Oʻzgaruvchi: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Qator 56:
 
== Amaliy statistikada oʻzgaruvchilar ==
[[Statistika]]da oʻzgruvchilar deb oʻlchasa boʻladigan xususiyatlarga aytiladi. Chunki bu xususiyatlar vaqt oʻtishi bilan yoki individlar orasida oʻzgaradi. Oʻzgaruvchilar ''diskrit'' (cheklangan yoki sanoqli toʻplam qiymatlarini oladioladigan), davomli (davomli distributsiya funksiyasiga ega) yoki diskrit ham emas, davomli ham emas boʻlishi mumkin. Masalan, [[harorat]] davomli oʻzgaruvchi, biror hayvonning oyoqlari soni boʻlsa diskrit oʻzgaruvchidir. OʻagaruvchiOʻzgaruvchilarni tushunchasibunday talqin qilish [[tabiiy fanlardafan]]larda, [[tibbiyyot|tibbiy]] izlanishlarda va [[ijtimoiy fanlardafan]]larda keng qoʻllaniladi.
 
Sabab koʻrsatilgan modellerda ''erkli oʻzgaruvchilar'' va ''erksiz oʻzgaruvchilar'' farqlanadi. Erksiz oʻzgaruvchilar ekrli oʻzgaruvchilar qoymatiqiymati oʻzgarishi natijasida oʻzgaradi. Boshqacha qilib aytganda erkli oʻzgaruvchi erksiz oʻagruvchiga taʼsir qiladi debqaraladi. Eksperimentlarda erkli oʻzgaruvchilar deb izlovchi oʻzgartira oladigan yoki tanlay oladigan faktorlar olinadi.
 
[[File:Fisher iris versicolor sepalwidth.svg|thumb|left|200px|Oʻzgaruvchilar statistika fanida muhum rol oʻynaydi. Bu tasvirda ''gistogramma'' koʻrsatilgan.]]
Suvning[[Suv]]ning [[qaynash]] nuqtasi turli xil balandliklarda oʻzgarishioʻzgarish-oʻzgarmasligini aniqlash uchun qilingan tajribada balandlikni kontrol qilsa boʻladi va u erkli oʻzgaruvchi boʻladi. Suvning qaynash nuqtasi boʻlsa balandlikka bogʻliq deb qaraladi va u erksiz oʻzgaruvchi boʻladi. Tajribaning natijasi yoki xulosa chiqarish uchun ishlatilgan maʼlumot ''data'' deb nomlanadi.
 
Yana yarim''chala erkin oʻzgaruvchilar'' mavjud. Ularni kuzatuvchilar oʻzgaruvchini oʻzini oʻzgartirmasdan narsalarni guruhlashda ishlatishadi. Masalan, kishilarni [[jins]] boʻyicha guruhlarga boʻlish ularning erkak yoki ayolligini oʻzgartirmaydi. Yoki izlanuvchi tajribani boshlashdan avval kishilarni arbitrar ravishda kundalik ichilgan [[qahva]] miqdoriga qarab guruhlarga boʻlishi mumkin. Izlanuvchi oʻtmishni oʻzgaritra olmaydi, ammo uni kishilarni guruhlash uchun ishlata oladi.
 
Erkli oʻzgruvchilar tajriba kontroli ostida boʻlgan kattaliklarga va xususiyatlargagina cheklanmaydi. Natijani chaligʻituvchi yoki keraksiz asnoda oʻzgaruvchioʻzgartiruvchi tashqi faktorlar ham oʻzgaruvchilar boʻla oladi. Statistikada bu muammoni oʻrganishda [[korrelatsiya]] tushunchasidan foydalaniladi.
 
Agar ham erkli, ham erksiz oʻzgaruvchilar bilan birga qiymati almashuvchi oʻzgaruvchilar mavjud boʻlsa natijani talqinlash mushkullashadi. Masalan, [[saratansaraton]] kasali va yosh oʻrtasidagi bogʻlanishni oʻrganganoʻrgamayotgan tajribada maosh, joy, [[stress]] va [[yashash tarzi]] kabi oʻzgaruvchilarni hisobga olish kerak. Bularsiz natija butunlay notoʻgʻri deduksiya boʻlishi mumkin. Shu sabab izlanishlarda keraksiz oʻzgaruvchilarni kontrol qilish juda muhim.
 
== Fizikada oʻzgaruvchilar ==