Qoʻshma korxona: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
FLINT (munozara | hissa)
Tahrir izohi yoʻq
Tahrir izohi yoʻq
Qator 1:
'''Qoʻshma korxona''' (odatda '''QK''' deb qisqartiriladi) ikki yoki undan koʻp taraflar tomonidan tuzilgan [[iqtisodiyot|iqtisodiy]] tashkilotdir.
'''Қўшма корхона''' тушунчаси тўғрисида турли хил фикрлар мавжуд. Бу тушунчанинг илк келиб чикиш пайтида унга терминологик маъноси нуктаи назаридан каралган. Гарб адабиётларидаги «Джоинт Венчер»(Joint Venture) атамаси илк бор Буюк Британияда пайдо булган. У ерда бу атама XVI-XVII асрларда денгизорти савдоси билан шугулланган «Мерчант Венчерс» ёки «Джентельмен Эдвенчерс» каби бирлашмаларга нисбатан кулланилган. «Эдвенчерс» (adventures) типидаги бирлашмалар турли хил товарларни биргаликда сотиб олиш ва уларни хавф хатарларни хисобга олган холда кайтадан сотиш билан шугулланишган. Айнан шу каби келишувлардан кейинчалик «джоинт сток компаниз» (joint stock companies) туридаги бирлашмалар пайдо булган. Ушбу бирлашмалар эса масъулияти чекланган юридик шахслар ва «инкорпорейтед джоинт сток компаниз» (incorporated joint stock companies) каби бирлашмаларнинг келиб чикишига олиб келган.
 
{{stub}}
«Қўшма корхона» тушунчасининг маъносига келадиган булсак, бу борада на иктисодий ва на юридик адабиётларда бирлик мавжуд: «аралаш жамият», «аралаш корхона», «аралаш фирма», «қўшма тадбиркорлик» хамда «хамкорликда бошкарилувчи корхоналар» каби таърифларни учратишимиз мумкин. «Гарб-Гарб» (саноати ривожланган мамлакатлар уртасидаги) ва «Шимол-Жануб» (саноати ривожланган ва ривожланаётган мамлакатлар уртасидаги) типидаги қўшма корхоналар учун «қўшма компания» ёки «аралаш компания», хамда охирги йилларда «джоинт венчер» атамалари купрок тўғри келади.
Англо-америка хукукида «уртоклик» (partnership) тушунчаси мавжуд.Германияда қўшма корхоналарни купинча «тадбиркорлар уюшмаси» ёки «очик савдо бирлашмалари» деб аташади. Саудия Арабистони ва Кувайтда эса қўшма корхоналарни масалан «коммандит бирлашмалар» (limited partnership) деб аташади.
Бизнинг фикримизча, «қўшма» ва «аралаш» корхоналар тушунчалари синоним эмас. Агар корхонада миллий капитал билан биргаликда хорижий капитал хам иштирок этаётган булса, уни қўшма корхона деб аташ керак. Аксинча агарда корхонада факат миллий, хусусий, давлат ёки бошка капитал иштирок этаёткан булса, уни аралаш корхона деб аташ максадга мувофик.
 
Германиялик олим К. Зайберт қўшма корхона тушунчасига куйидагича таъриф беради: «Қўшма корхона деганда биргаликдаги капиталга асосланган, юридик жихатдан конун билан химояланган, уз манфаатларига эга хамкорлар уртасида тузиладиган ва бир мамлакат чегаралари микёсидан чикувчи хамкорликни тушуниш зарур. Хамкорларнинг камида биттаси қўшма корхона тузилаётган мамлакатдан булиши зарур ».
 
Қўшма корхона ёки қўшма риск (хавф-хатар) икки ёки ундан ортик шахслар тадбиркорлик фаолиятини олиб бориш учун уз кучларини бирлаштирганда ва корхона капиталига кушилган улушларига пропорционал равишда фойда олиш ёки зарар куриш тўғрисида келишувни имзолаганларидагина ташкил топади .
Иктисодий адабиётларда қўшма корхона деб миллий ва хорижий хамкорларнинг умумий ишлаб чикариш базасига эга булган хамда умумий мулки булган товар ишлаб чикарадиган миллий ва хорижий хамкор уртасидаги хужалик-хукукий хамкорлик назарда тутилади .
Ушбу таърифга келадиган булсак, биз қўшма корхона иштирокчиларининг (хамкорларнинг) умумий мулки таърифини куллаб кувватламаймиз
 
Н.Н. Вознесенскаянинг фикрича, қўшма корхонанинг хамкорликнинг алохида тури сифатидаги мохияти «турли мамлакатларнинг фукаролари ва ташкилотларига тегишли булган капиталларни маълум бир иктисодий натижага эришиш максадида бирлаштириш, барча хавф-хатар ва зарарларни хамда куриладиган фойдани биргаликдаги капиталдаги улушига караб узлаштириш хамда корхонани хамкорликда молиялаштириш ва бошкариш» дан иборат .
 
М.И. Кулагин қўшма корхоналар ёки қўшма ташкилотларнинг куйидаги умумий унсурларини ажратиб курсатишни таклиф килади:
*Бу бирлашма бир мартталик эмас, балки узок муддатли фаолият олиб бориш учун тузилган булиши керак;
*Ушбу хамкорлик шакли одатда факатгина савдо операцияларини олиб бориш учун (савдо операциялари бу атаманинг иктисодий маъносида ишлатилмокда), яъни факатгина олди-сотди операциялари билан шугуллан учун ташкил этилмайди. Корхона одатда узи маълум бир махсулот ишлаб чикаради.
*Қўшма корхонанинг ташкилотчилари одатда миллий ва хорижий капитал эгалари булган юридик шахслар ёки фукаролар булади .
 
Бизнинг фикримизча, юкоридаги барча назарий карашларни умумлаштириб, қўшма корхонанинг куйидаги унсурларини келтириш мумкин:
:1. Қўшма корхона – бирон бир ташкилий-хукукий тузилишга эга, Ўзбекистон Респупликаси конунлари буйича фукаролик-хукукий муносабатларнинг субъекти булган юридик ташкилот.
:2. Қўшма корхонанинг устав капитали миллий ва хорижий капиталдан ташкил топган.
:3. Қўшма корхона хамкорларнинг корхонани биргаликда бошкариш, корхона капиталига кушилган улушларига пропорционал равишда фойда олиш ёки зарар куришини назарда тутади.
 
Шундай килиб, Ўзбекистон Республикаси нуқтаи назаридан қўшма корхона бу - устав капитали миллий ва хорижий капиталдан ташкил топган, хамкорларнинг корхонани биргаликда бошкариш, корхона капиталига кушилган улушларига пропорционал равишда фойда олиш ёки зарар куришини назарда тутувчи бирон бир ташкилий-хукукий тузилишга эга, Ўзбекистон Респупликаси конунлари буйича фукаролик-хукукий муносабатларнинг субъекти булган юридик ташкилот.
 
Корхона ёки акциядорлик жамиятига хорижий хамкорлар билан биргаликда қўшма корхона ташкил килишнинг 2 та асосий афзаллиги мавжуд:
*биринчидан, корхонанинг асосий фонди таркибига кирувчи ва бевосита туловни талаб килмайдиган янги молиявий ва моддий маблаглар жалб килинади(шу жумладан импорт килинган техника-технология, лицензия ва «ноу-хау»);
*иккинчидан, миллий ва хорижий хамкорларнинг манфаатлари бирлашади ва бу уз навбатида ишлаб чикаришни такомиллаштириш ва янги бозорларни эгаллашдаги узаро кизикишни таказо этади.
Лекин қўшма корхоналарнинг салбий тарафлари хам мавжуд. Қўшма корхона катнашчилари булган махаллий тадбиркорлар кайсидир маънода корхона устидан назорат килиш хукукидан махрум буладилар. Даромаднинг катта кисми хорижий хамкор мулкига айланади ва унинг корхона капиталидаги улушига пропорционал равишда доимо тулаб борилади.
 
Қўшма корхона типидаги корхоналарнинг пайдо булиши МДХ давлатларидаги давлат мулки шаклининг асосий урин тутиши билан боглик. Зеро давлат мулки шаклининг устивор урин тутиши шароитида хорижий инвесторларни мамлакатка жалб килиш факатгина махаллий давлат корхонасининг корхона устав фондидаги улуши сифатида узига тегишли булган маълум мулкни кушиши (иншоотлар, ускуналар, техника-технология, ердан фойдаланиш хукуки) ва хорижий хамкорнинг устав фондидаги улуши сифатида келтирган асбоб-ускуналари, замонавий техника-технологиялари ва эркин конвертирланувчи валютанинг киймати олиниши шароитидагина мумкин булади.
 
[[ru:Совместное предприятие]]