Lutfiy: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
k Bot: Migrating 1 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q4269870 (translate me) |
CoderSIBot (munozara | hissa) Maqolaga matn qoʻshildi |
||
Qator 1:
{{Oʻzbek adabiyoti|bosqich_3=yorit}}
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
'''Lutfiy''' (1366- Hirot - 1465), Mavlono Lutfiy — oʻzbek shoiri, orif va mutafakkir. Oʻz zamonining "malik ul-kalomi". Yaqin vaqtlargacha L.ning tavallud topgan va vafot etgan joyi Hirotning Deqikanor mavzei deb koʻrsatib kelingan. Shayx Ahmad Taroziyning Mirzo Ulugʻbekka bagʻishlab yozilgan "Funun ul-balogʻa" asari topil gach, undagi "maʼdan ul-latoyif Lutfiyi Shoshiy" jumlalariga asoslanib, L.ning ona vatani Toshkent boʻlgan, degan fikr ham ilgari surildi.
L.ning hayot yoʻli singari, ijodiy taqdiri ham juda ibratli: u 99 yil yashagan. Umrining asosiy qismi oʻqish, oʻrganish va badiiy ijod mehnati bilan oʻtgan. Navoiyning "Majolis unnafois" tazkirasida maʼlumot berilishicha, L. umrining oxirlarida "oftob" radifli bir sheʼr yozgan, oʻsha zamonning koʻp shoirlari unga tatabbuʼ qilganlar, ammo ulardan hech biri L.ning "panjasiga panja" ura olmaganlar. Navoiyning yozishicha, L. 90 yoshdan oʻtganda, Abdurahmon Jomiy otigʻa radifi "suxan" sajʼ qasidaye aytib erdiki, zamon xushgoʻylari barcha xoʻbliqqa musallam" tutmishlar ("Nasoyim ul-muhabbat").
L. ham zohiriy-dunyoviy, ham diniytasavvufiy ilmlarni chuqur egallagan, davr va zamoniga ochiq nazar bilan qarashga qodir, haqiqat va maʼrifatga sodiq ijodkor edi. Navoiy soʻzi bilan aytganda, u "forsiy va turkiyda naziri yoʻq" shoir boʻlgan. L. garchi oʻz ona tili — turkiy tilda yaratilgan sheʼrlari bilan mashhurlikka yetishgan boʻlsada, forsiyda ham oʻzining shoirlik iqtidori va mahoratiga koʻpchilikni iqror eta olgan. Ikkinchidan, L. sheʼriyat bilan tariqatni, majoz bilan haqiqatni uygʻunlashtirgan edi. Ammo u soʻnggi nafasigacha shoirlik burchi va ilhomiga sodiq qolib, oʻzbek sheʼriyati xazinasini biri biridan qimmatli nazm durdonalari bilan boyitdi. Shu bilan bir qatorda, shoirlik nechogʻlik "maʼruf va mashhur" boʻlmasin, "darveshlik tariqini dagʻi ilikdan" (Navoiy) chiqarmagan edi. Xuddi shu narsa uning nafaqat oʻz zamondoshlari va ijod ahli orasida, balki davr hukmdorlari oldida ham yuqori mavqega koʻtarilishiga bir asos boʻlgan.
Haqiqatan qam L.ning sheʼriyati — xilma-xil shakllardan tarkib topgan mazmundor, rangin sheʼriyat. Bizgacha shoirning 16—20-a.lar mobaynida koʻchirilgan turkiy devonining 33 qoʻlyozma nusxasi yetib kelgan boʻlib, ular Toshkent, Dushanba, Istanbul, Tehron, London, Parij, Sankt-Peterburg kutubxonalari va qoʻlyozma fondlarida saqlanadi. Olim E. Ahmadxoʻjayevning aniklashi boʻyicha, L. kalamiga mansub mavjud sheʼrlarning umumiy miqdori 2774 bayt yoki 5548 misradan ortiq. Ularning katta qismi (2086 bayti) gʻazal janrida yozilgan. Shuni alohida taʼkidlash lozimki, L. gʻazalnavis sifatida Sharq adabiyotida barqarorlashgan adabiy-estetik anʼanalar bilan xalq ogʻzaki ijodiyoti tajriba tamoyili va usullarini nihoyatda mohirlik bilan muvofiqlashtirgan. Shu boisdan ham uning gʻazallarida milliy his-tuygular nurlanib, insoniy dard, armon, qaygʻu va shodlik tasviri takrorsiz bir taʼsirchanlik kasb etgan. L. nainki gazallarida, ruboiy, tuyuq, qitʼa, fardga oʻxshash boshqa janrlardagi sheʼrlarida ham nafosat hissi shakllangan, did va sa-viyasi baland kishilarning — zukko va hayotsevar xalq vakillarining fik-ru tuygʻularini tarannum etgan. Shoirning:Sensan sevarim, xoh inon, xoh inonma,Qondur jigarim, xoh inon xoh inonma, —kabi misralarini oʻqiganda, ularning bundan bir necha asr muqaddam yozilganiga baʼzan ishonish ham qiyin boʻladi. Chunki ular shu darajada sodda, ogʻzaki nutqqa yaqin va kitobiy bezakdorlikdan yiroq va samimiydir.
L. devonidagi bosh mavzu ishq va asosiy maqsad oshiqning hasbu holini tasvirlashdan iborat boʻlsada, shoir deyarli har bir sheʼrida mavzuga yangicha yondashib, betakror ohanglar yaratadi, mohiyatiga mos poetik obrazlar topadi, bir-biriga oʻxshamaydigan badiiy sanʼatlarni qoʻllaydi. L. devonida tashbeh, talmeh, tazod, iyhom, xususan, irsoli masal sanʼati namoyon boʻlgan. L. ruboiy, tuyuq, qitʼalarini ham sanʼat namunasi maqomiga koʻtara olgan.
Yaqin-yaqingacha "Gul va Navroʻz" dostoni L. asari deb kelingan edi. Keyingi tadqiqotlar natijasida bu doston muallifi Haydar Xorazmiy ekanligi aniqlandi. L. — turkiy sheʼriyatda maktab yaratgan sanʼatkor. Bu ijod maktabidan Alisher Navoiy va Mirzo Bobur saboq olishgan. Roqim, Amiriy, Sultonxon toʻra Ado, Tabibiy singari shoirlarning devonlaridan.
L. gʻazallari ilhomida bitilgan muhammaslar joy olgan.
L. sheʼriyatining taʼsiri faqat Oʻrta Osiyo bilan chegaralanib qolmasdan, Yaqin va Oʻrta Sharq mamlakatlariga ham yetib borgan. Atoqli turk olimi M. F. Koʻprulizodaning eʼtirof etishicha, L.ning sheʼrlari yolgʻiz chigʻatoy shoirlari orasida emas, balki "Harobot" muallifi Ziyo Poshoga qadar boʻlgan usmonli turk shoirlari orasida ham zavq bilan oʻqilgan.
== Manbalar ==
* Tanlangan asarlar [2-nashri], T., 1968; Sensan sevarim... T., 1987.
== Adabiyot ==
* Navoiy, Mukammal asarlar tuplami [20 jildli], 17-j., T., 2001; Erkinov S, Lutfiy (hayoti va ijodi), T., 1963; Ahmadxoʻjayev E., Turkiy nazmning sehrgari, T., 1992.
Ibrohim Haqqulov.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->
'''Lutfiy''' (1366—1465)
15 asr [[oʻzbek]] sheʼriyati takomilida oʻziga xos oʻringa ega, katta isteʼdod sohibi, «[[Malikul-kalom]]» ([[Navoiy]]), tuyuq janrining ustasi.
Qator 21 ⟶ 48:
[[Turkum:Oʻzbekiston: Shoir va Yozuvchilar]]
== Manbalar ==
{{manbalar}}
{{OʻzME}}
| |||