'''Bosh miya''' — odam va umurtqali hayvonlar markaziy nerv sistemasiniit oliy qismi; kalla suyagi bo‘shlig‘idaboʻshligʻida joylashgan; u umurtqa pog‘onasipogʻonasi kanalidagi orqa miya b-n markaziy nerv sistemasini tashkil etadi. B.m. uzunnoq miya, miya ko‘prigikoʻprigi, o‘rtaoʻrta miya, miyacha, miya oyokchalari va katta yarim sharlardan iborat.Uzunchoq miya orqamiya b-n miya ko‘prigikoʻprigi oralig‘idaoraligʻida joylashgan, uning ichki qismi nerv tolalaridan, tashqi (rombsimon) yuzasi V— XII juft bosh miya nervlarittt o‘zaklaridanoʻzaklaridan tuzilgan. Miyacha B.m.ning ensa qismi ostida joylashgan. Miya ko‘prigikoʻprigi asosan nerv tolalari hamda kranial nervlar hujayralari to‘plamidantoʻplamidan iborat bo‘libboʻlib, oldindan miya oyoqchalariga, orqadan uzunchoq miyaga tutashgan. Kubrik tarkibidagi kulrang o‘zakkaoʻzakka B.m.dan harakatchan nervlar, orqadan uzunchoq miya orqali sezuvchi nervlar keladi va ko‘prikkoʻprik orqali miyacha o‘zaklarigaoʻzaklariga borib muvozanatni saqlashda qatnashadi. Miya. oyoqchalari 4 tepalik va ularning yelkalari hamda miya suv yo‘lidanyoʻlidan tuzilgan. Miya oyoqchalari asosan nerv tolalaridan iborat bo‘libboʻlib, B.m.ga ko‘prikkoʻprik va miyacha orqali qo‘shiladiqoʻshiladi. Oyoqchalardagi bir juft qizil o‘zaklaroʻzaklar va suv yo‘liyoʻli devoridagi III juft ko‘znikoʻzni harakatlantiruvchi nervlarning o‘zaklarioʻzaklari, qoramtir tuzilmalar muskullar tonusini saqlab, normal yurishni boshqaradi; 4 tepalikning ustki bir jufti ko‘zgakoʻzga tushgan nurni qabul qilib, boshni o‘shaoʻsha tomonga buradi, ko‘zkoʻz qorachig‘iningqorachigʻining kengayishi yoki torayishini ta’minlayditaʼminlaydi; pastki ikkita do‘mboqdoʻmboq esa quloqni tovushga moslash, boshni o‘shaoʻsha tomonga burishni boshqaradi. Miya suv yo‘liyoʻli III qorinchani iIV qorincha b-n qushadi. B.m. yarim sharlarining yopqich — plashch qismi kulrang moddadan iborat, ostida esa oq modda (nerv tolalari) va qorinchalar bor. B.m. yarim sharlari bir-biri b-n qadoqsimon tana yordamida birlashgan 2 yarim shardan tashkil topgan. Har bir yarim shar peshona, tepa, ensa va chakka qismlarga boʻlinadi. Yarim sharlar poʻstlogʻi kulrang moddadan, poʻstloq osti esa oq moddadan tuzilgan. Poʻstloq ustida egat va pushtalar boʻladi. Poʻstloqning oʻzi 14—15 mlrd.ga yaqin muayyan tartibda joylashgan har xil hujayralar (neyroilar)dan iborat. Neyronlar bir-biri va organizmning turli qismlari b-n dendritlar, koʻtariluvchi va tushuvchi neyritlar yordamida juda murakkab ravishda bogʻlanadi. Yarim sharlar oliy nerv faoliyati aʼzosi, unda fiqolash va emotsional jarayonlar sodir boʻladi. B.m. organizmni tashqi muhitning oʻzgaruvchan sharoitiga moslab turadi. Odam B.m.sining ogʻirligi oʻrtacha 1360—1500 g , baʼzan bu koʻrsatkich kam yoki ortiq boʻlishi mumkin. Odamlarning aqli B.m.ning ogʻir yoki yengil boʻlishiga aloqador emas. B.m. qattiq miya pardasi, oʻrgimchak toʻrisimon va yumshoq (tomirli) parda b-n qoplangan. B.m. pardalari orqa miya pardalarining davomi hisoblanadi. B.m. kattik pardasining tashqi sathi kalla suyaklarining suyak ust pardasi boʻlib, orqa miyaning qattiq pardasidan shu b-n farq qiladi. Oʻrgimchak toʻrisimon parda miya yumshoq pardasining tashqi sathi boʻlib, tomirlari boʻlmaydi. U yoʻllar va chuqurliklar orqali miya sathiga oʻtadi. Yumshoq miya pardasining ichki sathida tomirlar boʻlib, ular B.m.ning hamma egatlariga kiradi. Yumshoq pardaning bir qismi miya orinchalariga kirib, uning miya suyuqligi chiqaruvchi tomirli chigalini hosil qilishda qatnashadi. Yumshoq pardaning tashqi va ichki sathlaridagi bo‘shliqboʻshliq miya suyuqligi b-n to‘libtoʻlib turadi. B.m. organizmdagi hamma a’zolarningaʼzolarning kelishib ishlashini ta’minlayditaʼminlaydi.
== Adabiyotlar ==
* [[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
{{stub}} {{no iwiki}} <!-- Bot tomonidan yaratildi -->
