Mirzo Ulugʻbek: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Legobot (munozara | hissa)
k Bot: Migrating 1 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q486088 (translate me)
Tahrir izohi yoʻq
Qator 17:
| known_for = [[Ziji jadidi Koʻragoniy]], [[sferik geometriya]], [[trigonometriya]]
| prizes =
}}'''Mirzo (keyinchalik Sulton) Muhammad ibn Shohruh ibn Temur Ulugʻbek Koʻragon''' — [[Temuriylar]] davlatining hukmdori, [[Shohruh]]ning oʻgʻli. Buyuk [[astronomiya|astronom]] (Yulduzbilimchisi) va [[matematika|matematik]] boʻlgan.
Ulug’bek 1411nchi yildan 1449nchi yilgacha bugungi [[O’zbekiston]], [[Tojikiston[[, [[Turkmeniston]], [[Kirg’iziston]], [[guney Kazokhston]], [[Eron]] va [[Afghoniston Turkistoni]]da qirollik qilgan.
 
== Shaxsiyati ==
 
Mirzo Ulugʻbek o’n beshinchi asrning nobig’asi, [[Amir Temur]]ning sevimli nabirasi va [[Shohrux Mirzo]]ning oʻgʻli boʻlib, asl ismi Muhammad Taragʻaydir. Yoshligidan uni „Ulugʻ bek“ deya izzat qilishgan va yosh shahzoda keyinchalik ayni shu nom bilan mashhur boʻlgan. Xat-savod, diniy va dunyoviy ilmlarning asoslari yosh Muhammad Taragʻayga begona emas edi. U Buyuk Yulduzbilimchisi va riyozidon boʻlgan, [[Quron]] karimni yoddan bilgan. Ulugʻbekning onasi [[Gavharshodbegim]] boʻlsa ham, Temur saroyida hukm surgan anʼanaga ko‘ra shahzoda sohibqironning katta xotini [[Saroymulkxonim]] tarbiyasiga topshiriladi. 3-4 yoshlaridayoq [[shayx Orif Ozariy]] unga murabbiy qilib tayinlanadi.
 
U yoshligini ko’pincha [[o’rtasharq]] va [[hindisto’nda]] o’tkazgan bo’lib [[Amir Temur]] o’limidan keyin Samarqand ya’ni [[Koshg’arli Mahmud]]ga ko’ra Samizkentda yerlashgan. Keyinchalik Otasi [[Shohrux Mirzo]] Herotni o’zdavlatining boshkenti tayinlagach, o’n-olti yoshlik Ulug’bek 1409nchi yilda [[Samarqand]] boshchisi bo’lib, 1411nchi yilda esa Movarounnahr khonliklarining [[erkin]] hukumdori bo’lgan.
 
== Hukmdorlik yillari ==
Qator 39 ⟶ 42:
3) „[[Risolayi Ulug‘bek]]“ — yulduzlarga bag‘ishlangan;
4) „[[Tarixi arba’ ulus]]“ (To‘rt ulus tarixi) — tarixga oid.
 
U 1437nchi yilda 994 [[yulduz]] to’plamini [[ziji sultoni]] asarida tartib berganki shupaitlarga ham yulduzlarbilimi sohasida dunyoning eng buyuk asarlaridan biri sanaladi. Ushbu asar 1665nchi yilda Oxfordda [[Thomas Hyde]] tamonidan, 1843nchi [[Francis Baily]] tamonidan va 1917nchi yilda [[Edward Ball Knobel]] tamonidan yangidan bezab bosilgan.
 
Ulug’bek undan keyin ber yilni 365 kun, 5 soat, 49 daqiqa va 15 sonya deb belgilagan, ushbu belgilamasiga faqatgina 25 sonya xato qelgan ekan. Undan boshqa Ulug’bek yer yuzini [[o’rtalik kajligini]] 23.52 daraja deb belgilaganki yuzyillar bo’yicha eng to’ghri va anaq o’lcham deb topilgan<ref>Hugh Thurston, Early Astronomy, (New York: Springer-Verlag), p. 194, ISBN 0-387-94107-X</ref>.
 
Uchburchaklar bilimida esa Ulug’bek soyn va tanjont qimatlarini sekkiz onlik kesr ya sekkiz khona a’shoryagacha aniq belgilagan.
 
Ulugʻbek davrida ko‘pgina asarlar arab va fors tilidan eski o‘zbek tiliga tarjima qilingan. U tashkil etgan boy kutubxonada 15000 dan ortiq kitob boʻlgan.
 
== O'limi ==
 
Otasi [[Shohrux Mirzo]] o’limidan keyin Ulug’bek [[Balkh]]da yurish qildi chunki Mirzo Alauddaulah [[Boysunqur]] Mirzo o’ghli [[Herot]]dagi [[Temurilar]] qerolligida d’avogarlik qilgan edi. Murg’obda bolib o’tgan ushbu to’qnashuvda Ulug’bek g’olib bo’lib Herot tamon harakat qildi amo Alauddaulaning akasi [[Mirzo Abul Qosim Babur]] bilan bo’lgan to’qnashuvda mag’lubiatga uchrashib, Balkhga qaitib kelgach o’z o’g’li [[Abdullatif]]ni qiyomiga uchrashib va ekki yil o’rtasida, 1449 yilda okto’barning 27nchisida ya’ni 55 yoshida [[Samarqand]] yaqinida o’ldirilda<ref>Stevens, John. The history of Persia. Containing, the lives and memorable actions of its kings from the first erecting of that monarchy to this time; an exact Description of all its Dominions; a curious Account of India, China, Tartary, Kermon, Arabia, Nixabur, and the Islands of Ceylon and Timor; as also of all Cities occasionally mention'd, as Schiras, Samarkand, Bokara, &c. Manners and Customs of those People, Persian Worshippers of Fire; Plants, Beasts, Product, and Trade. With many instructive and pleasant digressions, being remarkable Stories or Passages, occasionally occurring, as Strange Burials; Burning of the Dead; Liquors of several Countries; Hunting; Fishing; Practice of Physick; famous Physicians in the East; Actions of Tamerlan, &c. To which is added, an abridgment of the lives of the kings of Harmuz, or Ormuz. The Persian history written in Arabick, by Mirkond, a famous Eastern Author that of Ormuz, by Torunxa, King of that Island, both of them translated into Spanish, by Antony Teixeira, who liv'd several Years in Persia and India; and now render'd into English</ref>. Ulug’bekning yaqinlaridan biri Abdulloh, uni Samarqandning [[Go'ri Amir|Amir Temur maqbarasi]] zioratgohida keltirgan.
 
1830nchi yilda olmon yulduzbilari [[Johann Heinrich von Mädler]] oyda bor bolgan craterlarning birini Ulug’bek otiga musammo qildi.
 
== Havolalar ==