|
== Tarixi ==
Niderlandlar hududida odamlar [[neolit davri]]dan yashaydi; mil. av. 1-ming yillikning 2-yarmida bu yerda kelt qabilalari yashagan. 1-asr boshida bu qabilalarni germanlar siqib chiqargan. Mil. av. 1-asrda Niderlandlar hududining bir qismini rimliklar bosib olgan. Mil. 3—4-asrlarda Niderlandlar hududiga franklar va sakslar hamda frizlar kelib oʻrnashdilar. Franklar davlati tuzilgach (5-asr), Niderlandlar hududi uning tarkibiga, [[843-yil]]gi Verden shartnomasiga binoan, „Mukaddas Rim imperiyasi“ tarkibiga kirdi. 10 — 11-asrlarda Niderlandlar hududida bir necha mustaqil yer-mulklar (Flandriya, Gollandiya, Geddern, Zelandiya, Utrext grafliklari va h.k.) tashkil topdi. 12-asrdan shahar rivojlana boshladi. 15-asrning 2-choragigacha Niderlandlarda feodal tarqoqlik hukm surdi. [[1433-yil]]da Gollandiyani, soʻngra N.ningNiderlandlarning boshkaboshqa knyazliklarini Burgundiya gersoglari bosib oldilar (q. [[Niderlandiya tarixiy viloyati]]). Karl V imperiyasi parchalangach, N.Niderlandlar ([[1556 y.-yil]]dan keyin) Ispaniyaga[[Ispaniya]]ga karamqaram boʻlib qoldi. 16-a.asr N.Niderlandlar inqilobi natijasida mamlakat [[ispanlar]] zulmidan ozod boʻldi va Birlashgan viloyatlar respublikasi tuzildi. 17-a.daasrda savdo va dengizchilik rivojlanishi natijasida N.Niderlandlar Yevropaning[[Yevropa]]ning rivojlangan davlatlaridan biriga aylanib, [[Osiyo]], [[Amerika]], Afrikada[[Afrika]]da yangi yer-mulklarni qoʻlga kiritdi, [[Indoneziya]], [[Gviana]], Kichik Antil o.lariniorollarini va Kap viloyatini oʻziga qaram qilib oldi. 1795—1813 y.lardayillarda Gollandiya qirolligi Fransiya tar-kibigatarkibiga kirdi. [[1815 y.-yil]]da [[Belgiya]] bilan birlashib, N.Niderlandlar qirolligi tashkil etildi. [[1830 y.-yil]] inqilob natijasida Belgiya N.danNiderlandlardan ajralib chiqdi.
[[1848 y.-yil]]da N.Niderlandlar konstitutsiyasi qabul qilindi. 1840—70 y.lardayillarda sanoat tez oʻsdi. [[1860 y.-yil]]dan davlat t.y.temir yoʻl qurishni oʻz qoʻliga oldi. [[1876 y.-yil]]da [[Amsterdam]] — Shim.Shimoliy dengiz, [[1882 y.-yil]]da [[Rotterdam]] — Shim.Shimoliy dengiz kanallari qurildi. Rotterdam [[Germaniya]] uchun tranzit portga aylandi. [[1861 y.-yil]]da birinchi kasaba uyushmasi tashkil topdi. N.daNiderlandlarda 19-a.ningasrning soʻnggi choragida sanoatlashuv jarayoni, asosan, nihoyasiga yetdi. Sanoatning yetakchi tarmoqlari (kemasozlik, toʻqi-machilik va oziq-ovqat sanoati) modernizatsiya qilindi. Neft monopo-liyalarimonopoliyalari tuzildi. Q.x.daQishloq xoʻjaligida ekstensiv dehqonchilik va chorvachilikdan zamonaviy i.ch.gaishlab chiqarishga oʻtildi. Yangi t.y.lartemir yoʻllar qurildi.
=== Niderlandlar birinchi jahon urushi davrida ===
l-[[Birinchi jahon urushi]] (1914—18)da N.Niderlandlar oʻzining betarafligini maʼlum qildi. [[1917 y.-yil]] iqtisodiy qamal natijasida N.daNiderlandlarda i.ch.ishlab chiqarish va savdo susayib ketdi. [[1918 y.-yil]] bahordan dengizda[[dengiz]]da [[kema]] qatnovi ham toʻxtadi. 1925—29 y.lardayillarda N.daNiderlandlarda sanoatning yangi tarmoklaritarmoqlari (radioapparatlar i.ch.ishlab chiqarish, neftni qayta ishlash) vujudga keldi. Jahon iqtisodiy boʻhroni davri (1929—33)da N.daNiderlandlarda sanoat mahsuloti i.ch.ishlab chiqarish, eksport va import 2 bara-varbaravar kamaydi.
=== Niderlandlar ikkinchi jahon urushi davrida ===
2-[[Ikkinchi jahon urushi]] boshlanishi bilan N.Niderlandlar betaraflik eʼlon qildi. [[1940 y.-yil]] 10 -mayda fashistlar Germaniyasi toʻsatdan bostirib kirdi va 14 mayda N.Niderlandlar taslim boʻldi. Qirolicha Vilgelmina va xuku-mathukumat [[Buyuk BritaniyagaBritaniya]]ga koʻchib ketdi. N.niNiderlandlarni natsistlar idora qila boshladi. [[1944-yil]] y. sent.sentyabr — [[1945-yil]] y. martda[[mart]]da Ittifoqchi davlatlar qoʻshinlari N.ningjan.niNiderlandlarning janubini, 1945-yil yaprelda sharqini ozod qildilar. apr1945-yil may oyi boshlarida Germaniya qurolli kuchlarining Niderlandlardagi qismlari taslim boʻldi.
=== Urushdan keyingi yillarda ===
da sharqini ozod qildilar. 1945 y. may oyi boshlarida Germaniya qurolli kuchlarining N.dagi qismlari taslim boʻldi. [[1948 y.-yil]]ga kelib, NNiderlandlarda daishlab i.ch.chiqarish urushdan avvalgi darajaga yetdi. Chetga sarmoya chiqarish keskin koʻpaydi. I.ch.Ishlab ningchiqarishning konsentratsiyalashuvi tezlashdi. [[1950-y.yil]]larda milliy ozodlik harakati kuchayishi natijasida N.Niderlandlar mustamlakalaridan mahrum boʻldi. N.Niderlandlar — 1945-yildan y.dan [[BMT]] aʼzosi. Milliy bayrami — 30 apr.-aprel (Qirolicha kuni). N.Niderlandlar [[1991 y.-yil]] 31-dekabrda dek.da[[Oʻzbekiston|Oʻzbekiston OʻzRRespublikasi]] suverenitetini tan oldi va [[1992 y.-yil]] 10 -iyulda diplomatiya munosabatlari oʻrnatdi.
== Asosiy siyosiy partiyalari, kasaba uyushmalari ==
Asosiy siyosiy partiyalari, kasaba uyushmalari. Davlat islohot partiyasi, 1918 y.da tuzilgan; Markaz demokratlari, 1993 y.da tashkil etilgan; De-mokratlar-66, 1966 y.da asos solingan; „Soʻl koʻkatparvarlar“, 1991 y.da tuzilgan; Ozodlik va demokratiya uchun xalq partiyasi, 1948 y.da tashkil etilgan; Mehnat partiyasi, 1946 y.da tuzilgan; Islohotchi siyosiy federatsiya, 1975 y.da asos solingan; Islohot siyosiy ittifoqi, 1948 y.da tuzilgan; Sotsialistik partiya, 1972 y.da tashkil etilgan; Ittifoq 55+, 1994 y.da tashkil etilgan; Xristian-demokratik daʼvat, 1976 y.da asos solingan; Kek-salar umumiy uyushmasi, 1994 y.da tuzilgan. N. kasaba uyushmalari federa-siyasi, 1976 y.da tashkil etilgan; Kasaba uyushmalari xristian milliy uyushmasi, 1909 y.da tuzilgan.
Xoʻjaligi. N. — yuqori darajada rivojlangan industrial agrar mamlakat. Yalpi ichki mahsulotda sanoat ulushi 24,4 %, q.x. ulushi 4,3 %. N. muhim dengiz va kuruklikdagi transport yoʻllari kesishgan yerda joylashgan.
|
