Burundi: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
CoderSIBot (munozara | hissa) Maqola yangilandi |
CoderSIBot tomonidan qilingan 1259205 tahriri qaytarildi (mun.) |
||
Qator 1:
{{Burundiya_info}}
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
'''Burundi''', Burundi Respublikasi (frans. Republique du Burundi) — Markaziy Afrikadagi davlat.
== Davlat tuzumi ==
Davlat tuzumi. B. — respublika. Davlat boshligʻi — prezident. 1996 y. 25 iyuldagi davlat toʻntarishi natijasida 1992 y.gi Konstitutsiyaning amal qilishi va Millat majlisi hamda partiyalarning faoliyati toʻ[[x]]tatib qoʻyilgan. Sent. oyida Millat majlisi va partiyalarning faoliyati qayta tiklandi. 1998 y. 18 iyulda Millat majlisi oʻrniga Oʻtish davri millat majlisi tuzildi.▼
[[File:Pierre Nkurunziza - World Economic Forum on Africa 2008.jpg|thumb|150px|Burundi prezidenti [[Per Nkurunziza]]]]
▲
== Tabiati ==
Tabiati. B. Sharqiy Afrika togʻligining shim.gʻarbida joylashgan. Kembriygacha hosil boʻlgan kristall va metamorfik jinslar yer yuzasiga chiqib yotadi. Relyefi, asosan, yassitoglik. Sharqida, Nil va Kongo daryolari havzasi oʻrtasida bal. 2000—2500 m boʻlgan suvayirgʻich tizma bor. Yassitogʻlik jan.▼
[[File:Burundi sat.png|thumb|right|Burundining fazodan rasmga olingan tasviri]]
[[File:Burundi map rus.svg|thumb|left|Burundi xaritasi]]
[[File:Tanganyika Lake 1.JPG|left|thumb|Tanganika koʻlidagi plyaj]]
▲
== Aholisi ==
== Tarixi ==
▲Aholisn. B.ning asosiy aholisi [[x]]utu, tutsi va tva etnoguru[[x]]lariga boʻlinuvchi rundi va ruandalar; yevropaliklar va osiyoliklar ham yashaydi. Aholining 62% katoliklar, 32% mahalliy anʼanaviy dinlarga amal qiladi, 6% musulmonlar. Rasmiy tili kirundi va fransuz tillari. Aholining 6,3% shaharlarda istiqomat qiladi. Yirik shaharlari: Bujumbura, Gitega, Muramvya.
== Bayramlari ==
▲Tarn[[x]]n. B. hududida qadimdan bantu va pigmeylar qabilasi, 15—16-a.larda efioid toifasiga mansub urushqoq kuchmanchichorvador qabilalar yashagan. Manbalarga koʻra, hoz. B. hududida 1558 y.da dastlabki podsholiklar tashkil topgan. Ntare 1 mayda [[x]]onliklarni birlashtirib, kuchli davlatga asos solgan. Viloyatlarni shahzodalar idora qilgan. 19-a. o[[x]]irlarida mamlakatga yevropalik missionerlar kirib keldi. 1899 y. B. Germaniya Sharqiy Afrikasi tarkibiga qoʻshib olindi. 1-jahon urushi vaktida B.ni Belgiya armiyasi egalladi (1916). Versal sulh shartnomasi, Millatlar Ittifoqi qaroriga muvofiq B. Urundi nomi b-n Belgiya i[[x]]tiyoriga oʻtdi. Davlatni Belgiya rezidenti nazoratida podsho (mvami) boshqardi. Mustamlakachilar aholini kofe, pa[[x]]ta kabi eksport tovarlar yetishtirishga majbur qildi. B. aholisi mustamlakachilarga qarshi uzoq vaqt kurash olib bordi. Bu kurash 2 jahon urushidan soʻng Afrikada boshlangan millim ozodlik harakati taʼsirida avj olib ketdi. 50-y.lar o[[x]]irida B.dagi ozodlik harakati tashkiliy tuye ola boshladi. Mamlakatda siyosiy tashkilotlar paydo boʻldi. 1959 y. tuzilgan milliy taraqqiyot va birlik partiyasi B.ga oʻzini oʻzi boshqarish huquqi berilishini, keyinchalik mustamlaka tuzumini tugatishni talab qildi. Xalq partiyaga [[x]]ayri[[x]]ohlik bildirdi. Belgiya hukmronlari ozodlik kurashini boshqarish maqsadida mahalliy boshqaruv organlari tuzishga rozilik berdi. Ayni vaqgda turli partiya va tashkilotlar oʻrtasida oʻzaro nizo qoʻzgʻadi, qabmlalarnibir-biri b-n urishtirib qoʻydi. Biroq mehnatkash omma ozodlik kurashini susaytirmadi. O[[x]]iri mustamlakachilar B. mustaqilligini eʼtirof etishga majbur boʻldi. 1962 y. 1 iyulda mustaqil deb eʼlon qilindi. 1966 y. noyab.da monar[[x]]iya agʻdarilib, respublika eʼlon qilindi. 1962 y.dan BMT aʼzosi. 1992 y. 6 yanv.da OʻzRning suverenitetini tan olgan. Milliy bayrami —1 iyul — Mustaqillik kuni (1962).
Milliy bayrami — 1-iyul, Mustaqillik kuni (1962). Siyosiy partnyalari va kasaba uyushmalarv. Birlik va milliy taraqqiyot partiyasi (UPRONA), [[1959
== Xo'jaligi ==
▲Siyosiy partnyalari va kasaba uyushmalarv. Birlik va milliy taraqqiyot partiyasi (UPRONA), 1959 y.da asos solingan; B.da demokratiya uchun front, 1986 y.da asos solingan. B. mehnatkashlari ittifoqi kasaba uyushmasi, 1967 y.da tuzilgan.
== Transportlari ==
▲Xujalngi. B — iqtisodiy jihatdan suyet taraqqiy qilgan afar mamlakat. Yalpi ichki mahsulotning 13% ni sanoat, 48,5% ni q. [[x]]. beradi. Mehnatga layoqatli aholining 90% q. [[x]]. (asosan dehqonchilik va chorvachilik)da band. Bugʻdoy, oqjoʻ[[x]]ori, makkajoʻ[[x]]ori, banan, tariq, maniok, choy ekiladi. Kofe va pa[[x]]ta B.ning asosiy eksport ekinlaridir. Qoramol, echki, qoʻy boqiladi. Tanganika koʻl i dan baliq ovlanadi.
[[File:BujumburaAirport.jpg|thumb|Bujumburdagi aeroport]]
Burundida t. i. yo‘q. Ichki va tashkl yuklar avtomobil yo‘llari (uzunligi 6,3 ming km) hamda suv va havo yo‘llari orqali tashiladi. Tanganika ko‘lida kemalar qatnaydi (asosiy porti Bujumbura). Chetga kofe, pa[[x]]ta, ko‘nteri mahsuloti, qoramol, qalay konsentrati chiqaradi va chetdan to‘qimachilik, oziq-ovqat, neft mahsulotlari, transport vositalari keltiradi. [[Belgiya]], [[AQSh]], [[Germaniya]], [[Buyuk Britaniya]] va b. mamlakatlar bilan savdo qiladi<ref>{{cite web| author = Nationsencyclopedia.com | url= http://www.nationsencyclopedia.com/Africa/Burundi-TRANSPORTATION.html |title= Transport in Burundi |accessdate=6 июля 2008| lang=en}}</ref>.
== Ijtimoiy soha ==
Pul birligi — Burundi franki. Tibbiy xizmati, xalq maorifi, madaniy ma’rifiy va ilmiy muassasalarn. B.da 4,5 mingdan ortiq o‘rinli 30 ga yaqin kasalxona va 120 dan ziyod tibbiy markaz bor.1962 y.gacha aholining 98% savodsiz bo‘lgan. [[1967-yil]]dan davlat maktablarida o‘qish bepul. Burundida 6 yillik boshlangich maktablar, 6—7 y.lik o‘rta maktablar bor. Maktab o‘qituvchilari Bujumburadagi universitet va oliy pedagogika maktabida tayyorlanadi. Burundida qishloq xo'jaligi instituti (1958-yili tashkil etilgan) ham bor.
=== Ilmiy muassasalari ===
[[File:Bujumbura University.JPG|thumb|right|Burundi Universiteti]]
Qishloq xoʻjaligi tadqiqotlari inti, Gidrometeorologiya milliy markazi<ref>{{cite web|author=Britannica|url=http://www.britannica.com/eb/article-40670/Burundi|title=Education of Burundi|accessdate=6 июля 2008|lang=en|archiveurl=http://www.webcitation.org/618nkHomM|archivedate=2011-08-23}}</ref>, Tibbiyot bo‘yicha tadqiqot laboratoriyasi. Bujumburada unt kutubxonasi va ommaviy kutubxona, Gitega shahrida Milliy muzey ishlaydi. Bujumburada Burundi madaniy markazi ochilgan<ref>{{cite web| author = Nationsencyclopedia.com | url= http://www.nationsencyclopedia.com/Africa/Burundi-EDUCATION.html |title= Education of Burundi |accessdate=6 июля 2008| lang=en}}</ref>.
=== Matbuoti ===
=== Me’morligi va tasviriy san’ati ===
▲Matbuoti, radnoeshitgirishi va telekoʻrsatuvi. B.dagi asosiy gaz. va jur. lar: "Renuvo dyu Burundi" ("Burundi tiklanishi", fransuz tilida chiqadigan kundalik hukumat gaz., 1978 y.dan), "Ubumve" ("Birlik", kirundi tilida chiqadigan haftalik gaz., 1971 y.dan), "Byulleten ekonomik e finansye" ("Iktisodiy va moliyaviy byulleten", fransuz tilida oyiga 2 marta chikali), "Gid" ("Yoʻlnoma", fransuz va kirundi tilida chiqadigan oylik a[[x]]borot byulleteni, 1970 y.dan) "Kyultyur e sosyete" ("Madaniyat va jamiyat", har chorakda fransuz tilida chiqadigan jur., 1978 y.dan). B. matbuot agentligi — BAP 1976 y.da tuzilgan. B. milliy radioeshittirishi va telekoʻrsatuvi 1960 y.da tashkil etilgan.
▲Meʼmorligi va tasviriy sanʼati. Xalqning turar joylari aksariyati [[x]]odachalardan sinch qadalib, orasiga sho[[x]]shabba, qamish va [[x]]ashak oʻrab yasalgan yumaloq kulbalardan iborat, tomi ham [[x]]ashak b-n yopiladi. Kulba ichi qamish bordon b-n boʻlinadi. Qishloq qoʻrgʻonlari tepalnklar va qir yon bagʻirlariga tarqoq holda joylashgan. 50 y.lardan toʻgʻri burchakli, peshayvon va derazali turar joylar paydo boʻldi. Tomini qoʻsh nishabli qilib yopish odat tusiga kirdi. Bujumbura sh.da zamonaviy yevropacha binolar qurila boshladi. Badiiy hunarmandchilikda boʻyra, savat, idish, qopqoq kabi turli hajm va shakldagi narsalar toʻqish rivojlan’ gan. Buyumlar har [[x]]il naqshlar b-n bezatiladi. Yogʻochdan odamlar va hayvonlarning haykallarini, qalqon va oʻqdonlarni, gʻiloflarni yasaydilar.
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->
|