Buyrak: Versiyalar orasidagi farq

'''Buyrak''' — odam va umurtqali hayvonlarda siydik hosil qiluvchi va uni ajratuvchi juft a’zoaʼzo; loviya shaklida, qorin bo‘shlig‘iningboʻshligʻining orqa tomonida, umurtqa pog‘onasipogʻonasi bel qismining ikki yonida joylashgan, qorin parda B.larning old yuzasini qoplab turadi. Old va orqa yuzalari yassilangan, har bir B.ning bo‘yiboʻyi 10—12 sm, eni 6 sm, yo‘g‘onligiyoʻgʻonligi 3—4 sm, og‘irligiogʻirligi o‘rtachaoʻrtacha 140—150 g . O‘ngOʻng B. tepasida jigar borligi tufayli, chap B.ka nisbatan bir oz pastroqsa yotadi. B.ning yuqori uchi umurtqaga yaqin, pastki uchi esa umurtqadan uzoqroq bo‘ladiboʻladi. B.ning umurtqaga qaragan ichki tomoni o‘rtasidaoʻrtasida botik joy bo‘libboʻlib, u B. darvozasi deyiladi. B.ning botiq yuzasiga buyrak jomi taqalib turadi. B. darvozasidan B. arteriyasi va nervlar kirib, vena, limfa tomirlari va siydik yo‘liyoʻli chiqadi. Bularning hammasi birgalikda B. oyoqchasi deb ataladi. B. ichida buyrak usti bezlari bor. Moddalar almashinuvi natijasida hosil bo‘ladiganboʻladigan chiqindi va zararli moddalar organizmdan B. orqali chiqib ketadi. Shu b-n birga B. organizm uchun zarur miqdordagi suv va mineral tuzlarni saqlab, tashkariga chiqarmay qo‘yadiqoʻyadi, organizmning ichki muhitini ta’minlayditaʼminlaydi. B. siydik b-n birgalikda siydikchil (mochevina), siydik kislota, tuzlar va suvni chiqarib turadi. B.da biologik faol moddalar (renin, prostoglandin va b.) hosil bo‘libboʻlib, ular qon tarkibi, qon ivishi va kon bosimini maromga solib turadi. B.ni fibroz parda, yog kapsulasi va biriktiruvchi to‘qimadantoʻqimadan iborat fassiyalar o‘raboʻrab, ushlab turadi. B. po‘stloqpoʻstloq va mag‘izmagʻiz qismdan iborat. Po‘stloqPoʻstloq qismining qalinligi 4—13 mm keladi. Bu qism ostida mag‘izmagʻiz kismi joylashgan; u 12—15 ta konussimon B. piramidalaridan iborat. Yondosh piramidalar orasiga po‘stloqpoʻstloq qism suqilib kirgan bo‘libboʻlib, B. ustunchalarini hosil qiladi. Piramidalar o‘rtachaoʻrtacha 1 mln. mayda kanalcha (nefron)lardan iborat, shu nefronlarda siydik hosil bo‘ladiboʻladi, bunda suyuklik qondan sizib o‘tadioʻtadi (filtrlanadi), qayta so‘riladisoʻriladi va sekresiya ro‘yroʻy beradi. Har bir nefron B. tanachalari b-n siydik kanalchalaridan iborat. Siydik B. tanachalarida filtratsiya yo‘liyoʻli b-n paydo bo‘ladiboʻladi. B. tanachasi qo‘shqoʻsh devorli kapsula (Shumlyanskiy—Boumen kapsulasi) boʻlib, devorlari orasida yoriqsimon boʻshliq bor; siydik chiquvchi naycha (kanalcha) shu boʻshliqdan boshlanadi. Kapsulada mayda qon tomirlar koptokchasi (kalavasi) bor. Siydik kanalchalarida birlamchi siydik qayta soʻriladi, konsentratsiyasi oshadi va shakllangan siydikka aylanadi. Siydik kanalchalari qoʻshilib, yirikroq yigʻuvchi kanalchalar hosil qiladi. Siydik kanalchalardan B.ning avval kichik, keyin katta kosachalariga va nihoyat B. jomiga oʻtadi, undan siydik yoʻli orqali qovuqqa quyiladi. B.dan oʻrtacha 1,5 l siydik ajralishi uchun organizmdagi qon B.dan bir kechakunduzda oʻrtacha 360 marta oʻtib, yetarlicha tozalanib turadi. Buning uchun B.ka keladigan qon miqdori va bosimi doimo yetarli boʻlishi kerak. Agar qon bosimi pasayib B.ka qon kam kelsa, u renin modda ajratib qon bosimini oshiradi. Bu holat surunkali qaytarilsa, qon tomirlar devorining sikilishi tufayli qon bosimi koʻtarilib, B. bosimi paydo boʻladi. B. rivojlanishida nefron naychasining uchi berk boʻlsa, buyrak istisqosi kuzatiladi. Buyrak kasalliklarini nefrologiya oʻrganadi.

{{stub}} {{no iwiki}} <!-- Bot tomonidan yaratildi -->