Texas: Versiyalar orasidagi farq

„Texasdagi olti bayroq“ nomi shtat hududida hukmdorlikhukmronlik qilgan xalqlarni bildiradi. [[Ispaniya]] Texas hududida hukmdorlikhukmronlik qilgan ilk [[Yevropa]] davlatidavlatidir. [[Fransiya]] Texasda qisqa muddat mustamlaka siyosatini olib boradi. Meksika esa bu oʻlkani [[1836-yil]]gacha, yani Texas Respublika sifatida mustaqillik olgunicha oʻz nazoratida ushlaydi. [[1845-yil]]i shtat AQSh-gaAQShga 28-shtat sifatida qoʻshiladi. Mamlakat [[Anneksiya|anneksiyasi]] [[1846-yil]]i [[Meksika-Amerika urushi|Meksika-Amerika urushining]] boshlanishiga sababchi boʻldi. [[1861-yil]]i Texas AQSh tarkibidan chiqib, Amerikadagi [[Ozodlik urush]] vaqtida [[Amerika shtatlari Konfederatsiyasi|Amerika shtatlari Konfederatsiyasiga]] kirishini maʼlum qildi. Urushdan soʻng Ittifoq tashkil topguniga qadar, shtat uzoq vaqt iqtisodiy inqirozni boshidan kechirdi.

Fuqarolar urushidan soʻng Texasda rivojlangan yagona sanoat — mol chorvachiligi edi. Shtat koʻp yillar davomida chorvachilikning markazi boʻlgandanboʻlganligi soʻnguchun, Texasni koʻpincha [[kovboy]] bilan bogʻlantiradibogʻlashadi.

Texas [[Shimoliy Америка|Shimoliy AmerikadaAmerika]]da Kolumbgacha ikkita yirik madaniyat oʻrtasida boʻldi: ular janubi-gʻarbiy va tekis hududlar. Arxeologlar shu hududlarda uchta yirik mahalliy madaniyatning boʻlganligidan va ular [[Yevropa]] bilan aloqalargacha yuqori darajada rivovlanganinirivojlanganligini aniqlagan. Ular:<ref name="Richardson">Richardson (2005), p. 9.</ref>

Hozirgi vaqtda Texas hududida hech bir madaniyat bosimbosimi boʻlmaganiboʻlmaganligi uchun, koʻplagan kishilar shu shtatga koʻchib kelib yashashiyaptilaryashayapdilar.<ref name="Richardson">Richardson (2005), p. 9.</ref> Texasda hayot kechirgan amerikalik qabilalarga [[Alabama]], [[Apache]], [[Atakapan]], [[Biday]], [[Kaddo]], [[Koaviltekter]], [[Komanchi]], [[Chokto]], [[Koasati]], [[Xasinay]], [[Xumano]], [[Karankava]], [[kikapu]], [[Kiova]], [[Tonkava]] va [[Uichito]]lar kiradi.<ref>Richardson (2005), pp 10-16</ref><ref name="nativeamericans">{{Handbook of Texas|id=II/bzi4|name=Native Americans}}</ref>

Texas soʻzi Xasinay qabilasining Kaddo tilidagi '''"táyshaʔ"''' soʻzidan kelib chiqibchiqqan boʻlib, „'''doʻstlar'''“ va „'''ittifoqdoshlar'''“ degan maʼnoni anglatadi.<ref name="facts">{{cite web |year=2008 |title=Facts |edition =2008–2009 |publisher=[[Texas Almanac]] |url=http://www.texasalmanac.com/facts/ |accessdate=2008-04-29}}</ref><ref name="TribesofTexas">{{cite web |last=Fry |first=Phillip L. |title=Handbook of Texas Online, s.v. ","

Amerikalik qabilalar yangidan koʻchib keluvchilarga doʻst sifatida aloqada boʻlib, harbiylarga esa, shtatga kelgan Yevropalik tadqiqotchilar bilan koʻchib keluvchilar qismatiga qarshi boʻldi.<ref>Richardson, p 10</ref> Tinch qabilalar yangidan kelganlarga mahalliy madaniyatni, ovqat tayyorlashni va ovchilikni oʻrgattioʻrgatdi. Harbiy qabilalar esa, oʻzlarining hujumlari va qarama-qarshiliklari bilan Yevropaliklarning hayotini oʻta mushkul va oʻta havfli holga tushurditushirdi.<ref>Rupert N. Richardson, Adrian Anderson, Cary D. Wintz & Ernest Wallace, ''Texas: the Lone Star State'', 9th edition, New Jersey: Prentice Hall, 0131835505, pp.10-16</ref>

Texasga bogʻliq eng birinchi tarixiy hujjat Meksika boʻgʻozi yoqasining xaritasi boʻlib, u xarita [[1519-yil]]i Ispaniya tadqiqotchisi [[Alonso Alvares de Pinada]] tomonidan ishlangan.<ref name="chipman243">Chipman (1992), p. 243.</ref><ref name="weber34">Weber (1992), p. 34.</ref> Toʻqqiz yildan soʻng kemedakemada falokatga uchragan ispan tadqiqotchisi [[Alvar Nunes Kabesa de Vaka]] va uning sherigi shtatga ilk bor qadam ranjida qilgan yevropaliklardan boʻldi. Yevropa kuchlari [[1685-yil]]i shunchaki shtatga kelib qolmaganida Texasni elamaganegallamagan boʻlardi. [[Rene Robero Kavele de la Sale|Rene Robero Kavele de la Salening]] xato hisoblashining sababidan u mustamlakani Missisipi hududida emas, Matagorda boʻgʻozidagi [[Sent-Lyuis forti|Sent-Lyuis fortida]] oʻrnatdi.<ref name="weber149">Weber (1992), p. 149.</ref> Mustamlaka siyosati qiyin sharoitdan va mahalliy aholining qoʻlidan oʻlgunicha toʻrt yil davom etdi.<ref name="chipman83">Chipman (1992), p. 83.</ref>

[[1690-yil]]i [[Fransiya]]ning Sharqiy Texasda bir nechta missiyalar bajarishi orqali raqobatga tushishi [[Ispaniya]]ga xatar soldi.<ref name=chipman89>Chipman (1992), p. 89.</ref> After Native American resistance, the Spanish missionaries returned to Mexico.<ref name="weber155">Weber (1992), p. 155.</ref> Amerikalik indeyslarning qarshiligidan soʻng, ispanliyaliklar [[Meksika]]ga qaytishigaqaytishga majbur boʻldi. Fransiya Luiziana shtatining koʻpchilik janubiy qismiga koʻchib kelganda, [[1716-yil]]i Ispaniya hukumati Sharqiy Texasda yangi missiyalar bajarishi bilan Fransiyaga javob qaytardi.<ref name=chipman111and2>Chipman (1992), pp. 111-112.</ref><ref name="weber160">Weber (1992), p. 160.</ref> Ikki yildan soʻng birinchi ispan fuqarolikfuqarosi koʻchishkoʻchishi sifatidanatijasida San-Antonioga asos soldi.<ref name="weber163">Weber (1992), p. 163.</ref>

[[1749-yil]]i Lipan apachilari bilan<ref name="weber193">Weber (1992), p. 193.</ref> muomilagamuomalaga kelgan Ispaniya, koʻpchilik qabilalarningqabilalar: Komanchi, Tonkava, Xasinaylarning gʻazabiga tegdi.<ref name="weber189">Weber (1992), p. 189.</ref> [[1785-yil]]i Komanchi Ispaniya bilan kelishuv shartnomasiga qoʻl qoʻyib, Lipan apachilari va<ref name="weddle163">Weddle (1995), p. 163.</ref> Karankava qabilalarining gʻalaba qozonishiga yordamlashdi.<ref name="weddle164">Weddle (1995), p. 164.</ref><ref name=chipman200>Chipman (1992), p. 200.</ref> Koʻplab missiyalar va din xizmatkorlari yaxshi oʻzgarishlaroʻzgarishlarga olib keldi. 18 -asrning oxirlarida ayrim qabilalargina [[Masihiylik|xristian dini]]ni qabul qilmadi.<ref name=chipman202>Chipman (1992), p. 202.</ref>

[[1803-yil]]i AQSh Luizianani Fransiyadan sotib olganda, shartnomaga koʻra Texas ham shularning ichida boʻlishini aytdi. [[1819-yil]]i Yangi IspaniyamenIspaniya bilan AQSh oʻrtasidagi chegara sifatida Sabina daryosi boʻlib hisoblandi.<ref name="weber291to9">Weber (1992), pp. 291-299.</ref> Yangi yerga talpingan AQSh-danAQShdan koʻchib keluvchilar shartnomani tan olishdan bosh tortdi. Bir nechta dengiz qaroqchilari armiyani Texasga qarshi qoʻydi.<ref name=davis46>Davis (2006), p. 46.</ref>

[[1821-yil]]i ozoqlik uchun Meksika urushi Meksikaning bir qismi sanalmish Texas hududida boʻldi.<ref name="weber300">Weber (1992), p. 300.</ref> Aholisininng kamligi uchun Meksika bu hududni Koaxila va Texas mamlakatining bir qismiga aylantirildiaylantirdi.<ref name=manchaca162>Manchaca (2001), p. 162.</ref>

[[1822-yili]] Ostinning koʻchib keluvchilari, Eski uch yuz ming, Brazos daryosining yoqasida yashashdi.<ref name=manchaca198>Manchaca (2001), p. 198.</ref> Qolgan yigirma uch empresiorlar koʻchib keluvchilarni shtatga olib kirdi. Ularning koʻpchiligi AQSh-danAQShdan boʻldi.<ref name=manchaca198/><ref>Manchaca (2001), p. 199.</ref> Texas aholisi tez jadallik bilan koʻpaydi. [[1825-yil]]i Texas aholisi taxminan aksar meksikan kishilar bilan qoʻshib hisoblaganda 3.500 kishini tashkil qildi.<ref name=edmondson75>Edmondson (2000), p. 75.</ref> [[1834-yil]] arafasida Texas aholisi taxminan 37,800 kishiga yetdi, shulardan 7,800 kishini meksikanlar tashkil qildi.<ref name=manchaca201and172>Manchaca (2001), pp. 172, 201.</ref>

[[1832-yil]]i tashkillashtirilgan Anauak Buzilishlar nomli Meksika qonunlariga qarshi ochiqsagiga qoʻzgʻalonqoʻzgʻolon boʻlib, u Meksikadagi millat prezidentiga qarshi qoʻzgʻalongaqoʻzgʻolonga oʻxshadi.<ref name=davis85>Davis (2006), p. 85.</ref> Texasliklar federalislarfederalistlar tarafida boʻlib, hukumatga qarshi turdi, Sharqiy Texasdan barcha Meksikalik harbiylarni quvib chiqdichiqardi.<ref name=davis86to89>Davis (2006), pp. 86-9.</ref> Ular nazoratning yoʻqligidan foydalanib, koʻpiroqkoʻproq siyosiy mustaqillikni nasihatladi. [[1832-yil]]i Konvensiyada Texasliklar uchrashib, boshqa muammolarning ichida mustaqillik olishni talab qilishni kelishdikelishishdi.<ref name=davis92>Davis (2006), p. 92.</ref> Texasliklar keyingi yili 1833-yilgi Konvensiyada ham oʻz harakatlarini qaytaladi.