Ateizm: Versiyalar orasidagi farq

'''Ateizm''' [[Xudo|xudo(lar)ning]] mavjudligiga ishonchning yoʻqligidir. Shuningdek, [[teizm]]ni inkor etuvchi har qanday [[dunyoqarash]]ga ham ateizm deyiladi, lekin bu nooʻrin, zero bunday dunyoqarash [[nonteizm]] deb atalib, ateizmdan farqlanishi mumkin. Barcha ateistlar [[din]]sizdir, degan fikr ham mutlaq toʻgʻri emas, baʼzi dinlar ([[buddizm]] kabi) "xudo"„xudo“ tushunchasiga muhtoj emas, demakki shunday dinlarga mansub shaxslar ham ''ateist'', deyilishi mumkin.

'''Ateizm''' (yun. a  — inkor qo‘shimchasi, theos  — xudo; xudoni, dinni inkor etish)—dinni, diniy ta’limotnitaʼlimotni, xu-doni, umuman ilohiy kuchlarga e’tiqodeʼtiqod qilishni inkor etish. Diniy va ateistik dunyoqarashlar bir-biriga zid bo‘lib, bu-ning zaminida idealistik va materiali-stok falsafiy yo‘nalishlar o‘rtasidagi kurash yotadi. A. qadimda ilk ateistik ta-savvurlar paydo bo‘lgan davrdan hoz. kun-gacha bir necha bosqichni bosib o‘tdi. Qad. Misr, Bobil, Hindiston va Xitoyda mil. av. 3-ming yillikdan boshlab diniy aqidalarni tanqid qilgan asarlar pay-do bulgan. Antik dunyo, ya’niyaʼni Yunoniston va Rim ateistlari tabiat hodisalarini materialis-tik asosda talqin qilishga, dinlarning vujudga kelish sabablari-ni ochishga urindilar. O‘rta asrlarda dinning mavqei kuchli bulgan sharoit-da A. deyarli rivojlanmadi. Yevropada o‘rta asr mutaassibligi ustidan g‘alaba qozonilgach, Spinoza, fransuz materi-alistlari, Feyerbax kabi ateistlar o‘z faoliyatlarini Tavrotning tanqidi va dunyoviy ma’rifatchiliknimaʼrifatchilikni yoyishga qaratdilar. Umuman Marksgacha A. asosan dinni tanqid qilish b-n cheklangan holda uning jamiyatda saqlanib qolishi va mu-ayyan maqsadlarga xizmat qilishini e’eʼ-tirof etish b-n harakterlanadi. Marksi-stik A. bundan tubdan farq qiladi, zero u o‘z oldiga yerdagi hayotni inqilobiy yo‘l b-n o‘zgartirib, dindan xoli bo‘lgan jami-yat barpo etishni maqsad qilib qo‘ygandi. Markschi-leninchilar "kommunistik„kommunistik ja-miyat qurilishi jarayonida diniy hamda o‘tmishning boshqa sarqitlaridan ozod bo‘lgan, ilmiy ateistik dunyoqarash b-n qurollangan yangi inson shakllanajagi"shakllanajagi“ haqida da’vodaʼvo qildilar. Marksistik ate-izm O‘zbekistonda ham o‘zining salbiy rolini o‘ynadi. 30-y.larda respublika-da "Xudosizlar"„Xudosizlar“ nomi b-n o‘zbek tilida jurnal nashr etildi. Arab alifbosi bekor qilingach, minglab kitoblar yoqib yoki ko‘mib tashlandi, yuzlab masjid va madrasalar omborxonalarga aylan-tirildi yoki tashlandiq holga kelti-rildi, arab tili va islom tarixining bilimdonlari quvg‘in ostiga olindi. Toshkent shahrida butunittifoq Ilmiy ateizm in-tining respublikalararo fi-liali ochilgani (1981 y.) va, ayniqsa, O‘zbekiston KP MKning 16- (1984 y.) plenumi chaqirilganidan keyingi payt-ni O‘zbekistonda A.ning quturgan yil-lari deb atash mumkin. Zero shu yillari mamlakatda dinga uzil-kesil barham be-rishga qaratilgan tadbirlar o‘tkazildi. 742Jumladan, liniy bayramlar va marosim-lar ta’qiklanaditaʼqiklanadi; hatto sevimli xalq bayrami Navro‘zga ham "diniy"„diniy“ tamg‘a urilib, uni yo‘qqa chiqarishga harakat qilindi. SSSR qulagach, "ilmiy„ilmiy ate-izm"izm“ umuman fan sifatida yo‘q bo‘ldi. Ilmiy-texnik jihatdan rivojlangan mamlakatlarda muayyan falsafaga (mas, neopozitivizm, ekzistensializm va h.k.) asoslangan ateistik qarashlar hozir ham sezilarli o‘rin egallaydi. Ayniqsa 20-a. 2-yarmida Bertran Rassel va Jan-Pol Sartrlarning asarlari bu borada kat-ta rol o‘ynadi. AQSH va G‘arbiy Yevro-pa mamlakatlari aholisining 8—10 % ateist hisoblanadi. Yer yuzida turli dinlar va mayda diniy firqalar misli ko‘rilmagan darajada ko‘payib ketgan bu-gungi real voqelikda A.ning o‘ziga ham e’tiqodeʼtiqod sifatida qarash urf bo‘layapti. Ko‘pgina xalqaro hujjatlarda, xususan, Inson huquqlari deklaratsiyasida: "Har„Har bir inson fikr, vijdon, din va e’tiqodeʼtiqod erkinligi huquqiga egadir"egadir“, deb yozilgan. Zamonaviy demokratik jamiyatlarda, shu jumladan, O‘zbekistonda fuqarolar uchun haqiqiy vijdon erkinligi huquqi, ya’niyaʼni har qanday dinni erkin tanlab olish yoki hech qanday dinga e’tiqodeʼtiqod qilmaslik Konstitutsiya b-n kafolatlangan.Ahadjon Hasanov.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>

[[Qadimgi yunon tili]]da ''atheos'' (ἄθεος, [[boʻlishsizlik qoʻshimchasi]] ἀ + θεός ("xudo"„xudo“)) "xudosiz"„xudosiz“ maʼnosini anglatadi.

Dunyodagi ateistlar sonini hisoblash qiyin ishdir, zero "ateist"„ateist“ tushunchasi har xil anglashiladi, qolaversa, xudoga ishonnmaydigan har qanday shaxs ham oʻzini "ateist"„ateist“, deb atamaydi (u yoki bu soʻzni bilmaydi, yoki jamiyat tazyiqiga uchrashdan qoʻrqadi). Bu borada "dinsiz"„dinsiz“ atamasi ishlatiladi. Dinsizlar nufuzi esa dunyo aholisining 16 % (1,1 milliard) tashkil etadi.<ref>[http://www.adherents.com/Religions_By_Adherents.html Major Religions of the World Ranked by Number of Adherents] adherents.com</ref>

Dinsizlar odatda [[olim]]lar orasida koʻpchilikni tashkil etadi. Masalan, ''[[Nature (jurnal)|Nature]]'' jurnali tadqiqotlariga koʻra ([[1998]]) [[AQSh]] [[Milliy Fanlar Akademiyasi]] aʼzolarining faqatgina 7.0 % [[ibrohimiy dinlar]] tasvirlagan xudoga ishonishadi (AQSh aholisining 85 % xudoga ishongani holda)<ref>[http://www.stephenjaygould.org/ctrl/news/file002.html StephenJayGould.org]</ref>.

Oʻzbekistonda ateistlar soni nihoyatda kam boʻlsa-da, yuqori darajali savod koʻrsatkichi tufayli diniy [[mutaassiblik]] keng yoyilmagan; aholining 35 %'igina dinni muhim, deb hisoblaydi (2002-yilga koʻra).<ref>[http://pewglobal.org/reports/display.php?ReportID=167 Pew Global Attitudes Project]</ref>