. 13 July 2020da asl nusxadan arxivlandi.
- ↑ „Marcus Thrane In Christiania: Unpublished Letter from 1850-1851“. Norwegian-American Historical Association. 20-jild. 143-bet. 13 July 2020da asl nusxadan arxivlandi.
- ↑ "Marcus Møller Thrane". Britannica. 10 October 2020. https://www.britannica.com/biography/Marcus-Moller-Thrane. Qaraldi: 9 February 2021.
- ↑ „Marcus Thrane“. The Promise of America.
- ↑ Selected Plays of Marcus Thrane. University of Washington Press, April 2008.
- ↑ „Marcus Thrane in America. Some Unpublished Letters from 1880-1884“. Norwegian-American Historical Association. 9-jild. 67-bet. 2020-07-13da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 2022-10-11.
- ↑ 7,0 7,1 „I anledning 200 års-jubileet for Marcus Thranes fødsel“. Drammens Tidene. Qaraldi: 2018-yil 9-oktyabr.