Kalkutta

Kalkutta, Kalkatta — Hindistondagi shahar, Hugli daryosi (Gang daryosining irmogʻi) boʻyida. Gʻarbiy Bengaliya shtatining maʼmuriy markazi. Mamlakatning eng katta iqtisodiy, savdo-moliya va madaniy markazlaridan. Aholisi 4,4 mln. kishidan ziyod, Katta K.da 11,5 mln. kishi (1990-y.lar oʻrtalari). Katta K. oʻzaro tutashib ketgan va daryo sohili boʻylab 100 km ga choʻzilgan bir necha oʻnlab katta-kichik shaharlardan iborat.

Iqtisodiy geografik oʻrnining qulayligi K.ning rivojlanishiga imkon yaratdi. K. — transport yoʻllari tuguni, yirik port. K. porti yuk eksport qilishda 1-oʻrinda, import boʻyicha Bombay (Mumbay)dan keyin turadi (yillik yuk ortib-tushirish 10 mln. t). Xalqaro aeroport (Damdam), metropoliten bor. K. sanoati mahsulotining yetakchi tarmogʻi — jut sanoati (90% milliy va dunyo jut sanoati mahsulotining qariyb yarmini beradi). Katta K.da 100 dan ortiq jut korxonasi bor. Metallsozlik va mashinasozlik (sanoat uskunalari, elektronika, kemasozlik va kema remonti, avtomobilsozlik, stanoksozlik) korxonalari mavjud. Boʻyoqlar, plastmassa, rezina buyumlari, kimyofarmatsevtika preparatlari, oʻgʻitlar, ip gazlama, trikotaj, oyna, kun poyabzal i. ch., poligrafiya, neft kimyosi hamda oziq-ovqat sanoatlari rivojlangan.

K.ga 1686—90 y.larda Angliyaning OstIndiya kompaniyasi asos solgan. Shahar kompaniyaning faktoriyasi va Uilyam forti atrofida qurila boshladi. Fort atrofidagi 3 qishloqdan birining nomi b-n K. (Kaligat) deb atalgan. 1757 y. 23 iyulda K.dan shimolrokda joylashgan Plessi qishlogʻi yonida boʻlib oʻtgan jangda inglizlar (800 ingliz askari va 2200 sipohi) Bengaliya navobi Siroj ud-Davlaning 68 ming kishilik qoʻshinini tor-mor etdilar. Oʻsha jangdan soʻng Hindistonda Britaniya mustamlakachi imperiyasi oʻrnatila boshladi, K. esa uning maʼmuriy markazi boʻlib qoldi. 1773—1911 y.larda shahar Hindistondagi ingliz mustamlaka maʼmuriyatining eng katta sanoat, savdo, moliya va madaniy markazi edi. 19-a. oʻrtalarida K.da choy, toʻqimachilik va jut sanoatining yirik f-ka va z-dlari qurildi. 1911 y.da Britaniya Hindistoni poytaxtining Dehliga koʻchirilishi b-n K. oʻzining avvalgi mavqeini yoʻqotdi.

K.da 2 ta un-t (jumladan, Kalkutta universiteti) va b. oliy oʻquv yurtlari, i. t. muassasalari, Milliy kutubxona (1912), Hind muzeyi (1814), Viktoriya muzeyi (1906), botanika bogʻi, rasadxona bor. Qalʼa (Uilyam forti, 1696—1781) saqlangan. K.ning tarixiy markazi boʻlgan bu qalʼa shaharni ikkiga — hukumat binolari, un-t, hashamatli uy-joylar va sanoat, savdo korxonalari, ishchilar mahallalari joylashgan qismlarga boʻlib turadi.