Bariy: Versiyalar orasidagi farq

'''Bariy''' (Baryum), Va — Mendeleev davriy sistemasining II guruhiga mansub kimyoviy element, tartib nomeri 56, at.m. 137,34, kumush rang-oq metall. 7 ta barqaror izotop aralashmasidan iborat, ular orasida |38Va ko‘proqkoʻproq (71,66%). B.ni shved kimyogari K. Sheele VaO shaklida kashf etgan (1774) va bu oksidni "og‘irogʻir yer" yoki barit deb atagan (yun. barus — og‘irogʻir so‘zidansoʻzidan), metall B.ni ingliz kimyogari G. Devi elektroliz yo‘liyoʻli b-n olgan (1808). Yer pustila B. og‘irlikogʻirlik jihatdan 0,05% ni tashkil etadi, tabiatda erkin holda uchramaydi. B. birikmalari — barit BaSO4 va viterit VaSO3 sanoat ahamiyatiga ega. B. VaO b-n alyuminiyni birga qizdirish yoki VaN, ni parchalash yoki suyuqlangan VaS12 ni elektroliz qilish yo‘liyoʻli b-n olinadi. B.ning zichligi 3760 kg/m3, mineralogik shkala bo‘yichaboʻyicha qattiqligi 1,25, Moos shkalasi bo‘yichaboʻyicha 2, suyuqlanish t-rasi 727°, qaynash t-rasi 1637°. B. qo‘rg‘oshindanqoʻrgʻoshindan qattiqroq, ruxdanru[[x]]dan yumshoqroq. B. ishqoriy-yer metall, kimyoviy xossalari[[x]]ossalari jihatdan kalsiy b-n stronsiyga o‘xshaydioʻ[[x]]shaydi, lekin ularga nisbatan faolroq. Havoda tez oksidlanadi, qizdirilganda oson alangalanadi. Suvni shiddat b-n parchalab, bariy gidroksid hosil qiladi: Va+2N2O=Va(ON)2+N2. Bariy oksid — VaO rangsiz kristall modda bo‘libboʻlib, havoda bariy karbonat VaSO3 ga aylanadi. VaO ni havoda 500° da qizdirib, VaO2 olinadi, bu modda esa 700° da VaO va O2 ga ajraladi. B. kimyoviy juda faol boʻlganidan kerosin qatlami ostida saqlanadi. Galogenlar va oltingugurt b-n birikib,galogenidlar (mas, VaS12) va sulfid — BaS, vodorod b-n birikib, gidrid — VaN2 hosil qiladi. VaN2 suv va kislotalar taʼsirida tez parchalanadi. Odatda ishlatiladigan B. tuzlaridan bariy [[x]]lorid VaS12 va b. galogenidlar, bariy nitrat Ba(NO3)2, bariy sulfid BaS, bariy [[x]]lorat Va(S1O3) suvda ya[[x]]shi eriydi, bariy sulfat BaSO4, bariy karbonat VaSO3 va bariy [[x]]romat VaSYU4 qiyin eriydi. B. koʻp qotishmalar tarkibiga kiradi. Va — Ni qotishmasi radiolampalarda ishlatiladi, Va — R qotishmasidan bosma[[x]]ona harflari tayyorlanadi. Baʼzi qotishmalari vakuumda gaz yutuvchi sifatida, yadro te[[x]]nikasida u-nurlardan saqlovchi materiallar sifatida qoʻllaniladi. B.ning VaSO3, Va-(ON)2, VaS12, Ba(NO3)2 birikmalari kimyo lab.da, BaCL, q. [[x]]. zararkunandalariga qarshi kurashda, BaSO4 [[x]]rustal shisha va oq boʻyoq i. ch.da, Ba(NO3)2 yashil olov hosil qilishda ishlatiladi.

{{stub}} {{no iwiki}} <!-- Bot tomonidan yaratildi -->