Boysun (tuman): Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
CoderSIBot (munozara | hissa) Maqolaga matn qoʻshildi |
CoderSIBot (munozara | hissa) Maqola yangilandi |
||
Qator 3:
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
'''Boysun tumani''' — Sur[[x]]ondaryo viloyatitsat tuman. 1926 y. 29 sent.
da tashkil etilgan (1962 y. 24 dek.da Sherobod tumani b-n birlashtirilgan. 1965 y. 29 dek.da qayta tuziddi). B. t. viloyatning gʻarbida joylashgan. Shim.
sharkda Sariosiyo, sharqda Qumqoʻrgʻon, jan.da Qiziriq, Bandi[[x]]on tumanlari, jan.gʻarbda Sherobod tumani b-n, shim.
gʻarbda Qashqadaryo viloyatining Qamashi va gʻarbda Dehqonobod tumanlari b-n chegaradosh. Mayd. 3,72 ming km2. Aholisi 79 ming kishi (2000). B. t.da 1 ta tumanga boʻysunuvchi shahar (Boysun), 7 qishloq fuqarolari yigʻini (Avlod, Boysun, Darband, Machay, Rabot, Sayrob, Qurgʻoncha) bor. Markazi — Boysun sh. Tabiati. B. t. hududining shim. va gʻarbiy qismini Hisor togʻ tizmasi tarkibidagi Boysuntogʻ va uning tarmoqlari (Belovti, Xoʻjaboʻzbarak, Chol togʻi, Xoʻjagurgurota, Gaurli, Sariqil, KentalaMachay togʻlari, Ketmonchopti, Sarimas, Suvsiztogʻ, Kulbatogʻ va b.) egallagan. Jan. va sharqi togʻ oldi va adirlardan iborat. Togʻlar orasidagi soyliklar, togʻ oldilari oʻzlashtirilgan. Ukonit, keramzit, karbid, ohaktosh qazilma boyliklari topilgan. Iqlimi quruq subtropik iqlim. Oʻzbekistonning boshqa togʻli tumanlaridan issiklik resurslarining ancha balandlikkacha yuqoriligi b-n ajralib turadi. Yanv.
ning oʻrtacha t-rasi 850 m balandlikda 2°, 3200 m balandlikda —6°, iyulniki 830 m balandlikda 30°. Oʻrtacha yillik yogʻin miqdori 500—1200 m balandlikda 150—400 mm, 1200 m dan balandda 450—800 mm. Vegetatsiya davri 230—240 kun. Mahalliy shamollar, fyon shamoli, afgʻon shamoli esadi. B. t. togʻlaridan juda koʻp dare va soylar boshlanadi. Ularning eng muhimlari: Sheroboddaryo va uning irmoqlari Machaydaryo (Oʻrmoncha, Jakandi, Olchasoy), Shurob, Xoʻjabulgansoy, Panjob, Laylagansoy; Xoʻjaipok daryosi va uning irmoqlari: Qoʻrgʻonchasoy (Xoʻjaboʻzbarak, Qizilsoy, Chindon, Oʻrtanago soylari qoʻshiluvidan hosil boʻlgan), Halqajar (Olachopon va Qayroqsoy). Bulardan tashqari Hangaronsoy (Boysun), Pulhakimsoy va b. bor.
B. t.da qadimiy qalʼashaharlar koʻplab topilgan. Eng yiriklari: Poykoʻrgʻon, Qozimullatepa, Saribandtepa, Yalangtoʻshtepa, Darband, Munchoqtepa, Boʻyrachi, Qiziljartepa, Mullatepa, Kallaqoʻrgʻon. Ibtidoiy odamlar yashagan gʻorlar, manzillar: Teshiktosh, Machay, Katta Suluvkamar, Doʻkon[[x]]ona, Amir Temur, Iskandar[[x]]on va b. Sayrob chinori (Sayrob qishlogʻida), Temir darvoza (Darband qishlogʻida), Teshiktosh gori (Machay qishlogʻida), Dinozavr izlari, Bibisho[[x]] shotisi, Boybuloq gʻori (Qoʻrgʻoncha qishlogʻida), Poyonqoʻrgʻon (Rabot qishlogʻida) kabi tari[[x]]iy obidalar bor.
Tuproqlari boʻz tuproq, chimli, qoʻngʻir va och qoʻngʻir togʻ tuproqlari, shur[[x]]ok tuprok/iap. Yovvoyi oʻsimliklardan shoʻra, yantoq, jinchak, qizgʻaldoq. boychechak, yaltirbosh, noʻ[[x]]atak, togʻray[[x]]on, kiyikoʻt, gul[[x]]ayri, shuvoq; dorivor oʻsimliklardan alkor, hartol, zanjovul, oʻlmasoʻt, qontepar, oqshair; archa, yovvoyi mevali dara[[x]]tlar va b. usadi. Jayron, togʻ echkisi, yovvoyi choʻchka, silovsin, sugʻur, boʻri, tulki, chiyaboʻri, qoʻngʻir ayiq, jayra, qushlardan kaklik, kal[[x]]at, burgut, lochin, qarchigʻay, boyoʻgʻli, olashaqshak,, chil va b. yashaydi.
Aholisi, asosan oʻzbeklar, shuningdek tojiklar ham yashaydi. Aholining oʻrtacha zichligi har bir km2ga 20,8 kishi. Shaharliklar 23899 kishi, qishloq aholisi 55099 kishi.
Xoʻjaligi. B. t.da sanoat kam rivojlangan. Tuman Sur[[x]]ondaryo viloyati sanoat mahsulotining 0,8%ini beradi. Muhim foydali qazilmalari: kumir (Boysun), tabiiy gaz (Gajak), polimetall rudalari (Boysuntogʻ), boksit (Qayroq), fosforit, kaliy tuzi (Boysun), oltingugurt, yonuvchi slanes (Boysun), qurilish materiallari va b. Asosiy sanoat kor[[x]]onalari: "Ishonch" aksiyadorlik jamiyati, Boysun (Tuda) kumir koni, [[x]]alq isteʼmoli mollari ishlab chiqaradigan kichik kor[[x]]ona va se[[x]]lar. 1994 y. Boysunda respublikada karbid ishlab chiqaruvchi birinchi kor[[x]]ona ishga tushirildi. Aholiga [[x]]izmat koʻrsatuvchi tadbirkorlar uyushmasi, hunarmandlar uyushmasi, 164 kichik kor[[x]]ona, 18 aksiyadorlik jamiyati, "Boysun", "Boysunqurilish" va 256koʻchma me[[x]]anizatsiyalashgan kolonna, avtokor[[x]]onalar, "Boysun" bozori bor.
Q. [[x]].ning asosiy tarmoqlari chorvachilik, don [[x]]oʻjaligi, oʻrmon [[x]]oʻjaligi, beda urugʻchiligi, bogʻdorchilik va tokchilikdir. B. t.ning jami yer mayd. 329,3 ming ga, shu jumladan sugoriladigan yerlar 6,1 ming ga. Ekinzorlar jami (shu jumladan lalmi yerlar) 21,9 ming ga, kup yillik dara[[x]]tlar 1,5 ming ga. Tomorqalar, bogʻdorchilik, sabzavotchilik uyushmalarining yerlari 2,2 ming ga (1999). B. t.da 9 jamoa [[x]]oʻjaligi (2 donchorvachilik, 3 chorvachilik, 2 beda urugʻchiligi, bogʻdorchiliktokchilik, asalarichilik, q. [[x]]. shirkat uyushmasi (boʻrdoqichilik), 70 ta fermer va dehqon [[x]]oʻjaliklari mavjud. Asosiy ekin maydonlari don, sabzavot, yem[[x]]ashak ekinlari b-n band. "Qoʻrgʻoncha" va "Machay" jamoa [[x]]oʻjaliklari beda urugʻchiligiga, "Rabot" jamoa [[x]]ujaligi bogʻdorchiliktokchilikka i[[x]]tisoslashgan. B. t.da 21,8 ming qoramol, shundan 11,2 mingi sigir, 190,6 ming qoʻy va echki, 41.7 ming parranda, 184 yilqi bor (1999). Chorvachilik asosan goʻsht-yogʻ beruvchi dumbali hisori qoʻychilik, qorakoʻlchilik, yilqichilik, goʻsht yoʻnalishidagi qoramolchilikka (barcha [[x]]oʻjaliklarda) i[[x]]tisoslashgan. B. t.da 25 ming ga oʻrmon (archazorlar) bor (1999).
B. t.da tuman markazi va togʻ qishloqlarini Sur[[x]]ondaryo viloyatining asosiy avtomobil yoʻli — Katta Oʻzbekiston trakta b-n bogʻlaydigan yoʻllar bor. 1995 y.da qariyb 230 km uzunlikdagi Gʻuzor — Boysun — Qumqoʻrgʻon t. y. kurilishi boshlandi.
1999/2000 oʻquv yilida 54 umumiy taʼlim maktablarida 18869 oʻquvchi, 2 kasb hunarte[[x]]nika litseyida 944 oʻquvchi, 1 hunarte[[x]]nika bilim yurtida 466 oʻquvchi oʻqidi. 83 ommaviy kutub[[x]]ona, 11 klub, madaniyat uyi, sanʼat muzeyi bor. Tumanda 370 oʻrinli 5 kasal[[x]]ona, "Omon[[x]]ona" shifo maskani, 5 ambulatoriya, 30 feldsherakusherlik, 3 qishloq vrachlik sho[[x]]obchalarida 138 vrach, 491 oʻrta tibbiy [[x]]odim ishlab turibdi. 1932 y.dan "Boysun ovozi" tuman gaz. chiqadi (adadi 2200). <ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->
| |||