Barmoq tizimi: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
CoderSIBot (munozara | hissa)
Yangi maqola yaratildi
 
CoderSIBot (munozara | hissa)
Maqola yangilandi
Qator 1:
'''Barmoq tizimi''', barmoq vazni — bo‘g‘inlarboʻgʻinlar sanog‘isanogʻi, mutanosibligiga asoslangan she’rsheʼr o‘lchovioʻlchovi turi. B. t. o‘zigaoʻziga xos xususiyatlarga ko‘rakoʻra aruz tizimidan farq qiladi. Barmoq vazni an’anaviyanʼanaviy xalq atamasidir. B. t. jahon she’riyatidagisheʼriyatidagi to‘rttatoʻrtta: sillabik (bo‘g‘inboʻgʻin), sillabiktonik (bo‘g‘inboʻgʻin-urg‘uurgʻu), tonik (urg‘uurgʻu) va kvantitativ (ya’niyaʼni bo‘g‘inlarningboʻgʻinlarning qisqa va cho‘ziqligigachoʻziqligiga asoslangan) she’rsheʼr tizimlaridan biri. Tonik tizim so‘zsoʻz urg‘usiurgʻusi erkin bo‘lganboʻlgan tillarga mansub (mas, rus tili va poeziyasida shunday, o‘zbekoʻzbek tilida so‘zsoʻz urg‘usiurgʻusi o‘troqoʻtroq, shu sababli erkin vazn yo sarbast janri mustaqil she’rsheʼr tizimi emas, balki u B. t.ga kiradi). B. t. atamasi sodda vazn (4+4+3, yo 6+5), erkin vazn (vazn turi) ma’nolaridamaʼnolarida ham qo‘llanadiqoʻllanadi. B. t. atamasi she’riysheʼriy misralarning bo‘g‘inlariniboʻgʻinlarini barmoq b-n sanashdan kelib chiqqan. Mac:443Bahor keldi tabiatning qo‘llari443Daraxtlargaqoʻllari443Daraxtlarga ipak ko‘ylakkoʻylak kiygizdi443Yer ham so‘lgansoʻlgan ko‘katlarnikoʻkatlarni tirgizdi443Yashillandi dalalarning yo‘llariIyoʻllariI II IIIBu she’rningsheʼrning vazni 4+4+3 tartibida. Vaznlar izchil takrorlangan turoqlardan tashkil topadi. Turoq sakkiz bo‘g‘inligachaboʻgʻinligacha bo‘libboʻlib, misra va baytda tutgan o‘rnigaoʻrniga ko‘rakoʻra ham farqlanadi. Mac:4 4 3O‘lkamizga3Oʻlkamizga kulib keldi oltin yoz,4 4 3Cho‘llarida3Choʻllarida chamanzorlar poyondozIIIIII — kichik turoq (u juda qisqa zagaritmik keltiruvchipauzali); asosiyII vositalar; so‘z,bosh tovushturoq (u bosh ritmik pauzaga takroriega, urg‘umisralarni mazmun va b.intonatsiyaga esakoʻra yordamchiikkiga vositadir.ajratadi); Mac:SevishganlarIII topishgusidir Jonlaroxirgi jongaturoq yopishgusidir.(Hamidu Olimjon)Bueng baytdachoʻziq "sh"ritmik pauzali, "o"qofiyani tovushlariham takrorlanyapti,oʻz buichiga hololadi). misralargaYuqoridagi alohidatoʻrtlikning xushohang"bahor bag‘ishlaydi.keldi" Biroqsoʻzlari musiqiylikoxiri vab-n ohangdorliknavbatdagi tabiiymisraning bo‘lishishu lozim,oʻrinda mazmunkelgan shaklga"daraxtlarga" qurbonsoʻzi qilinmasligioxiri kerak.bir-biriga Bmos. t.danBu o‘zbekmoslik mumtoz4 she’riyatidaboʻgʻinlidir. ham1-boʻgʻin foydalanilganguruhi 4, ammo2-boʻgʻin aruzguruhi yetakchi4, o‘rin3-boʻgʻin tutgan.guruhi 20-a3 boʻgʻinlidir. boshlarigaBu kelibturoqlar, o‘zbekular adabiyotioxiridagi poeziyasidaritmik B.pauzalar, t.danmazkur kengsheʼrdagi miqyosda4+4+3 foydalanishnivaznining Fitratshakllanishi va Cho‘lponlartakrorlanishi boshlabritmni bergan.B.vujudga tkeltirishda muhim ahamiyatga ega. vaTuroq boshqabir she’riyatboʻgʻinli tizimlariningboʻlishi tarixiham mumkin. Mac,112 nazariyasi112 she’rshunoslikning8el tadqiqotbor manbaiboʻlsa, hisoblanadi.Ad.:er Sudxor tonboʻlmas112 I.,112 Adabiyot8er nazariyasi,bor T.boʻlsa, 1939;el O‘zbekxor she’rboʻlmasBu tuzilishimaqolning [Adabiyotvazni nazariyasi.1 Ikki+ jil1+2+1 dli,+ 1+2-jild] dir, Tbu vazn sakkizlik turkumiga mansub. Vazn besh xil boʻladi (sodda, 1979.Ummatqoʻshma, To‘ychiyevmurakkab, erkin va aralash).
 
Proza ham, sheʼr ham oʻziga xos musiqiylikka ega. Taʼsir etish muammosi sheʼriyatda yangi falsafiy fikr, hikmat ifodalanganligi b-ngina emas, balki musiqiylik b-n ham bogʻliqdir. Musiqiylik uch unsurga ega (ritm, qofiya, band). Ifoda, gap, inversiya, intonatsiya, urgʻu, soʻz va tovush takrori kabi vositalar ham sheʼriyatda musiqiylikni yuzaga keltirishga xizmat qilsada ritm unsuri boʻla olmaydi. Ritm, qofiya va band musiqiylikni yuzaga keltiruvchi asosiy vositalar; soʻz, tovush takrori, urgʻu va b. esa yordamchi vositadir. Mac:Sevishganlar topishgusidir Jonlar jonga yopishgusidir.
 
(Hamid Olimjon)Bu baytda "sh", "o" tovushlari takrorlanyapti, bu hol misralarga alohida xushohang bagʻishlaydi. Biroq musiqiylik va ohangdorlik tabiiy boʻlishi lozim, mazmun shaklga qurbon qilinmasligi kerak. B. t.dan oʻzbek mumtoz sheʼriyatida ham foydalanilgan, ammo aruz yetakchi oʻrin tutgan. 20-a. boshlariga kelib, oʻzbek adabiyoti poeziyasida B. t.dan keng miqyosda foydalanishni Fitrat va Choʻlponlar boshlab bergan.
 
B. t. va boshqa sheʼriyat tizimlarining tarixi, nazariyasi sheʼrshunoslikning tadqiqot manbai hisoblanadi.
 
== Adabiyotlar ==
* [[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
* Sud ton I., Adabiyot nazariyasi, T., 1939; Oʻzbek sheʼr tuzilishi [Adabiyot nazariyasi. Ikki jil dli, 2-jild], T., 1979.
{{stub}} <!-- Bot tomonidan yaratildi -->
 
Ummat Toʻychiyev.
{{stub}} {{no iwiki}} <!-- Bot tomonidan yaratildi -->