Matilda(Angliya qirolichasi)
Matilda yoki Maud (Matilda, ismning sakson shakli - Maud yoki Maude),-1141-yilda Angliya qirolichasi,qirol Genrix I ning qizi va merosxo'ri.1135-yilda Genrix I vafotidan keyin Matildaning taxtdan chetlatilishi Angliyada Matilda tarafdorlari va uning amakivachchasi Stiven Blois o'rtasida uzoq davom etgan fuqarolar urushiga sabab bo'ldi.1141-yilda Matilda qisqa vaqt ichida ingliz taxtida hukmronlik qilishga muvaffaq bo'ldi, ammo u hech qachon hokimiyatni qo'lida ushlab turolmadi. Fuqarolar urushi 1154-yilda Matildaning o'g'li Genrix II Plantagenetning toj kiyishi bilan yakunlandi.
Matildaning birinchi eri Muqaddas Rim imperatori Genrix V bo'lganligi sababli,Angliyada taxallus ostida tanildi (u Angliyaga otasining saroyiga qaytib kelganidan keyin o'zini chaqirishni afzal ko'rdi) Empress Matilda (inglizcha: Empress Matilda) - ishonchli tarzda ma'lumki, u imperator unvonini rasmiy ravishda olish huquqiga ega emas edi, chunki u toj kiymagan (1111-yil 13-aprelda imperator tojini kiygan eridan farqli o'laroq) Germaniyaning o'zi uni faqat imperatorning xotini deb atashgan.
Yoshligi tahrir
Matilda Angliya qiroli Genrix I Beauclerk va uning birinchi rafiqasi Shotlandiya Matildaning yagona qizi edi.Onasi tomondan u Shotlandiya qiroli Malkolm III va Avliyo Margaretning nabirasi edi, shuning uchun ham Anglo-Sakson qirollik avlodi,ham Bosqinchi Uilyamning bevosita avlodi edi.
Matilda 1102-yil 7-fevralda tug'ilgan.Vinchester uning tug'ilgan joyi hisoblanadi, ammo yaqinda o'tkazilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, Matilda Berkshirdagi Sutton Kurtendagi qirollik saroyida (hozirda Oksfordshirda) tug'ilgan. Yetti yoshida Matilda Muqaddas Rim imperatori Genrix V ga unashtirilgan va 1111-yilda Germaniyadagi kelinlik saroyiga tarbiyalanish uchun yuborilgan.
1114-yil 7-yanvarda Vormsda Genrix V va Matilda o'rtasida dabdabali nikoh marosimi bo'lib o'tdi.Bu nikoh siyosiy mulohazalar bilan bog'liq edi: Angliya fransuz qiroli Lui VI bilan qarama-qarshilikda Muqaddas Rim imperiyasining yordamini olishga intildi.Angliya-Germaniya ittifoqi Normandiyada fransuz tajovuzkorligini ushlab turishda muhim rol o'ynadi: 1124-yilda Genrix V ning hujumi Lui VI ning Veksinga bostirib kirishini to'xtatdi. Matilda va Geynrixning nikohi samarasiz bo'ldi, garchi Turnaning zamonaviy yilnomachisi Germanning so'zlariga ko'ra, imperator Genrixning bir bolasini tug'di, u go'dakligida vafot etdi[1].Bu bola o'lmagani, lekin asrab oluvchi ota-onalarga berilgani va keyinchalik Kenterberi arxiyepiskopi Tomas Beket nomi bilan mashhur bo'lganligi haqida afsonalar bor edi.
1125-yilda imperator Genrix V vafot etdi va yigirma uch yoshli Matilda beva qoldi.Yuqorida aytib o'tilganidek, otasining sudiga qaytganidan keyin va kelajakda ham Matilda imperator unvoniga ega bo'lgan bo'lsa-da, aslida u hech qachon papa tomonidan toj kiymagan,an'anaga ko'ra va rasmiy ravishda faqat huquqqa ega edi.Voyaga etganida, Matilda ingliz yilnomachilariga papa tomonidan toj kiyganiga ishontirishga muvaffaq bo'ldi.
Ingliz taxti vorisi tahrir
Erining o'limidan ko'p o'tmay,Matilda Angliyaga qaytib keldi. 1120-yil 25-noyabrda uning akasi Uilyam Adelin - Genrix I ning yagona qonuniy o'g'li va taxt vorisi - kema halokati paytida vafot etganligi sababli, qirol Matildani o'zining vorisi deb e'lon qilishga qaror qildi. 1127-yilda baronlarni chaqirdi, ular orasida jiyani Stiven Blois ham bor edi va ularni Matildaga sodiqlik qasamyod qilishga va qirolning qonuniy o'g'illari yo'qligida uni ingliz taxtining vorisi sifatida tan olishga majbur qildi.Bu qasam 1131-yil 8-sentyabr va 1133-yil 2-avgustda tasdiqlangan[2]. Biroq, ingliz-norman baronlarining Matildaning taxtga o'tirish istiqboliga munosabati noaniq edi. Angliyada ham, Normandiyada ham ayolning hukmronligi uchun pretsedent bo'lmagan. Bundan tashqari, uzoq vaqt davomida Angliyadan tashqarida bo'lgan Matildaning deyarli shaxsiy aloqalari yo'q edi va mahalliy aristokratiya orasida uning tarafdorlarining juda keng doirasi mavjud edi. Zamondoshlarining fikriga ko'ra, imperator o'ta yoqimsiz fe'l-atvori bilan ajralib turardi: u takabbur, takabbur, o'z buyruqlarini so'zsiz bajarishni talab qildi va oddiy odamlarga nafrat bilan munosabatda bo'ldi. Bu ingliz zodagonlarida Matilda uchun kuchli qo'llab-quvvatlash shakllanishiga sezilarli darajada to'sqinlik qildi.
Matildani merosxo'r deb e'lon qilishga rozilik berishda ingliz-norman baronlarining asosiy sharti uning bo'lajak turmush o'rtog'i[3] nomzodligi to'g'risida aristokratiya bilan kelishish zarurati bo'lgan bo'lsa-da,1127-yilda qirol Genrix I yashirin ravishda nikoh marosimini tashkil qilgan.Uning qizi Geoffroy V kelishgan,Fulk V ning o'g'li Anju grafi, Genri Normandiyadagi vaziyatni barqarorlashtirish uchun uning yordamiga muhtoj edi.Biroq, ingliz taxti vorisi va Jeffroy Plantagenetning nikohi fransuzni Angliya-Norman monarxiyasining hukmdori sifatida ko'rishni istamagan zodagonlarni, ayniqsa, asosiy bo'lgan Anjevin uyining vakilini ko'rishni istamadi.Bir asrdan ko'proq vaqt davomida Shimoliy Fransiyadagi Norman gersoglarining raqibi. Solnomachiga ko'ra, " barcha ingliz va fransuzlar bu nikohni yomon so'z bilan eslashdi "[4].
Tez orada graf Fulk V Muqaddas zaminga salib yurishiga chiqdi va keyinchalik Quddus qiroli deb e'lon qilindi va hech qachon o'z vataniga qaytmadi. Yo'qligida Fulk yosh o'g'liga Anju grafligi ma'muriyatini ishonib topshirdi. Jeffroy va Matildaning to'yi 1128-yil 11-iyunda bo'lib o'tdi. Avvaliga yangi turmush qurganlarning munosabatlari yaxshilanmadi, katta yosh farqi ta'sir qildi (Jeoffroy o'n to'rt yoshdan biroz kattaroq edi va Matilda yigirma olti yoshda edi), shuningdek, ikkala turmush o'rtoqning portlovchi temperamentlari va avtoritarizmi. To'ydan bir yil o'tgach, Jeffroy xotinini butun mol-mulki bilan Ruanga yubordi.
1131-yilda er-xotin nihoyat yana birlashdilar[5] va bir muncha vaqt nisbatan uyg'unlikda yashadilar.1133-yil 5-martda ularning birinchi farzandi Genri dunyoga keldi - kelajak qirol Genrix II Plantagenet.1134-yilda Matilda ikkinchi o'g'il tug'di - Jeffroy, Nant grafi va tug'ilish qiyin kechdi va u deyarli vafot etdi.1136-yilda ularning uchinchi o'g'li Guillaume, Count Poitou tug'ildi.Matilda bilan bolalarning paydo bo'lishi Genrix I uchun meros muammosini hal qilishni anglatardi.1133-yilda qirol Ruanga keldi va u erda hayotining so'nggi yillarini to'ng'ich nabirasiga g'amxo'rlik qildi, shuningdek, Jeffroy va Matildaning fitnalari tufayli Norman baronlarining tartibsizliklarini tinchlantirishga harakat qildi.1135-yil 1-dekabrda Genrix I vafot etdi.
Hokimiyatga ko'tarilishi va yiqilishi tahrir
1140-yil oxirida Matilda tarafdori Ranulf de Gernon Chester grafi Linkoln shahrini egallab oldi.Stefan shimolga yo'l oldi va shaharni qaytarib olishga harakat qildi.Ammo 1141-yil 2-fevralda qirol qoʻshini Linkolndagi jangda Robert Glosterlik va Ranulf de Gernon qoʻshinlaridan qattiq magʻlubiyatga uchradi va Stivenning oʻzi asirga olindi. Bu Matildaning ingliz tojini qo'lga kiritishiga yo'l ochdi.Qirol Bristol qal'asiga joylashtirildi, u yerda afsonaga ko'ra,zanjirlarda saqlangan va Matilda,Glosterlik Robert Vinchesterga ko'chib o'tishgan. Vinchester episkopi Genrix Bloisga toj kiyganidan keyin cherkov ishlariga aralashmaslikka va'da berib, Matilda shaharga qabul qilindi va u yerda joylashgan qirollik xazinasiga egalik qildi.1141-yil 8-aprelda Matilda Vinchesterda rasman Angliya qirolichasi etib saylandi.Ingliz xonimi unvonini oldi (lotincha: Domina Anglorum ;inglizcha: Lady of the English) ingliz monarxlarini odatda saylanish va toj kiyish o'rtasidagi vaqt oralig'ida chaqirishgan.
Keyin Matilda Londonga ko'chib o'tdi va yo'lda Stiven tarafdorlarining qo'rg'onlarini (Oksford, Reading) egallab oldi.1141-yil iyun oyining o'rtalarida imperator Robert Glosterlik va uning amakisi Shotlandiya qiroli Devid I hamrohligida Londonga kirdi, uning aholisi odatda Stiven tomonida edi.Qirolicha etib saylanganidan so'ng, Matilda o'z tarafdorlariga erlar va unvonlarni ommaviy taqsimlashni boshladi,buni Londonda davom ettirdi: bir necha oy ichida u oltita yangi okrug unvonini yaratdi[6].Biroq Matildaning saltanati qisqa boʻldi:oʻsha paytga qadar shahar erkinligini himoya qilish uchun Italiya kommunalariga oʻxshash harbiy tashkilot tuzib ulgurgan londonliklar Matildaning oʻz imtiyozlarini mensimasligi, takabburligi va takabburligidan gʻazablangan edi. Imperator shaharga talliy solishga harakat qildi, bu esa Londonda g'alayonga sabab bo'ldi. Aholi qo'llariga qurol olib, Matildani shahardan haydab chiqarishdi. Shu bilan birga, Kentdagi Uilyam Ypresi tomonidan yollangan Stiven tarafdorlarining katta armiyasi qirolning xotini Bulonlik Matilda boshchiligida Londonga yaqinlashdi. Empress Oksfordga chekindi va Bulonlik Matilda qo'shinlari Londonga kirishdi. Ikkinchisi, yer va pulni ommaviy taqsimlash orqali, imperatorning ba'zi sobiq sheriklarini, shu jumladan Jeffroy de Mandevil va Vinchester episkopini o'ziga jalb qilishga muvaffaq bo'ldi.
114-yil sentyabr oyining boshida imperator Matilda qo'shinlari Vinchesterga kirib, episkop saroyini qamal qildilar. Biroq, kutilmaganda qirolicha Matildaning qo'shini raqib kuchlaridan sezilarli darajada ustun bo'lgan shaharga yaqinlashdi.14-sentyabrda imperator chekinish to'g'risida buyruq berdi, bu Qirolicha qo'shinlari hujumga o'tganda tiqilinchga aylandi. Vinchester jangi imperatorning mag'lubiyati bilan yakunlandi. Matildaning o'zi qochishga muvaffaq bo'ldi va sodiq xizmatkori Brayan FitsCount bilan birga u Glosterga etib oldi. Biroq, graf Robert qo'lga olindi. Akasi va uning partiyasi rahbarini ozod qilish uchun Matilda og'ir qurbonlik qilishiga to'g'ri keldi:1141-yil 1-noyabrda u Glosterlik Robert evaziga qirol Stivenni ozod qildi.
So`nggi yillari tahrir
Ingliz taxti uchun o'n yillik kurashdan so'ng,Matilda 1148-yilda Normandiyaga qaytib keldi, bu vaqt o'sha paytda eri Anjoulik Jefri hukmronligi ostida o'tdi. Imperator Ruanga nafaqaga chiqdi, u erda u o'z saroyini saqlab qoldi va o'g'li Genri Plantagenet Normandiyada bo'lmagan davrda u gersoglik ma'muriyatini boshqargan. Matilda ingliz taxti uchun kurashda bevosita ishtirok etmagan bo'lsa-da, Genrixga, ayniqsa tashqi siyosat masalalarida sezilarli ta'sirni saqlab qoldi. Shunday qilib, 1155-yilda Matilda bosimi ostida Genri Irlandiyaga bostirib kirish rejasidan voz kechdi.
1153-yilda yigirma yillik fuqarolar urushi va anarxiyadan charchagan va o'g'li Eustaxiusning o'limi bilan buzilgan Stiven Genrix bilan Uollingford shartnomasini tuzib, ikkinchisini ingliz taxtining vorisi deb tan oldi. 1154-yil oxirida Stiven vafot etdi va Genrix II Plantagenet Angliya qiroli bo'ldi. O'g'li Angliyaga qo'shilganidan keyin Matilda Normandiyada qoldi.Genrix II va uning akalari o'rtasidagi mojarolarga bir necha bor aralashib, oilada tinchlikni saqlashga harakat qildi. 1160-yillarda Uilyam, graf Poitou, uning eng kichik va, ehtimol, eng sevimli o'g'li, Kenterberi arxiyepiskopi bilan mojaro tufayli Angliyani tark etgan Matilda saroyida boshpana topdi. Bu erda 1164-yil yanvarda vafot etdi.Keyinchalik Matilda Genrix II va Tomas Beketni yarashtirish bilan shug'ullangan (muvaffaqiyatsiz bo'lsa ham).
1167-yil 10-sentyabrda Matilda vafot etdi va Bek abbatligida dafn qilindi,1847-yilda uning qoldiqlari Ruan soboriga ko'chirildi. Uning qabr toshidagi epitafiyada shunday deyilgan:
Nikohlari va farzandlari tahrir
- Birinchi nikoh (1114) Genrix V (1086-1125), Muqaddas Rim imperatoriga uylangan , farzandlari yo'q edi;
- Ikkinchi nikoh (1128) Jeffroy V Plantagenetga (1113-1151), Anju grafi va ularning bolalari:
Manbalar tahrir
- ↑ Матильда — королева Англии // 100 величественных императриц, королев, княгинь / Сост. С. С. Скляр. — Харьков; Белгород: Книжный клуб «Клуб семейного досуга», 2014. — С. 115.
- ↑ О повторных клятвах верности Матильде упоминают лишь Вильям Мальмсберийский (клятва 1131 года) и Роджер Ховеденский (клятва 1133 года), что позволяет некоторым исследователям оспаривать факт их принесения.
- ↑ Позднее неполучение предварительного согласия английских баронов на брак Матильды и Жоффруа стал одним из предлогов для отказа от исполнения клятвы верности императрице и избрания королём Англии Стефана Блуаского. По крайней мере, на это ссылался Роджер Солсберийский, убеждая баронов поддержать кандидатуру Стефана.
- ↑ „Round J. H., Geoffrey de Mandeville: A Study of the Anarchy.“. 2022-yil 7-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 14-iyul.
- ↑ Вильям Мальмсберийский приписывает воссоединение Матильды и Жоффруа совету английских баронов во время принесения ими повторной клятвы верности 8 сентября 1131 года в Нортгемптоне.
- ↑ Графские титулы учреждённые Матильдой: граф Корнуолл, граф Девон, граф Оксфорд, граф Солсбери, граф Херефорд и граф Сомерсет.
Adabiyotlar tahrir
- Nyuburglik Uilyam . Angliya tarixi . / Per. rus tilida lang. D. N. Rakov.
- Buyurtmachi Vitaliy . Cherkov tarixi.
- Матильда, супруга императора Генриха V / / Brokxaus va Efronning entsiklopedik lug'ati : 86 tonnada (82 tonna va 4 ta qo'shimcha). - Sankt-Peterburg., 1890-1907.
- Morton A.A. Angliya tarixi. - М., 1950-yil.
- Shtokmar VV O'rta asrlarda Angliya tarixi. - СПб., 2001-yil.
- Bredberi, J. Stiven va Matilda - 1139-53 yillardagi fuqarolar urushi. - Alan Sutton nashriyoti, 1996-yil.
- Clibnall, M. Empress Matilda: Qirolicha xotini, qirolicha onasi va ingliz xonimi. - Oxf. : Blackwell, 1993-yil.
- Poole, A.L. Domesday Bookdan Magna Carta 1087-1216gacha. - Oxf., 1956-yil.
- Tornton-Kuk, E. Janobi Oliylari; Angliya qirolichalarining romantikasi, 1066-1910. - Ayer nashriyoti, 1970 (1926-yilgi nashrning qayta nashri).