Mars: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
k Bot: Migrating 175 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q111 (translate me) |
|||
Qator 9:
[[Turkum:Quyosh tizimi]]
{{Link FA|af}}Марс – Ер гуруҳидаги планета бўлиб, тартиби бўйича Қуёшдан сўнгги 4 чи планетадир. Унинг диаметри 6786 км, массаси Ерникидан 9 марта кичик ва ўртача зичлиги 3,9 г/см3 га тенг. Қуёшдан ўртача узоқлиги 227,9 млн. км. Ўз ўқи атрофида айланишининг сидерик айланиш даври 24 соат 37 минут 23 секундга тенг. Синодек айланиш даври 687 Ер суткасига тенг бўлиб, ўз орбитасининг эклиптикага қиялиги 1051/ ва унинг экваторининг орбита текислигига оғмалиги 250 бурчак остида ҳаракатланади. Орбитадаги ўртача тезлиги 24,1
Марс ташқи планеталар гуруҳига киради, шунинг учун уни кўриш Меркурий ва Венерадан кўра қулайроқдир. Вақти-вақти билан Марс рўпара туриб қолади, бу вақтда у Ерга энг яқин масофага келади.
Аммо, ҳар сафарги рўпара туришлар Марс Қуёш атрофидан эллипс шаклида ҳаракатланганлиги учун, ҳар хил масофада бўлади. Марс ўз орбитасининг перигелийи яқинида бўлганда ҳосил бўлган рўпара туриш буюк рўпара туриш дейилиб, бу ҳолда Марс Ерга энг яқин бўлади. Буюк рўпара туриш 15 ва 17 йилда бир марта такрорланади.
Рўпара туришлар пайтида Марснинг Ердан узоқлиги 55 млн. км дан 100 млн. км гача ўзгаради. Буюк рўпара туриш пайтида 55 млн. км ва Марс афелийда бўлган ҳолдаги рўпара туришда 1000 млн. км бўлади.
Охирги буюк рўпара туриш 1993 йилда бўлган эди, навбатдагиси 2009 йилда бўлади.
Оддий кўзга Марс ёруғ қизғиш юлдуз сингари кўринади. Бу планета алоҳида эътиборга сазовордир. Чунки у ўзининг баъзи хусусиятлари билан Ерга ўхшайди.
Марс сиртида телескоп ёрдамида қаралганда оқ қутб қалпоқларини, тўқ сариқ, қизил рангдаги Марс “чўллари” фонида қора доғлар “денгизлар”ни пайқаш мумкин. Марсни кузатишлар у ўз ўқи атрофида деярли Ер ўз ўқи атрофида айланган вақт ичида айланишини кўрсатди. Планетанинг айланиш ўқи орбита текислигига ўтказилган перпундикуляр билан тахминан 250 бурчак ташкил қилади. Бунинг натижасида Марсда Ердаги сингари йил фасллари алмашиб туради, аммо Марснинг “йили” Ернинг йилидан деярли икки марта узоқроқ бўлганидан, ҳар бир йил фасли ҳам деярли икки марта узоқроқ бўлади.
Марс атрофи орбитасига чиқарилган автоматик станция лабораториялари Ердан юборилган командага мувофиқ планетанинг сиртини фотосуратга олди ва мавжудлиги анча олдин исботланган атмосферасини ўрганди. Планета атмосферасининг ниҳоятда сийраклиги ва ундаги босим Ер атмосферасидаги босимга қараганда тахминан 100 марта камлиги маълум бўлди. У асосан карбонад ангидриддан 96 фоиз, азот 3,2 фоиз аргон 1,6 фоиздан иборат бўлиб, унда кислород ва сув буғлари жуда оз.
Марсга қўндирилган космик аппаратлар берган маълумотига ва унинг яқинидан туриб олинган фотосуратга асосланиб Марс сиртининг мукаммал карталари тузилган. Марс Ой ва Меркурий сингари кратерлар билан қопланган.
Планета сиртида унинг тупроғини автоматик станциялар ёрдамида олиб борилган текширишлар Марс жинсларининг Ер ва Ой жинсларга ўхшашлиги, мазкур жинсларнинг қизғиш ранги эса, унда темирнинг гидрат оксидлари борлиги ҳақида хулоса чиқаришга олиб келди.
Марсда магнит майдони бор, демак унинг ядроси суюқ жисмдан иборат экан. Марснинг магнит майдони Ерникига қараганда анча кучсиз. Планетанинг иккита Фобос ва Деймос (”қўрқинч” ва “даҳшат”) номини олган йўлдошлари бор.
Бу йўлдошларнинг ўлчамлари Фобос 27х21х19 км ва Деймос 15х12х11 км; Фобоснинг планета атрофидан айланиш даври 7 соат 39 минутдир. Марсдан узоқлиги 9400 км. Деймоснинг айланиш даври 30 соат 17 минутга тенг бўлиб планетадан 23400 км узоқда жойлашган.
{{Link FA|bg}}
{{Link FA|cs}}
| |||