Burundi: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Addbot (munozara | hissa)
k Bot: Migrating 176 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q967 (translate me)
CoderSIBot (munozara | hissa)
Maqolaga matn qoʻshildi
Qator 1:
{{Burundiya_info}}
 
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
'''Burundi''', Burundi Respublikasi (frans. Republique du Burundi) — Markaziy Afrikadagi davlat. Mayd. 27,8 ming km2. Aholisi 6,4 mln. kishi (1990-y.larning o[[x]]irlari). Poyta[[x]]ti — Bujumbura sh. Ma’muriy jihatdan 15 viloyatga bo‘linadi.Davlat tuzumi. B. — respublika. Davlat boshlig‘i — prezident. 1996 y. 25 iyuldagi davlat to‘ntarishi natijasida 1992 y.gi Konstitutsiyaning amal qilishi va Millat majlisi hamda partiyalarning faoliyati to‘[[x]]tatib qo‘yilgan. Sent. oyida Millat majlisi va partiyalarning faoliyati qayta tiklandi. 1998 y. 18 iyulda Millat majlisi o‘rniga O‘tish davri millat majlisi tuzildi.Tabiati. B. Sharqiy Afrika tog‘ligining shim.g‘arbida joylashgan. Kembriygacha hosil bo‘lgan kristall va metamorfik jinslar yer yuzasiga chiqib yotadi. Relefi, asosan, yassitoglik. Sharqida, Nil va Kongo daryolari havzasi o‘rtasida bal. 2000—2500 m bo‘lgan suvayirg‘ich tizma bor. Yassitog‘lik jan.sharkda Malagarasi daryosi vodiysiga tik jarliklar hosil qilib tushgan. yashaydi. Aholining 62% katoliklar, 32% mahalliy an’anaviy dinlarga amal qiladi, 6% musulmonlar. Rasmiy tili kirundi va fransuz tillari. Aholining 6,3% shaharlarda istiqomat qiladi. Yirik shaharlari: Bujumbura, Gitega, Muramvya.Tarn[[x]]n. B. hududida qadimdan bantu va pigmeylar qabilasi, 15—16-a.larda efioid toifasiga mansub urushqoq kuchmanchichorvador qabilalar yashagan. Manbalarga ko‘ra, hoz. B. hududida 1558 y.da dastlabki podsholiklar tashkil topgan. Ntare 1 mayda [[x]]onliklarni birlashtirib, kuchli davlatga asos solgan. Viloyatlarni shahzodalar idora qilgan. 19-a. o[[x]]irlarida mamlakatga yevropalik missionerlar kirib keldi. 1899 y. B. Germaniya Sharqiy Afrikasi tarkibiga qo‘shib olindi. 1-jahon urushi vaktida B.ni Belgiya armiyasi egalladi (1916). Versal sulh shartnomasi, Millatlar Ittifoqi qaroriga muvofiq B. Urundi nomi b-n Belgiya i[[x]]tiyoriga o‘tdi. Davlatni Belgiya rezidenti nazoratida podsho (mvami) boshqardi. Mustamlakachilar aholini kofe, pa[[x]]ta kabi eksport tovarlar yetishtirishga majbur qildi. B. aholisi mustamlakachilarga qarshi uzoq vaqt kurash olib bordi. Bu kurash 2 jahon urushidan so‘ng Afrikada boshlangan millim ozodlik harakati ta’sirida avj olib ketdi. 50-y.lar o[[x]]irida B.dagi ozodlik harakati tashkiliy tuye ola boshladi. Mamlakatda siyosiy tashkilotlar paydo bo‘ldi. 1959 y. tuzilgan milliy taraqqiyot va birlik partiyasi B.ga o‘zini o‘zi boshqarish huquqi berilishini, keyinchalik mustamlaka tuzumini tugatishni talab qildi. Xalq partiyaga [[x]]ayri[[x]]ohlik bildirdi. Belgiya hukmronlari ozodlik kurashini boshqarish maqsadida mahalliy boshqaruv organlari tuzishga rozilik berdi. Ayni vaqgda turli partiya va tashkilotlar o‘rtasida o‘zaro nizo qo‘zg‘adi, qabmlalarnibir-biri b-n urishtirib qo‘ydi. Biroq mehnatkash omma ozodlik kurashini susaytirmadi. O[[x]]iri mustamlakachilar B. mustaqilligini e’tirof etishga majbur bo‘ldi. 1962 y. 1 iyulda mustaqil deb e’lon qilindi. 1966 y. noyab.da monar[[x]]iya ag‘darilib, respublika e’lon qilindi. 1962 y.dan BMT a’zosi. 1992 y. 6 yanv.da O‘zRning suverenitetini tan olgan. Milliy bayrami —1 iyul — Mustaqillik kuni (1962).Siyosiy partnyalari va kasaba uyushmalarv. Birlik va milliy taraqqiyot partiyasi (UPRONA), 1959 y.da asos solingan; B.da demokratiya uchun front, 1986 y.da asos solingan. B. mehnatkashlari ittifoqi kasaba uyushmasi, 1967 y.da tuzilgan.Xujalngi. B — iqtisodiy jihatdan suyet taraqqiy qilgan afar mamlakat. Yalpi ichki mahsulotning 13% ni sanoat, 48,5% ni q. [[x]]. beradi. Mehnatga layoqatli aholining 90% q. [[x]]. (asosan dehqonchilik va chorvachilik)da band. Bug‘doy, oqjo‘[[x]]ori, www.ziyouz.com kutub[[x]]onasi 717makkajo‘[[x]]ori, banan, tariq, maniok, choy ekiladi. Kofe va pa[[x]]ta B.ning asosiy eksport ekinlaridir. Qoramol, echki, qo‘y boqiladi. Tanganika ko‘l i dan baliq ovlanadi.B. sanoati endi rivojlanish bosqichiga kirdi. Mamlakatda q. [[x]]. mahsulotlarini qayta ishlaydigan o‘rta va kichik sanoat kor[[x]]onalari bor. Kofe va pa[[x]]ta tozalash, yer yong‘oq yog‘i ishlab chiqarish, q. [[x]]. uskunalari, sovun, lakbo‘yoq z-dlari va poyabzal, mebel fkalari bor. B.da t. i. yo‘q. Ichki va tashkl yuklar avtomobil yo‘llari (uz. 6,3 ming km) hamda suv va havo yo‘llari orqali tashiladi. Tanganika ko‘lida kemalar qatnaydi (asosiy porti Bujumbura). Chetga kofe, pa[[x]]ta, ko‘nteri mahsuloti, qoramol, qalay konsentrati chiqaradi va chetdan to‘qimachilik, oziq-ovqat, neft mahsulotlari, transport vositalari keltiradi. Belgiya, AKSH, Germaniya, Buyuk Britaniya va b. mamlakatlar b-n savdo qiladi. Pul birligi — B. franki.Tnbbiy [[x]]nzmati, [[x]]alq maorifi, madaniyma’rnfny va ilmiy muassasalarn. B.da 4,5 mingdan ortiq o‘rinli 30 ga yaqin kasal[[x]]ona va 120 dan ziyod tibbiy markaz bor.1962 y.gacha aholining 98% savodsiz bo‘lgan. 1967 y.dan davlat maktablarida o‘qish bepul. B.da 6 y.lik boshlangich maktablar, 6—7 y.lik o‘rta maktablar bor. Maktab o‘qituvchilari Bujumburadagi unt va oliy ped. maktabida tayyorlanadi. B.da q. [[x]]. instituti (1958 i. tashkil etilgan) ham bor. Ilmiy muassasalari: K [[x]]. tadkiqotlari inti, Gidrometeorologiya milliy markazi, Tibbiyot bo‘yicha tadqiqot laboratoriyasi. Bujumburada unt kutub[[x]]onasi va ommaviy kutub[[x]]ona, Gitega sh.da Milliy muzey ishlaydi. 1969 y. Bujumburada B. madaniy markazi ochilgan.Matbuoti, radnoeshitgirishi va teleko‘rsatuvi. B.dagi asosiy gaz. va jur. lar: "Renuvo dyu Burundi" ("Burundi tiklanishi", fransuz tilida chiqadigan kundalik hukumat gaz., 1978 y.dan), "Ubumve" ("Birlik", kirundi tilida chiqadigan haftalik gaz., 1971 y.dan), "Byulleten ekonomik e finanse" ("Iktisodiy va moliyaviy byulleten", fransuz tilida oyiga 2 marta chikali), "Gid" ("Yo‘lnoma", fransuz va kirundi tilida chiqadigan oylik a[[x]]borot byulleteni, 1970 y.dan) "Kyultyur e sosete" ("Madaniyat va jamiyat", har chorakda fransuz tilida chiqadigan jur., 1978 y.dan). B. matbuot agentligi — BAP 1976 y.da tuzilgan. B. milliy radioeshittirishi va teleko‘rsatuvi 1960 y.da tashkil etilgan.Me’morligi va tasviriy san’ati. Xalqning turar joylari aksariyati [[x]]odachalardan sinch qadalib, orasiga sho[[x]]shabba, qamish va [[x]]ashak o‘rab yasalgan yumaloq kulbalardan iborat, tomi ham [[x]]ashak b-n yopiladi. Kulba ichi qamish bordon b-n bo‘linadi. Qishloq qo‘rg‘onlari tepalnklar va qir yon bag‘irlariga tarqoq holda joylashgan. 50 y.lardan to‘g‘ri burchakli, peshayvon va derazali turar joylar paydo bo‘ldi. Tomini qo‘sh nishabli qilib yopish odat tusiga kirdi. Bujumbura sh.da zamonaviy yevropacha binolar qurila boshladi. Badiiy hunarmandchilikda bo‘yra, savat, idish, qopqoq kabi turli hajm va shakldagi narsalar to‘qish rivojlan’ gan. Buyumlar har [[x]]il naqshlar b-n bezatiladi. Yog‘ochdan odamlar va hayvonlarning haykallarini, qalqon va o‘qdonlarni, g‘iloflarni yasaydilar.Musiqasi. B. an’anaviy musiqiy madaniyati qo‘shiqjanrlari, cholg‘u asboblari ijro uslubi [[x]]ilma[[x]]illigi b-n ajralib turadi. Turli rasmrusumlar, dafn marosimi va farzand tug‘ilishiga bag‘ishlangan o‘ziga [[x]]os musiqalar mavjud. Mamlakat mustaqillikka erishgach, san’at an’analari muntazam ravishda o‘rganila boshladi, bir necha ashula va raqs ansambllari tuzildi. <ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->
 
'''Burundi''' (Burundi Respublikasi) poytaxti — [[Bujumbura]] shahri. [[BMT]] aʼzosi
{{stub}}
Qator 8 ⟶ 13:
{{Link FA|eo}}
{{Link GA|en}}
== Manbalar ==
{{manbalar}}