Kadmiy: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Addbot (munozara | hissa)
k Bot: Migrating 100 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q1091 (translate me)
CoderSIBot (munozara | hissa)
Maqolaga matn qoʻshildi
Qator 1:
{{kimyoviy unsur|Kádmiy / Cadmium (Cd)<!-- Symbol-->|48<!-- Atomic Number-->|Havo rangli, yumshoq [[metall]]<!-- Appearance-->|112,411<!-- Atomic Weight (u.m)-->|154<!-- Atomic Radius (pm)-->|867,2 (8,99)<!-- First Ionizing Energy (kJ/mol)-->|[Kr] 4d<sup>10</sup> 5s<sup>2</sup><!-- Electronic Configuration-->|148<!-- Covalent Radius (pm)-->|(+2e) 97<!-- Ionic Radius (pm)-->|1,69<!-- Pauling Negativity Number-->|0<!--Electrode potential30-->|2<!-- Oxidation states-->|8,65<!-- Density (g/cm<sup>3</sup>) -->|0,232<!-- Specific Heat (@20°C J/g mol)-->|96,9<!-- Termal Conductivity (@25°C W/m K)-->|594,1<!-- Melting Point (K)-->|6,11<!-- Fusion Heat (kJ/mol)-->|1&nbsp;038<!-- Boiling Point (K)-->|59,1<!-- Evaporation Heat (kJ/mol)-->|13,1<!-- Atomic Volume (cm<sup>3</sup>/mol)-->|geksagonal<!-- Lattice structure-->|2,980<!-- Lattice constant (Å)-->|1,886<!-- Lattice c/a ratio-->|120,00<!-- Debye temperature (K)-->}}
 
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
'''Kadmiy''' (lot. Cadmium), Cd — Mendeleyev davriy sistemasining 2 guruhiga mansub kimyoviy element. Tartib raqami 48, at. m. 112,40. 8 ta barqaror izotopdan iborat: 106Cd( 1,22%), l(l8Cd(0,88%), n0Cd(12,39%),mCd(12,75%), ll2Cd(24,07%),mCd(12,26%), ll4Cd(28,85%) va n6Cd(7,58%). Atom radiusi 0,146 nm, ion radiusi (qavslarda koordinatsion son keltirilgan) Cd2+ 0,092 nm (4), 0,101 nm (5), 0,109 nm (6), 0,117 nm (7), 0,145 nm (12). Poling boʻyicha elektromanfiyligi 1,7.
 
K.ni 1817 y.da nemis kimyogari F. Shtromeyer kashf etgan. Dastlab rux karbonat tarkibidan olingani uchun rux rudasining yunoncha nomi ("Kadmeia") b-n atalgan. Tabiatda rux, qoʻrgʻoshin va mis rudalari b-n aralash uchraydi. K. — siyrak element; uning yer poʻstidagi oʻrtacha miqdori ogʻirlik jihatidan l,3-10~5%, dengiz va okean suvlarida 0,00011 mg/l. K.ning selenid (CdSe), otavit (CdO3) va monteponit (CdO), grinokit (CdS) kabi nodir minerallari maʼlum. Sulfid rudalarida, jumladan, sfalerit minerali (ZnS) tarkibida (0,01—5,0%), galenitda (0,02% gacha), xalkopiritda (0,12%), piritda (0,02%) uchraydi. Bundan tashqari, umurtqali va umurtqasiz hayvonlar organizmida, oʻsimliklarda ham bor. K. — kumushdek oq, yumshoq, choʻziluvchan, mexanik ishlovga oson beriladigan ogʻir metall. Zichligi 8,65 g/sm1 (20° da) Maos boʻyicha qattiqligi 2, suyuklanish t-rasi 320,9°, qaynash t-rasi 767°. Kimyoviy birikmalarda 2 valentli. Nam havoda K.ning sirti yupqa oksid parda b-n qoplanadi. Bu parda uni keyingi oksidlanishdan saqlaydi. Suyuqlanish t-rasidan yuqori haroratlarda yonib, qoʻngʻir rangli kadmiy oksid (CdO) hosil qiladi. K. NS1, H2SO4 da, ayniqsa, HNO, da erib, tegishli tuzlar beradi. Ishqorlarda erimaydi. K. kislorod, oltingugurt, galogenlar va b. b-n reaksiyaga kirishadi. K.ning tuzlari, suv va kislotalarda eriydigan birikmalari zaharli. K. mis, rux, qoʻrgʻoshin rudalarini qayta ishlashdagi chiqindilardan ajratib olinadi. Yadro reaktorlarida, ishqorli akkumulyatorlarda, maxsus qotishmalar tayyorlashda, boʻyoq olishda, temirni kadmiylashda ishlatiladi.
 
== Adabiyot ==
* Fedorov P. I., Ximiya i texnologiya malix metallov. Vismut i kadmiy, M., 1986.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->
 
'''Kadmiy''' - [[unsurlar davriy jadvali]]ning 48 unsuri, [[metall]].
{{davriy jadval}}
Qator 8 ⟶ 18:
 
{{Link GA|en}}
== Manbalar ==
{{manbalar}}