Berilliy: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Addbot (munozara | hissa)
k Bot: Migrating 116 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q569 (translate me)
CoderSIBot (munozara | hissa)
Maqola yangilandi
Qator 2:
 
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
'''Berilliy''' (Beryllium), Be— kimyoviy element. Mendeleev da vri i sistemasining II guruhiga mansub, tartib rakami 4, atom m. 9,012; kumushdek oq, yengil va qattiq metall. Tabiatda bitta barqaror izotop ‘Be holida uchraydi. Fransuz kimyogari L. Voklen 1798 i.da berill mineralidan ajratib olingan oksidi VeO shaklida topgan (B.ning nomi ham shundan olingan). F. Vyoler b-n A. Byussi 1828 y.da bir-biridan mustaqil holda metall B.ni birinchi marta sof xolda olgan. B.ning yer po‘stidagmpoʻstidagm o‘rtachaoʻrtacha miqdori og‘irlikogʻirlik jihatdan 610~ 4% ga teng . Dengiz va okean suvlarida esa 610~4~7 mgG‘lmgGʻl ni tashkil etadi. B.ning 54 ta minerali ma’lummaʼlum. Ulardan berillning amaliy xshaydiahamiyati katta, fenakit, gelvin, xrizoberill, bertranditning istiqboli porlokdir.

B. berilliy xloridni elektrolizlab olinadi. B.ning ikki (a va (1) shakl oʻzgarishi maʼlum. a va (5 B. 1277° trada bir-biriga aylanadi. B. geksagonal sistemada kristallanadi.

B.ning zichligi 1816 kg/m3, suyuqlanish t-rasi 1287°, qaynash t-rasi 247G. Poling buyicha elektr manfiyligi 1,5; atom radiusi 0.113 nm; ion radiusi Ve2Q 0,030 nm, koordinatsion soni 3 ga teng . Havoda sirti himoyalovchi VeO pardasi b-n qoplanishi tufayli B. oksidlanmaydi. 800° dan yuqori trada qizdirilganda tez oksidlanadi. Amfoterligi b-n II guruhning boshqa mstallaridan farqqiladi. B. suyultirilgan kislota va ishqorlarda eriydi, shu jihatdan alyuminnyga uxshaydi. B. ishqorlarning suvdagi eritmalarida eriganda, berillatlar (mas, Na,BeO2) hosil bo‘ladiboʻladi. Yuqori trada aksari metallar b-n o‘zarooʻzaro ta’sirtaʼsir etib, berillidlarni hosil qiladi.

B. f-torid VeQ ishqoriy metallar f-toridlari va ammoniy f-torid ta’siridataʼsirida sanoat uchun katta ahamnyatga ega bo‘lganboʻlgan f-torberillatlar (mas, Na,BeF4)HH hosil qiladi. B.ning changi va uchuvchan birikmalari juda zaharli. B. samolyotsozlik, raketa va yadro texnikasida, elektrotexnikada rentgen trubkalari tayerlashda mis, nikel, xrom, alyuminiy hamda temir qotishmalariga qo‘shimchaqoʻshimcha sifatida qo‘llaniladiqoʻllaniladi. B.dan neytronlar maibai sifatida foydalaniladi. B.ning tuzlari yorug‘likyorugʻlik texnikasida ishlatiladigan lyuminofor moddalar tarkibiga qo‘shiladiqoʻshiladi.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->