Bez: Versiyalar orasidagi farq

'''Bez''', bezlar (glandulae) — 1) organizmning normal hayot faoliyati uchun zarur bo‘lganboʻlgan va o‘zigaoʻziga xos maxsus shiralar (sekret) ishlab chiqaradigan hujay-ralar yoki ko‘pkoʻp hujayrali a’zolaraʼzolar. B. ishlab chiqaradigan moddalarning fiziologi k ahamiyatidan qagi nazar, hujay-ralardan chiqadigan hamma moddalar "sekret" deb yuritiladi. Ko‘pginaKoʻpgina B. (mas, so‘laksoʻlak, ter bezi, jigar, me’dameʼda B.)ning chiqaruv yo‘liyoʻli bo‘libboʻlib, ishlab chiqaradigan sekretini shu yo‘lyoʻl orqali tana yuzasiga yoki biror a’zoaʼzo bo‘shlig‘igaboʻshligʻiga ajratadi. Huning uchun tashqi sekresiya bezlari, ya’niyaʼni ekzokrin B. deb ataladi. Ba’ziBaʼzi B.da chiqaruv yo‘liyoʻli bo‘lmaydiboʻlmaydi va ular ishlab chiqaradigan sekret bevosita to‘qimatoʻqima suyuqligi, qon yoki limfaga qo‘shilibqoʻshilib ketadi. Bunday B. endokrin, ya’niyaʼni ichki sekresiya B.i deb atalib, ularga gipofiz, buyrak usti B.i, qalqonsimon B. kiradi. Aralash B. (mas, me’dameʼda osti bezi, jinsiy B. va b.) ham bo‘libboʻlib, ular sekretining bir qismini maxsus nay orqali biror bo‘shliqqaboʻshliqqa, qolganini esa bevosita konga ajratadi. B. hujayralaridan ishlanib chiqib, boshqa a’zolargaaʼzolarga va organizm funksiyalariga ta’sirtaʼsir etadigan moddalar inkretlar (yoki gormonlar) deb ataladi. Ekzokrin B. bir va ko‘pkoʻp hujayrali bo‘ladiboʻladi. Bir hujayralisiga ichak va nafas yo‘liningyoʻlining shilliq pardasidagi epiteliy ichida joylashgan qadoqsimon hujayrali B., ko‘pkoʻp hujay-ralisiga epiteliydan tashqarida joylashgan so‘laksoʻlak B., me’dameʼda-ichak shillik, pardasidagi B. va b. kiradi. Bir hujay-rali B. sekretni epiteliy yuzasiga chiqarib, uni mexanik va kimyoviy shikastdan saqlaydi. B. ishlab chikaradigan moddalarining kimyoviy tabiatiga qarab seroz (yoki oqsilli) va shilim-shiq (yoki shilliq) B.ga bo‘linadiboʻlinadi. Seroz B. suvda oson eriydigan oqsil — sekret chiqaradi, shilimshiq B.dan esa mutsin va mukoid moddalar chiqadi. Ba’ziBaʼzi B.dan ham oqsil, ham shilimshiq sekret chiqadi (aralash B.), mas, quloq oldidagi va jag‘jagʻ ostidagi so‘laksoʻlak B. Ba’ziBaʼzi B. (sut B., Yirik ter B., yog‘yogʻ B. va h. k.) yog‘lilipoidyogʻlilipoid va steroidli sekret ishlab chiqaradi, bu B. sekreti suvda erimaydi, hujayralardan tomchi yoki durda shaklida ajralib chiqadi. Buyrak usti B.larining po‘stloqpoʻstloq qavatidan va jinsiy bezlardan ishlanib chiqadigan gormonlar ham steroidlarga kiradi. Sekretning qanday hosil bo‘liboʻli-shi va epiteliy hujayralaridan tashqariga chiqarilish xususiyatiga qarab B. merokrin, apokrin va golokrin B.larga bo‘linadiboʻlinadi. Endokrin B. muhim a’zolaraʼzolar bo‘libboʻlib, ularda ishlangan ink-ret (gormon) organizmning o‘sishioʻsishi, vo-yaga yetishi va moddalar almashinuvi ja-rayonlarini idora etadi. B. faoliyati nerv sistemasi hamda gumoral omillar tomonidan boshqariladi; 2) yallig‘lanibyalligʻlanib kattalashgan limfa tugunlarining xalq o‘rtasidaoʻrtasida tarqalgan yanglish nomi (q. Limfa sistemasi).

Nosir Ahmedov.

{{stub}} {{no iwiki}} <!-- Bot tomonidan yaratildi -->