'''Balx''' — Shim. Afg‘onistondagiAfgʻonistondagi ko‘hnakoʻhna shahar, hoz. Mozori Sharif sh.ning g‘arbidagʻarbida. Mil. av. 7- a.dan ma’lummaʼlum. B. tarixda Umm ul-bilod (Shaharlar onasi) deb yuritilgan. Yunonlar uni Baqtra deb ataganlar. Mudofaa devori b-n o‘ralganoʻralgan Bolo Hisorda va undan jan.roqdagi Yangi Balxda B.ning eng qad. harobalari va turli topilmalar uchraydi. Kushonlar davrida va undan ilgari shahar maydoni Tepai Zargaron hisobiga kengayadi. Shahar qal’asiqalʼasi Bolo Hisordan Yangi Balxga ko‘chirilgankoʻchirilgan. Natijada Bolo Hisor, Tepai Zargaron va Yangi Balx hududlarini birlashtiruvchi shahar devori vujudga kelgan. Arxeologik qazishlar tufayli B.dan qad. devor va shahar arki devorlari topilgan. B. Axomaniylar davlatiga, undan keyin Aleksandr (Iskandar) saltanatiga qaram bo‘lganboʻlgan. Uning inqirozidan keyin. yangi tashkil topgan Yunon-Baqtriya podsholigining poytaxtiga aylangan (mil. av. 250 — 130y.lar). B. mil. av. 2- alan yuyechjilar, so‘ngrasoʻngra Kushon podsholigi tarkibiga o‘tdioʻtdi. Bu davrda B.da hunarmandchilik rivojlandi, Eron, Hindiston va Xitoy b-n savdo-sotiq olib borildi, pul zarb qilindi. Aholi zichligidan shahar tashqarisida uy-joylar qurildi. Natijada B. Sharq b-n G‘arbniGʻarbni bog‘labbogʻlab turgan "Buyuk ipak yo‘liyoʻli"dagi yirik savdo shaharlaridan biriga aylandi. 711 y. B.ni arablar fath etgan. G‘aznaviylarGʻaznaviylar (962 — 1148), g‘uriylargʻuriylar (1148 — 1206) hukmronligi davrida B. O‘rtaOʻrta Sharqning yirik shaharlaridan edi. Bu davrda hunarmandchilik mahallalari vujudga keldi. 1221 y. B.ni mo‘g‘ullarmoʻgʻullar bosib olib vayron qilgan. 13 — 14- a.larda Chig‘atoyChigʻatoy ulusi tarkibida bo‘ldiboʻldi. 1370 y.dan boshlab Temur saltanati tarkibiga kirdi. Temuriylar, shayboniylar va ashtarxoniylar zamonida (15 — 18- a.lar) B. muhim viloyat hisoblangan. Shayboniylardan Pirmuhammadxon (1546 — 67) va ashtarxoniylardan Nadr Muhammadxon (1611 — 42) noiblik qilgan zamonda ancha rivojlandi, katta ilmiy markazga aylandi, koʻplab tarixiy, jugʻrofiy va adabiy asarlar yaratiddi. Shahar bu vaqtda ikki qism: shahri darun (ichki shahar) va shahri berun (tashqi shahar) dan iborat boʻlgan. Shu yillarda qurilgan masjid, Madrasa, hammom, rasta va b. binolar saqlanib qolgan. 19- a.ning 60- y.larida B. Afgʻoniston tarkibiga kirdi. B. atrofida Budda monastiri va stulalari (jumladan, 2- a.ga oid pishiq gʻisht b-n qoplangan ulkan "Tapa (tepa) Rustam" stupasi) bor. U 54 x 54 m li murabba tarhli supa ustiga qurilgan boʻlib, diametri 43 m. Qad. shahar yodgorliklaridan Bolo Hisor qalʼasi saqlangan. Oʻrta asr shahridan ark, shahriston va ularning paxsa devorlari qolgan. 15- a. oxirida qurilgan Xoja Abu Porso masjidi va maqbarasi yaxshi saqlangan.▼{{birlashtirishga|Balxob}} <!-- Bot tomonidan qo‘shildi -->
Ad: Muhammad Yusuf munshi, Mukimxanskaya istoriya, T., 1936; Hofiz Tanish ibn Mir Muhammad Buxori y , Abdullanoma, 1-jild, T., 1999; Gulbadan begim, Humoyunnoma, T., 1959; Pugachenkova G. A., Xalchayan. K probleme xudojestvennoy kulturi Severnoy Baktrii, T., 1966.
▲'''Balx''' — Shim. Afg‘onistondagi ko‘hna shahar, hoz. Mozori Sharif sh.ning g‘arbida. Mil. av. 7- a.dan ma’lum. B. tarixda Umm ul-bilod (Shaharlar onasi) deb yuritilgan. Yunonlar uni Baqtra deb ataganlar. Mudofaa devori b-n o‘ralgan Bolo Hisorda va undan jan.roqdagi Yangi Balxda B.ning eng qad. harobalari va turli topilmalar uchraydi. Kushonlar davrida va undan ilgari shahar maydoni Tepai Zargaron hisobiga kengayadi. Shahar qal’asi Bolo Hisordan Yangi Balxga ko‘chirilgan. Natijada Bolo Hisor, Tepai Zargaron va Yangi Balx hududlarini birlashtiruvchi shahar devori vujudga kelgan. Arxeologik qazishlar tufayli B.dan qad. devor va shahar arki devorlari topilgan. B. Axomaniylar davlatiga, undan keyin Aleksandr (Iskandar) saltanatiga qaram bo‘lgan. Uning inqirozidan keyin. yangi tashkil topgan Yunon-Baqtriya podsholigining poytaxtiga aylangan (mil. av. 250 — 130y.lar). B. mil. av. 2- alan yuyechjilar, so‘ngra Kushon podsholigi tarkibiga o‘tdi. Bu davrda B.da hunarmandchilik rivojlandi, Eron, Hindiston va Xitoy b-n savdo-sotiq olib borildi, pul zarb qilindi. Aholi zichligidan shahar tashqarisida uy-joylar qurildi. Natijada B. Sharq b-n G‘arbni bog‘lab turgan "Buyuk ipak yo‘li"dagi yirik savdo shaharlaridan biriga aylandi. 711 y. B.ni arablar fath etgan. G‘aznaviylar (962 — 1148), g‘uriylar (1148 — 1206) hukmronligi davrida B. O‘rta Sharqning yirik shaharlaridan edi. Bu davrda hunarmandchilik mahallalari vujudga keldi. 1221 y. B.ni mo‘g‘ullar bosib olib vayron qilgan. 13 — 14- a.larda Chig‘atoy ulusi tarkibida bo‘ldi. 1370 y.dan boshlab Temur saltanati tarkibiga kirdi. Temuriylar, shayboniylar va
== Adabiyotlar ==
* [[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
{{stub}} {{no iwiki}} <!-- Bot tomonidan yaratildi -->
| 