Massa-energiya ekvivalenti

Fizikada massa-energiya ekvivalentligi - bu tizimning toʻxtab qolish tizimidagi massa va energiya oʻrtasidagi bogʻliqlik, bunda ikki qiymat faqat doimiy va oʻlchov birliklari bilan farqlanadi^[1]^[2]. Bu tamoyil fizik olim Albert Eynshteynning mashhur formulasi bilan tasvirlangan: $E=mc^{2}$ ^[3].

Formula zarrachaning toʻxtab qolish doirasidagi energiyasini $E$ ni yorugʻlik tezligining kvadratiga ( $c 2$ ) boʻlgan massa ( $m$ ) mahsuloti sifatida belgilaydi. Chunki yorugʻlik tezligi kundalik birliklarda yuqori qiymat (taxminan 300000 km/sor186000 mi/s), formula shuni koʻrsatadiki, tizim tinch holatda boʻlganda oʻlchanadigan kichik miqdordagi „ toʻxtab qolish massasi“ moddaning tarkibiga bogʻliq boʻlmagan juda katta energiya miqdoriga toʻgʻri keladi.

Jismning toʻxtab qolish (muallaq qolish) massasi, shuningdek, oʻzgarmas massa deb ham ataladi, u yorugʻlik tezligiga yaqinlashadigan haddan tashqari tezlikda ham impulsdan mustaqil boʻlgan asosiy jismoniy xususiyatdi. Uning qiymati barcha inertial sanoq sistemalarida bir xil. Fotonlar kabi massasiz zarralar nolga teng yaʼni oʻzgarmas massaga ega, lekin massasiz erkin zarralar ham impulsga, ham energiyaga egadir.

Ekvivalentlik tamoyili shuni anglatadiki, kimyoviy reaksiyalar, yadroviy reaksiyalar hamda boshqa energiya oʻzgarishlarida energiya yoʻqolganda, tizim ham mos keladigan massa miqdorini yoʻqotadi. Energiya hamda massa atrof-muhitga yorugʻlik yoki issiqlik energiyasi kabi yorqin energiya sifatida chiqarilishi mumkin. Ushbu printsip fizikaning koʻplab sohalari mavjud, jumladan yadro hamda molekulyar fizikasi uchun asos hisoblanadi.

Massa-energiya ekvivalentligi fransuz polimat Anri Puankare (1854—1912) tomonidan tasvirlangan paradoks sifatida maxsus nisbiylikdan kelib chiqqan^[4]. Eynshteyn birinchi boʻlib massa va energiyaning ekvivalentligini umumiy tamoyil va fazo va vaqt simmetriyalarining natijasi sifatida taklif qildi. Bu tamoyil birinchi marta uning 1905-yil 21-noyabrda chop etilgan annus mirabilistalaffuzi: ˌanəs məˈräbələs maqolalaridan biri boʻlgan “Jismning inertsiyasi uning energiya tarkibiga bogʻliqmi?” asarida paydo boʻlgani^[5] bilan tavsiflangan formula va uning impulsga munosabat hamda keyinchalik boshqa fizik olimlar tomonidan oʻrganib chiqilgan.

Tavsif tahrir

Eslatmalar tahrir

Manbalar tahrir

Havolalar tahrir

Eynshteyn energiya inertsiyasi haqida - MathPages
Ommaviy energiya ekvivalentini tushuntiruvchi Eynshteyn filmi
Massa va energiya - nazariy fizik Mett Strassler bilan fan haqida suhbatlar
Massa va energiyaning ekvivalentligi - Stenford falsafa entsiklopediyasiga kirish

↑ Serway, Raymond A.. Physics for scientists and engineers with modern physics, 9th, Boston, MA, 5-mart 2013-yil — 1217–1218 bet. ISBN 978-1-133-95405-7. OCLC 802321453.
↑ Günther, Helmut; Müller, Volker (2019), Günther, Helmut; Müller, Volker (muh.), „Einstein's Energy–Mass Equivalence“, The Special Theory of Relativity: Einstein’s World in New Axiomatics (inglizcha), Singapore: Springer: 97–105, doi:10.1007/978-981-13-7783-9_7, ISBN 978-981-13-7783-9, 21–fevral 2021–yilda asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 14–oktabr 2020–yil{{citation}}: CS1 maint: date format ()
↑ Bodanis, David. E=mc²: A Biography of the World's Most Famous Equation, illustrated, Bloomsbury Publishing, 2009. ISBN 978-0-8027-1821-1.
↑ Poincaré, H. (1900). „La théorie de Lorentz et le principe de réaction“. Archives Néerlandaises des Sciences Exactes et Naturelles (fransuzcha). 5-jild. 252–278-bet. {{cite magazine}}: External link in |trans_title= (yordam); Unknown parameter |trans_title= ignored (|trans-title= suggested) (yordam)
↑ Einstein, A. (1905). „Ist die Trägheit eines Körpers von seinem Energieinhalt abhängig?“. Annalen der Physik (olmoncha). 323-jild, № 13. 639–641-bet. Bibcode:1905AnP...323..639E. doi:10.1002/andp.19053231314. ISSN 1521-3889. {{cite magazine}}: External link in |trans_title= (yordam); Unknown parameter |trans_title= ignored (|trans-title= suggested) (yordam)CS1 maint: unrecognized language ()

[Serway1217-1] Serway, Raymond A.. Physics for scientists and engineers with modern physics, 9th, Boston, MA, 5-mart 2013-yil — 1217–1218 bet. ISBN 978-1-133-95405-7. OCLC 802321453.

[Günther-2] Günther, Helmut; Müller, Volker (2019), Günther, Helmut; Müller, Volker (muh.), „Einstein's Energy–Mass Equivalence“, The Special Theory of Relativity: Einstein’s World in New Axiomatics (inglizcha), Singapore: Springer: 97–105, doi:10.1007/978-981-13-7783-9_7, ISBN 978-981-13-7783-9, 21–fevral 2021–yilda asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 14–oktabr 2020–yil{{citation}}: CS1 maint: date format ()

[famous-3] Bodanis, David. E=mc²: A Biography of the World's Most Famous Equation, illustrated, Bloomsbury Publishing, 2009. ISBN 978-0-8027-1821-1.

[action-4] Poincaré, H. (1900). „La théorie de Lorentz et le principe de réaction“. Archives Néerlandaises des Sciences Exactes et Naturelles (fransuzcha). 5-jild. 252–278-bet. {{cite magazine}}: External link in |trans_title= (yordam); Unknown parameter |trans_title= ignored (|trans-title= suggested) (yordam)

[inertia-5] Einstein, A. (1905). „Ist die Trägheit eines Körpers von seinem Energieinhalt abhängig?“. Annalen der Physik (olmoncha). 323-jild, № 13. 639–641-bet. Bibcode:1905AnP...323..639E. doi:10.1002/andp.19053231314. ISSN 1521-3889. {{cite magazine}}: External link in |trans_title= (yordam); Unknown parameter |trans_title= ignored (|trans-title= suggested) (yordam)CS1 maint: unrecognized language ()

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]