|
| Commons turkumi =
}}
'''Bishkek''' ([[1926 y.-yil]]gacha Pishpak, 1926—911926—1991 y.lardayillarda Frunze) — [[Qirgʻiziston|Qirgʻiziston Respublikasi]] poytaxti. Yirik sanoat-transport tuguni, Qirgʻizistonning iqtisodiy va madaniy markazi. Chu vodiysida, Qirgʻiziston tizmasining shim.shimoliy etagida, 700—900 m balandlikda joylashgan. Yanv.ningYanvarning oʻrtacha t-rasi harorati — 5,4 °C, iyulniki 24,4 °C. Oʻrtacha yillik yogʻin 471 mm. Shahar mayd.maydoni 18,4 ming ga. Aholisi 631,3874 ming400 kishidan ziyod (20002012); qirgʻizlar 34,6%, ruslar 47,4%, ukrainlar 4,3%, tatarlar 2,5%, uygʻurlar 2,1%, oʻzbeklar 1,8%, boshqa millatlar 7,3% ni tashkil qiladi. B. 4 maʼmuriy tumanga boʻlingan.
== Hududiy boʻlinishi ==
Hoz. B. oʻrnida 1825 y. qoʻqonliklar tomonidan Pishpak (koʻqonlik tarixchilar asarlarida Pishkak) qalʼasiga asos solingan. 1860 va 1862 y.larda rus qoʻshinlari Ashtak dovoni orqali bostirib kelib qalʼani egallagan va butunlay vayron qilgan. 1864 y.da B. oʻrnida Pishpak rus harbiy istehkomi barpo etildi. Tez orada B. orqali Yettisuv savdo trakti (Toshkent — Semipalatinsk) vujudga keldi. 1878 y.dan B. Yettisuv viloyatining uyezd shaqri. Mayda oziq-ovqat va koʻn sanoati korxonalari boʻlgan. Aholisi savdo-sotiq, kirakashlik, bogʻdorchilik, sabzavotchilik va gʻallachilik b-n shugʻullangan. Pishpak 1918 y.dan Turkiston Muxtor Respublikasi tarkibida, 1924 y.dan Qora qirgʻiz (1925 y.dan Qirgʻiziston) muxtor viloyatining markazi. B. 1926 y.dan — Qirgʻiziston Muxtor Respublikasining , 1936 y.dan Qirgʻiziston Respublikasining poytaxti. ▼[[File:Bischkek.jpg|thumb|300px|Bishkek]]
Bishkek 4 maʼmuriy tumanga boʻlingan.
B.da 1941—45 y.lar urushi davrida yangi sanoat korxonalari qurilib front uchun qurolyarogʻlar ishlab chiqarilgan. Metallsozlik va mashinasozlik rivojlandi, urushdan keyin B. Qirgʻizistonning eng yirik industrial markaziga aylandi. ▼▲Hoz.Hozirgi B.Bishkek oʻrnida [[1825 y.-yil]] qoʻqonliklar tomonidan Pishpak ( koʻqonlikqoʻqonlik tarixchilar asarlarida Pishkak) qalʼasiga asos solingan. 1860 va 1862 y.larda-yillarda rus qoʻshinlari Ashtak dovoni orqali bostirib kelib qalʼani egallagan va butunlay vayron qilgan. [[1864 y.-yil]]da B.Bishkek oʻrnida Pishpak rus harbiy istehkomi barpo etildi. Tez orada B.Bishkek orqali Yettisuv savdo trakti ( [[Toshkent ]] — Semipalatinsk[[Semey]]) vujudga keldi. [[1878 y.-yil]]dan B.Bishkek Yettisuv viloyatining uyezd shaqri. Mayda oziq-ovqat va koʻn sanoati korxonalari boʻlgan. Aholisi savdo-sotiq, kirakashlik, bogʻdorchilik, sabzavotchilik va gʻallachilik b-nbilan shugʻullangan. Pishpak [[1918 y.-yil]]dan Turkiston Muxtor Respublikasi tarkibida, [[1924 y.-yil]]dan Qora qirgʻiz ( [[1925 y.-yil]]dan Qirgʻiziston) muxtor viloyatining markazi. B.Bishkek [[1926 y.-yil]]dan — Qirgʻiziston Muxtor Respublikasining , [[1936 y.-yil]]dan Qirgʻiziston Respublikasining poytaxti.
▲B.daBishkekda 1941—451941—1945 y.laryillar urushi davrida yangi sanoat korxonalari qurilib front uchun qurolyarogʻlar ishlab chiqarilgan. Metallsozlik va mashinasozlik rivojlandi, urushdan keyin B.Bishkek Qirgʻizistonning eng yirik industrial markaziga aylandi.
Shaharda 94 sanoat korxonasi, 2,7 ming kichik korxona, 42 assotsiatsiya, 2 konsorsium, 365 firma, 10 birja, 69 aksiyadorlik jamiyati, 494 masʼuliyati cheklangan jamiyat, 18 tijorat banklari, 8 konsern va 4 korporatsiya bor. Kime, kimyofarmatsevtika sanoati korxonalari, "Qirgʻizmebel" birlashmasi, uysozlik k-tlari, temirbeton buyumlar z-di, issiklik elektr markazi ishlab turibdi. B. Buxoro— Toshkent—Olmaota gaz quvuri orkali gaz b-n taʼminlangan. 2 t.y. vokzali, "Manas" xalqaro aeroporti bor. T.y. orqali Taroz sh. (sobiq Avliyoota) b-n bogʻlangan. ▼
== Sanoati ==
Shahar meʼmorligi 1872 y.gi dastlabki reja boʻyicha shakllanib, toʻgʻri burchakli kesishgan koʻchalar b-n birga uncha katta boʻlmagan mahallalarga boʻlingan. Uylar, asosan, paxsa va sinchdan bir qavatli qilib qurilib, somonli loy b-n suvalgan. 20—40-y.
▲Shaharda 94 sanoat korxonasi, 2,7 ming kichik korxona, 42 assotsiatsiya, 2 konsorsium, 365 firma, 10 birja, 69 aksiyadorlik jamiyati, 494 masʼuliyati cheklangan jamiyat, 18 tijorat banklari, 8 konsern va 4 korporatsiya bor. Kime, kimyofarmatsevtika sanoati korxonalari, "Qirgʻizmebel"„Qirgʻizmebel“ birlashmasi, uysozlik k-tlari, temirbeton buyumlar z-dizavodi, issiklikissiqlik elektr markazi ishlab turibdi. B.Bishkek Buxoro—[[Buxoro]] — Toshkent—OlmaotaToshkent — [[Almati]] gaz quvuri orkaliorqali gaz b-nbilan taʼminlangan. 2 t.y.ta temir yoʻl vokzali, "Manas"„Manas“ xalqaro aeroporti bor. T.y.Temir yoʻl orqali Taroz[[Taraz]] sh.shahri (sobiq Avliyoota) b-nbilan bogʻlangan.
== Meʼmorligi ==
lardaShahar meʼmorligi [[1872-yil]]gi dastlabki reja boʻyicha shakllanib, toʻgʻri burchakli kesishgan koʻchalar bilan birga uncha katta boʻlmagan mahallalarga boʻlingan. Uylar, asosan, paxsa va sinchdan bir qavatli qilib qurilib, somonli loy bilan suvalgan. 20—40-yillarda Madaniyat vazirligi binosi (1926), Hukumat uyi (1934), Tibbiyot in-tiinstituti (1939) va viloyat ijroiya qoʻmitasi binolari (1938) qurilgan. B.niBishkekni qayta qurish rejalariga (1939, 1948—58, 1971) koʻra shahar koʻchalari kengaytirildi, mikrorayonlar barpo etildi. Shaharda 2—4 qavatli zilzilabardosh turar joy va jamoat binolari qurildi. 50—70-y.lardayillarda Tinchlik prospektida yangi mikrorayonlar vujudga keldi. Opera va balet teatri (1955), shahar kutubxonasi (1957—62), shahar markazidagi maydonda binolar ansambli (1956), q.qishloq x.xoʻjaligi vazirligi (1954—60), Sport saroyi (1974), Tasviriy sanʼat muzeyi (1974) binolari bunyod etildi.
== Ijtimoiy soha ==
=== Taʼlim sohasi ===
1996/97 oʻquv yilida 77 umumiy taʼlim maktabida 93,3 ming oʻquvchi, hunartexnika bilim yurtlarida 5,7 ming oʻquvchi, oʻrta maxsus oʻquv yurtlarida 11,7 ming oʻquvchi oʻqidi, maktabgacha tarbiya muassasalarida 16,2 ming bola tarbiyalandi.
Shaharda 8 oliy oʻquv yurti (Qirgʻiziston milliy untiuniversiteti, QirgʻizistonRossiyaQirgʻiziston — Rossiya slavyan untiuniversiteti, texnika untiuniversiteti, q.x.qishloq xoʻjaligi akademiyasi, tibbiyot akademiyasi, Xalqaro intinstitut, fizkultura intiinstituti, sanʼat intiinstituti) faoliyat koʻrsatadi. Yangi kollej, litsey va gimnaziyalar, xalqaro, davlatxususiy maktablari ochilmoqda. B.daBishkekda Milliy Fanlar akademiyasi, tarmoq ilmiy tadqiqrt intlari mavjud.
Qirgʻiziston Respublikasi davlat kutubxonasi, 22 yirik ommaviy kutubxona, 7 muzey, 6 teatr, 10 kinoteatr, "Qirgʻizfilm"„Qirgʻizfilm“ kinostudiyasi ishlab turibdi (90-y.laryillar oxirlari).
=== Matbuoti ===
B.daBishkekda "Qirgʻiziston"„Qirgʻiziston“ Matbuot uyi, Qirgʻiziston ensiklopediyasi Bosh tahririyati, "Ilim"„Ilim“ nashriyoti, yirik poligrafkombinat, respublika axborot organi — Qirgʻiziston telegraf agentligi joylashgan. Respublikada 128 gaz.gazeta, 15 jurnal chop etiladi. [[1974 y.-yil]]dan "Bishkek„Bishkek oqshomi"oqshomi“ shahar gaz.gazetasi nashr etiladi. Mahalliy radioeshittirishlar qirgʻiz va rus tillarida olib boriladi.
=== Sogʻliqni saqlash xizmati ===
9680 oʻrinli 32 kasalxonada 3792 vrach va 7253 dan ziyod oʻrta maʼlumotli tibbiy xodim ishladi (90-y.laryillar oxirlari). B.Bishkek va uning atrofida Issiqota kurorti, kardiologiya sanatoriysi, dam olish uylari, profilaktoriylar joylashgan. B.Bishkek — respublikada turizm markazi. Turistik mehmonxona va bazalar bor. Boshqa respublikalar va mamlakatlar b-nbilan temir yoʻl, avtomobil, havo yoʻllari orqali bogʻlangan.
3. B. Beysheev.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->
'''Bishkek''' (qigʻizcha: Бишкек) — [[Qirgʻiziston]]ning [[poytaxt]]i va eng yirik shahri. [[Chuy]] daryosi vodiysida joylashgan bu shahar mamlakatning siyosiy va iqtisodiy markazidir. Bishkek shahri oʻzi hech qaysi viloyatga qaramasa ham Chuy viloyatining markazidir.
1825-yil shahar joylashgan yerda [[Qoʻqon xonligi]] qal’a qurgan va bu qalʼa „Bishkek“ deb nomlangan. 1862-yildan '''Pishpek qalaʼsi''' deb nomlangan. 1926-yil shaharga [[Mixail Frunze]]ning nomi berilgan. 1991-yilgacha shahar '''Frunze''' deb atalgan. [[SSRI]] parchalangandan keyin shaharning nomi qaytadan Bishkek deb oʻzgartirilgan.
== Havolalar ==
* [http://bishkekgov.in.kg Bishkek shahri meriyasining rasmiy sayti {{ref-ru}}]
* [http://www.vircity.kg/system/pages/map/php/vircity2.0/vircity2004v2.0.html?id=373141079 Bishkek shahri xaritasi]
== Manbalar ==
{{Commons category|Bishkek}}
{{Qirgʻiziston shaharlari}}
{{geo-stub}}
[[Turkum:Poytaxtlar]]
[[Turkum:Qirgʻiziston shaharlari]]
| 