|
}}
'''Christopher Columbus''' (talaffuzi: ''Xristofor Kolumb'', {{lang-it|''Cristoforo Colombo''}}, {{lang-es|''Cristóbal Colón''}}; 1451-yil 31-oktabrdan oldin - — 1506-yil 20-may) - — [[Italiya tarixi|Italiyaning]] shimoli-g`arbidagʻarbida joylashgan [[Genoa Respublikasi]]da tug`ilgantugʻilgan tadqiqotchi, dengizchi va kolonizator.<ref name="EB-online">[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/127070/Christopher-Columbus%20 Christopher Columbus] Encyclopædia Britannica. 2010. ''Encyclopædia Britannica Online.'' 8 June 2010.</ref><ref>[http://www2.scholastic.com/browse/article.jsp?id=3748130 Scholastic Teacher – — Christopher Columbus (1451–15061451-1506)] Teaching Resources, Children'sChildrenʼs Book Recommendations, and Student Activities. Milton Meltzer. Author, ''Columbus and the World Around Him''.</ref><ref>[http://photo.pds.org:5005/advanced/article?id=ar125200&st=columbus World Book – — Columbus, Christopher] "Columbus„Columbus, Christopher"Christopher“. World Book Store has the encyclopedia, dictionary, atlas, homework help, study aids, and curriculum guides. 2010</ref><ref>[http://www.questia.com/library/encyclopedia/columbus_christopher.jsp Questia – — COLUMBUS, CHRISTOPHER] "Columbus„Columbus, Christopher"Christopher“. Questia – — The Online Library of Books and Journals. 2010<br />[http://books.google.it/books?id=dX4G3Q22UicC&pg=PR9&dq=Columbus+born+Genoa&lr=&cd=45#v=onepage&q&f=true ''Memorials Of Columbus: Or, A Collection Of Authentic Documents Of That Celebrated Navigator'' (page 9)] Country of origin: USA. Pages: 428. Publisher: BiblioBazaar. Publication Date: 2010-01-01.<br />[http://books.google.it/books?id=Jvf2Zj_czhIC&pg=PA127&dq=Columbus+born+genoa&lr=&cd=174#v=onepage&q&f=true ''Native American History for Dummies'' (page 127)] Authors: Dorothy Lippert, Stephen J. Spignesi and Phil Konstantin. Paperback: 364 pages. Publisher: For Dummies. Publication Date: 2007-10-29.<br />[http://books.google.it/books?id=XNbqUR_IoOMC&pg=PA67&lpg=PA68&dq=Columbus+between+25+August+and+31+October+1451&lr=&cd=7#v=onepage&q&f=true ''The peoples of the Caribbean: an encyclopedia of archeology and traditional culture'' (p. 67)] Author: Nicholas J. Saunders. Hardcover: 399 pages. Publisher: ABC-CLIO. Publication Date: 15 July 2006.</ref> Kolumb Ispaniyaning katolik monarxlari homiyligi ostida [[Amerika]] qit`asiniqitʼasini [[Christopher Columbusning sayohatlari|to`rttoʻrt sayohati]] ochgan. Bu sayohatlar va uning [[Espanyola]] orolida kolonizatsiya tuzishda hissasi [[Yangi Dunyo]]ning [[Amerikaning ispanlar tomonidan kolonizatsiyalanishi|ispanlar tomonidan kolonizatsiyalanishida]] katta o`rinoʻrin tutadi.
Kolumb ma`lummaʼlum tadqiqotchilar orasida birinchi bo`libboʻlib [[Atlantika okeani]]ni shimoliy yarimsharning subtropik va tropik chiziqlarida kesib o`tganoʻtgan va [[Karib dengizi]]da suzgan birinchi yevropalik sanaladi. U [[Janubiy Amerika|Janubiy]] va [[Markaziy Amerika]]dagi tadqiqotlarga asos solgan. U [[Katta Antil orollari]]ning barchasini, [[Bagam orollari]]ning markaziy qismini, [[Kichik Antil orollari]]ni, Karib dengizidagi ko`plabkoʻplab kichik orollarni va Janubiy Amerika qirg`og`idagiqirgʻogʻidagi [[Trinidad (orol)|Trinidadni]] ochgan.
Kolumbning Amerikaga birinchi bo`libboʻlib Amerikaga borgan Yevropaligi ba`zibaʼzi bahslarga sabab bo`ladiboʻladi. Chunki uzoq XI-asrlardayoq [[Leif Ericson]] boshchiligidagi [[viking]]lar Kanadaga ekspeditsiya uyushtirishgan.<ref>{{cite web|url=http://www.pc.gc.ca/lhn-nhs/nl/meadows/index_e.asp|title=Parks Canada – L'Anse aux Meadows National Historic Site of Canada|publisher=Pc.gc.ca|date=24 April 2009|accessdate=29 July 2009}}</ref>) Lekin Kolumbning sayohatlari bir necha asrlar davom etgan Amerika Yevropaliklar tomonidan egallanishiga sabab bo`lganboʻlgan. Kolumbning o`ziningoʻzining sayohatlarini birinchi navbatda [[nasroniylik]]ning tarqatilishi deb hisoblagan.<ref name="EB-online"/>
Yevropaliklarga ma`lummaʼlum bo`lmaganboʻlmagan qit`aniqitʼani ochganini bilmagan Kolumb o`zioʻzi yetib borgan joylarni Sharqiy Hindiston deb o`ylaboʻylab mahalalliy hindularni ''indios'' (ispancha "Hindlar"„Hindlar“) deb atagan..<ref>Hoxie, Frederic E. ed. ''Encyclopedia of North American Indians'' Houghton Mifflin (March 1997) ISBN 978-0-395-66921-1 p.568 [http://books.google.co.uk/books?id=o-BNU7QuJkYC&pg=PA568&dq=columbus+indios+indians+India&hl=en&ei=i0zLS4mwFNijOJrTkaIG&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CD8Q6AEwAQ#v=onepage&q=columbus%20indios%20indians%20India&f=false]{{dead link|date=April 2011}}</ref><ref>Herbst, Philip ''The Color of Words: An Encyclopaedic Dictionary of Ethnic Bias in the United States'' Intercultural Press Inc (31 December 1997) ISBN 978-1-877864-97-1 p.116 [http://books.google.co.uk/books?id=UiZQH5gHuggC&pg=PA116&dq=columbus+indios+indians+India&hl=en&ei=i0zLS4mwFNijOJrTkaIG&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=13&ved=0CHYQ6AEwDA#v=onepage&q=columbus%20indios%20indians%20India&f=false]</ref><ref>Wilton, David; Brunetti, Ivan ''Word myths: debunking linguistic urban legends'' Oxford University Press USA (13 January 2005) ISBN 978-0-19-517284-3 pp. 164–165164-165 [http://books.google.co.uk/books?id=cp0r3aa8EM8C&pg=PA164&dq=columbus+indios+indians+India&hl=en&ei=i0zLS4mwFNijOJrTkaIG&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=8&ved=0CF0Q6AEwBw#v=onepage&q&f=false]</ref>
'''Kolumb Amerikaga hammasi bo`libboʻlib 4ta sayohat uyushtirgan:'''
* Birinchi sayohat ([[1492-yil]] [[2-avgust]] — [[1493-yil]] [[15-mart]]).
* Ikkinchi sayohat ([[1493-yil]] [[25-sentabr]] — [[1496-yil]] [[11-iyun]]).
* Uchinchi sayohat ([[1498-yil]] [[30-may]] — [[1500-yil]] [[25-noyabr]]).
* To`rtinchiToʻrtinchi sayohat ([[1502-yil]] [[9-may]] — [[1504-yil]] noyabr).
== Erta hayoti ==
[[Tasvir:Christopher Columbus at the gates of the monastery of Santa Maria de la Rabida with his son Diego.jpg|thumb|upright|Kolumb o`glioʻgli Diego bilan Santa MaroaMaria de la Rábida monastiri eshiklari oldida. Mercade y Fabregas tomonidan chizilgan]]
''Christopher Columbus'' nomi [[Lotin tili|lotincha]] '''Christophorus Columbus'''ning inglizchalashtirilishidir. Uning ismi italyanchasiga '''Cristoforo Colombo''' va ispanchasiga '''Cristóbal Colón''' bo`ladiboʻladi. Kolumb 1451-yilning kuzida hozirgi Italiyaga qarashli [[Genoa]]da tug`ilgantugʻilgan.<ref>Phillips, William D., and Carla Rahn Phillips. ''The Worlds of Christopher Columbus''. Cambridge: Cambridge University Press, 1992. Page 9.<br />"''Even with less than a complete record, however, scholars can state with assurance that Columbus was born in the republic of Genoa in northern Italy, although perhaps not in the city itself, and that his family made a living in the wool business as weavers and merchants...Themerchants…The two main early biographies of Columbus have been taken as literal truth by hundreds of writers, in large part because they were written by individual closely connected to Columbus or his writings. ...Both…Both biographies have serious shortcomings as evidence.''"</ref> Uning otasi [[Domenico Colombo]] Genoa va [[Savoyya]]da ishlagan o`rtaoʻrta tabaqa jun to`quvchisitoʻquvchisi bo`lganboʻlgan. Xristoforning onasi [[Susanna Fontanarossa]] bo`lganboʻlgan. Uning Bartolomeo, Giovanni Pellegrino va Giacomo ismli aka-ukalari bo`lganboʻlgan. Bartolomeo [[Lissabon]]da [[xaritashunos]]lik bilan shug`ullanganshugʻullangan.<ref name= britannica>Encyclopædia Britannica, 1993 ed., Vol. 16, pp. 605ff / Morison, ''Christopher Columbus'', 1955 ed., pp. 14ff</ref> Kolumbning shuningdek, Bianchinetta ismli singlisi bo`lganboʻlgan.<ref>{{cite book|last=Bergreen|first=Lawrence|title=Columbus The Four Voyages, 1493-1504.|year=2012|publisher=Penguin Group USA|isbn=978-0143122104}}</ref>
[[Paviya universiteti]]da oʻqigan. [[1470-yil]]da dengizchining qizi Felipe Monis de Palestrelloga uylangan. [[1472-yil]]ga qadar Kolumb [[Genoa]]da yashagan, 1472-yildan soʻng esa [[Savona]]da yashagan. 1470-yillarda dengiz savdo ekspeditsiyalarida qatnashgan. Tahmin qilinishicha, [[1474-yil]]da astronom va geograf [[Paolo Toskanelli]] unga [[Hindiston]]ga gʻarbga suzish orqali ancha yaqin yoʻl borligi haqida aytgan. Oʻsha paytlarda Kolumb oʻzining Hindistonga sayohati rejasini oʻylab qoʻygan. Toskanelli maslahatlari yordamida u oʻz hisob-kitoblarini bajarib, uning fikricha Hindistonga [[Yaponiya]]gacha 5 ming kilometr masofada boʻlgan [[Kanar orollari]] orqali suzish eng qulay deb oʻylagan.
[[1476-yilda]] Kolumb [[Portugaliya]]ga koʻchib oʻtib, u yerda toʻqqiz yil yashaydi. [[1477-yil]]da Kolumb [[Angliya]], [[Irlandiya]] va [[Islandiya]]ga boradi. Bu vaqtda u [[Gvineya]]da boʻlishga ulguradi. Kolumbning Hindistonga gʻarbiy yoʻl orqali suzish taklifi 1475-1480-yillar orasida Genoa savdogarlari va hukmdorlariga taklif qilgan (aniq vaqti nomaʼlum). Lekin Genoaliklar bu taklifga eʼtibor berishmagan. [[1483-yil]]da u oʻz rejasini portugal qiroli [[Juan II]]ga taklif qiladi. Uzoq oʻylanishlardan soʻng uning taklifi rad etiladi.
[[1485-yil]]da Kolumb oʻgʻli [[Diego Kolon]] bilan Ispaniyaga koʻchib oʻtadi. 1485-1486-yillarda u [[La Rabida|Santa Maria de la Rábida]] monatirida yashaydi. Xuan Peres de Marchena Kolumbning taklifi ispan qiroliga yetib borishiga yordam beradi. Bu paytda Ispaniya qiroli [[Granada urushi|Granada bilan urushga]] tayyorlanish uchun [[Kordova]]da edi.
[[Tasvir:Monumento a Colón (Madrid) 02b.jpg|thumb|Kolumb va qirolicha Isabella. [[Madrid]]dagi yodgorlik.<ref>{{cite web|url=http://www.vanderkrogt.net/statues/object.php?webpage=CO&record=es034|title=Columbus Monuments Pages: Madrid| accessdate=3 January 2010}}</ref>]]
Kolumb nihoyat 1486-yil 1-mayda Iberiya yarimorolini birlashtirgan boʻlajak ispan qiroli va qirolichasi: [[Aragon qirolligi|Aragonlik]] [[Ferdinand II Aragon]] va [[Kastiliya qirolligi|Kastiliyalik]] [[Isabella I Kastil]] bilan koʻrishish baxtiga muyassar boʻladi. 1-may kuni Kolumb oʻz rejasini Isabellaga taqdim etadi. Qirolicha esa oʻz navbatida rejani qoʻmitaga topshiradi. Qoʻmita aʼzolari ancha vaqt oʻtgach qirolicha Kolumbning rejalari notoʻgʻriligini aytib, rejadan voz kechishni maslahat berishadi.
Lekin Kolumb oʻz rejasini boshqa davlatga taqdim qilishini xohlamagan ispan monarxlari Kolumb talablarini talab qilishadi. Unga koʻra Kolumbga 12 ming maravid (oʻsha paytlardagi ispan pul birligi) berishadi.<ref>Durant, Will ''The Story of Civilization'' vol. vi, „The Reformation“. Chapter XIII, page 260.</ref>
=== Ispan monarxlari bilan kelishuvi ===
Ispanlar bilan ikki yillik kelishuvlardan soʻng, nihoyat 1492-yilda Kolumb muvaffaqiyatga erishadi. Ferdinand va Isabella endigina Iberiyadagi musulmonlarning soʻnggi qal`asi [[Granada]]ni egallashgandi va Kolumbni [[Krodova]]dagi [[Alhazar]] qasrida qabul qilishadi.<ref>{{cite book|last1=Phillips|first1=William D.|last2=Phillips|first2=Carla Rahn|title=The Worlds of Christopher Columbus|year= 1993|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-44652-5|page=132}}</ref>
1492-yil 30-aprelda qirolicha Kolumb va uning avlodiga „don“ unvonini beradi (Kolumbni aslzodaga aylantiradi) va Kolumb yangi yerlarni ochsa uni Dengiz-Okean Admirali va kashf etilgan barcha yerlarning vitse-qiroli qilishga vada beradi. Lekin kelishuvga koʻra harjatlarning sakkizdan birini oʻsha paytlarda umuman puli boʻlmagan Kolumbning oʻzi qoplashi kerak edi.
Lekin Kolumbga [[Martin Alonso Pinson]] yordam beradi. U bitta kemani oʻz hisobidan tayyorlaydi, ikkinchisini esa Kolumbga qarz evaziga beradi. Uchinchi kemani esa nasroniylikka oʻtgan juhudlar qarzga tayyorlab berishadi.
=== Xristofor Kolumb sayohatlari ===
[[Tasvir:The Four Voyages of Columbus 1492-1503 - Project Gutenberg etext 18571.jpg|thumb|250px|Kolumbning toʻrt ekspeditsiyasi xaritasi]]
1492-1504-yillar orasida Xristofor Kolumb ispan qiroli buyrugʻiga binoan toʻrtta tadqiqot ekspeditsiyalarini uyushtiradi. Bu ekspeditsiyalar voqealarini u kema jurnalida yozib boradi. Afsuski, bu jurnal saqlanib qolmagan, lekin [[Bartolomeo de la Kasas]] bu jurnalning qisman nusxasini koʻchirganligi sababli bu ekspeditsiyalar tafsiloti bizgacha yetib kelgan.
== Manba ==
| 