Bibliografiya: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
CoderSIBot (munozara | hissa) Yangi maqola yaratildi |
CoderSIBot (munozara | hissa) Maqola yangilandi |
||
Qator 1:
'''Bibliografiya''' (yun. biblion kitob va ... grafin) — matbuot hamda yozuv asarlari haqida axborot tayyorlash va berish hamda ularni maʼlum ijtimoiy maqsadlarda targʻib qilish b-n shugʻullanadigan ilmiy va amaliy faoliyat sohasi. B. mahsulotlari, nazariyasi, tarixi, faoliyatini tashkil etish va uslubiyati b-n shugʻullanadigan fan B. fani deb ataladi. B. taraqqiyotini turli xil bibliografik maʼlumotnoma adabiyotlarini tuzadigan maxsus tashkilotlar (B. xizmati) tizimi taʼminlaydi.
'''Bibliografiya''' (yun. biblion kitob va ... grafin) — matbuot hamda yozuv asarlari haqida axborot tayyorlash va berish hamda ularni ma’lum ijtimoiy maqsadlarda targ‘ib qilish b-n shug‘ullanadigan ilmiy va amaliy faoliyat sohasi. B. mahsulotlari, nazariyasi, tarixi, faoliyatini tashkil etish va uslubiyati b-n shug‘ullanadigan fan B. fani deb ataladi. B. taraqqiyotini turli xil bibliografik ma’lumotnoma adabiyotlarini tuzadigan maxsus tashkilotlar (B. xizmati) tizimi ta’minlaydi.B. tuzish qad. dunyoda paydo bo‘lgan (jumladan mil. av. 3-a.da Aleksandriya kutubxonasida Kallimax rahbarligida tuzilgan bibliografik jadval). "B." termini dastlab kitob ko‘chirib yozishni anglatgan, vakt utishi b-n (17-a. o‘rtalaridan) kitoblar bayonini biddiradi. B. tarixi kitob bosish yuzaga kelishi b-n boshlandi. Bosma asarlarning barcha turlari, qo‘lyozmalar, ijtimoiy ilmiy ahamiyatga ega bo‘lgan eng yangi qo‘lyozmalar (dissertatsiyalar, saklashga topshirilgan qo‘lyozmalar) B.ning o‘rganish sohasidir. Texnika taraqqiyoti, mikrofilm, ovoz yozish (gramplastinka) va b.ning paydo bo‘lishi, matn yozishning o‘zgarishi B. ko‘lamini kengaytirmoqda. B. taraqkiyotiga fan va madaniyat yutuqlari, jamiyatning qiroatxonlik talabining o‘sishi katta ta’sir etadi. O‘z navbatida B. ham ilmiy, adabiy va texnik ijodiyotga, nashriyot va kutubxonashunoslikka, kitob savdosi, ta’lim va mustakil ta’limga ta’sir ko‘rsatadi. B. bosma asarlarni .anikdash, saralash va izoxlash b-n fan taraqqiyoti yutuklarini jamlashga va keyingi tadqiqotlarga zamin yaratadi, madaniyat rivojiga ayrim shaxs, xalq yoki mamlakatning qo‘shgan hissasini o‘zida aks ettiradi; masalani o‘rganishga oid zarur tarixiy asarlarni ko‘rsatadi. Kutubxonalarda to‘plangan yoki yangi bosmadan chiqqan bosma asarlarni targ‘ib qilib, B. alohida ilmiy muxit, siyosiy, falsafiy va estetik qarashlarni tarqalishiga, shuningdek texnikaviy malakani oshishiga ta’sir etadi. B. ilmiy va texnika xabarlari b-n yakin alokada. Ulardan farqli o‘laroq, ilmiy nazariya, g‘oya, dalillar hakida emas, balki ular haqidagi bosma asarlar to‘g‘risida ma’lumotlar berib, ilmiy xabar b-n birga ilmiy, ma’rifiy va tarbiyaviy vazifani bajaradi.Ko‘pgina mamlakatlarda, jumladan O‘zbekistonda ham bosma asarning majburiy (kontrol) nusxasi joriy qilingan bo‘lib, shu asosda bosma asarni hisobga olish, so‘ng kitobxonlarga mo‘ljallab saralash yo‘lga qo‘yilgan. kunda muhim davlat ishiga aylangan. 1926 y. dan O‘zbekiston Respublikasi Kitob palatasi, 1930 y.dan Alisher Navoiy nomidagi O‘zbekiston Respublikasi davlat kutubxonasi B. bo‘limining tashkil qilinishi o'zbek milliy B.sining rivojlanishiga zamin yaratdi. O'zbek tilida tuzilgan dastlabki ko‘rsatkich S. Dolimov va F. Ubaydullayevning "Mukammal ilmiy bibliografiya" (1934) asari bo‘lib, unda 3 ming kitobning tavsifi berilgan.O‘zbekiston Respublikasi milliy kitob palatasi respublika davlat B.sining asosiy markazidir. O‘zRda B. ishi b-n, shuningdek O‘zbekiston Davlat kutubxonasi, O‘zbekiston FA asosiy kutubxonasi va b. kutubxonalar ham shug‘ullanadi. B.ishiga oid ilmiy ishlar asosan Abdulla Qodiriy nomidagi Toshkent davlat madaniyat in-tining "B." kafedrasida olib boriladi.Musa Turopov, Hamroxon Mamatraimova.▼
▲
Koʻpgina mamlakatlarda, jumladan Oʻzbekistonda ham bosma asarning majburiy (kontrol) nusxasi joriy qilingan boʻlib, shu asosda bosma asarni hisobga olish, soʻng kitobxonlarga moʻljallab saralash yoʻlga qoʻyilgan. Bosma asarlarni ularning ilmiy va gʻoyaviy ahamiyati, shuningdek mazmunini yoritib guruhlarga ajratish muhim ahamiyatga ega. Bosma asarlar turlar (kitoblar, davriy nashrlar va b.), rasmiy belgilar (alfaviti, nashr joyi yoki sanasi), mazmuni (mavzu, fan va tarmoklar) boʻyicha guruxlanadi. Bu bosma asarlarni guruhlarga ajratishning umumiy asosidir, bibliograflar har bir alohida hollarda oʻzlarining tarmoklar rejasini yaratadi. Bosma asarlarning tavsifnomasi muhim ahamiyatga ega. Uning asosiy qismi tasvirlash boʻlib, unga muallif familiyasi, asar sarlavhasi, sarlavhachasi, nashr joyi, nashriyot nomi, nashr vaqti (yili), hajmi (sahifa va bezaklar soni), zarur boʻlganda adadi, narxi va b. haqidagi maʼlumotlar kiradi. Tasvirlash elementlari, odatda, oʻrnatilgan qoidalar, shuningdek standartlar asosida belgilanadi. Bosma asarlar mazmuni tavsifnomasining asosiy shakllari — annotatsiya, referat, guruh axborot (obzor).
Ijtimoiy vazifasiga koʻra, davlat B.si, ilmiy yordamchi B. va tavsiya B.siga; mazmuniga koʻra, umumiy, soha va mavzuli B.ga boʻlinadi. B.ning alohida turini bibliografiya bibliografiyasi, biobibliografiya (shaxs B.si), va oʻlkashunoslik B.si tashkil etadi. Bu boʻlinish nisbiydir. Nashr shakliga koʻra, bibliografik qoʻllanmalar, bibliografik jurnallar, byulleten, gazeta, kitob va maqolalar koʻrsatkichlari va adabiyotlar roʻyxati kabilar farqlanadi.
Turkistonda B.ishi 9 — 15-a.
lardayoq rivojlana boshlagan. Fan va adabiyotimizning yirik vakillari (Abu Ali ibn Sino, Abu Rayhon Beruniy va b.)ning asarlarida saroy kutubxonalari tomonidan oʻz jamgʻarmalarining B. ruyxati va ularni tasnif kilish ishlari olib borilganligi haqida maʼlumotlar bor. Jumladan, Beruniy "Fihrist kutub Muhammad ibn Zakariyo arRoziy" ("Muhammad ibn Zakariyo arRoziy kitoblarining roʻyxati") nomli Muhammad ibn Zakariyo Roziy ijodiga oid B. tuzadi. Koʻrsatkichda Roziyning 184 asarining roʻyxatini berish b-n birga Beruniyning 1036 y.gacha yozgan 113 asarining roʻyxati ham keltiriladi. B. qoʻllanmalari tuzish keyingi davrlarda ham davom etdi: Ibn Abdullahab Yoqutning "Ismlar lugʻati va fanlar mazmuni" (12-a.); Xoja Xalifaning "Kitob va fan nomlaridagi shubxaning bartaraf etilishi" (18-a.) va b.
Turkistonni Rossiya bosib olgandan keyin B. b-n rus bibliograflari (N. V. Dmitrovskiy, V. I. Mejov va b.) shugʻullangan. 20-a. 20 — 30-y.laridan B. ishiga jiddiy ahamiyat berila boshlandi va hoz. kunda muhim davlat ishiga aylangan. 1926 y. dan Oʻzbekiston Respublikasi Kitob palatasi, 1930 y.dan Alisher Navoiy nomidagi Oʻzbekiston Respublikasi davlat kutubxonasi B. boʻlimining tashkil qilinishi o'zbek milliy B.sining rivojlanishiga zamin yaratdi. O'zbek tilida tuzilgan dastlabki koʻrsatkich S. Dolimov va F. Ubaydullayevning "Mukammal ilmiy bibliografiya" (1934) asari boʻlib, unda 3 ming kitobning tavsifi berilgan.
Oʻzbekiston Respublikasi milliy kitob palatasi respublika davlat B.sining asosiy markazidir. OʻzRda B. ishi b-n, shuningdek Oʻzbekiston Davlat kutubxonasi, Oʻzbekiston FA asosiy kutubxonasi va b. kutubxonalar ham shugʻullanadi. B.ishiga oid ilmiy ishlar asosan Abdulla Qodiriy nomidagi Toshkent davlat madaniyat in-tining "B." kafedrasida olib boriladi.
Musa Turopov, Hamroxon Mamatraimova.
== Adabiyotlar ==
* [[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
{{stub}} {{no iwiki}} <!-- Bot tomonidan yaratildi -->
| |||