Niderlandiya: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
qisqartmalar kengaytirildi
Qator 40:
Qishloq xoʻjaligi koʻp miqdorda tovar mahsulot ishlab chiqarib, mamlakat eksport qiymatining 1/4 semiki beradi. qishloq xoʻjaligida foydalanishga yarokdi yerlar (2,2 mln. ga)ning 60 % oʻtloq, 35 % haydaladi, 3 % bogʻ, poliz va gulchilik xoʻjaliklari. Niderlandlar — chetga eng koʻp sut mahsulotlari, tuxum, par-randa goʻshti, goʻsht konservalari, choʻchqa goʻshti chiqaruvchi mamlakatlardan. qishloq xoʻjaligi mahsulotlari qiymatining 2/3 qismiga yaqinini chorvachilik va parrandachilik beradi. Bogʻdorchilik, sabzavotchilik va gulchilik dehqonchilikdan olinadigan mahsulot qiymatining 60 % ni beradi. Niderlandlar — issiqxonalarda yetishtirilgan sabzavot, meva va uzumni eksport qilishda dunyoda 1-oʻrinda. Niderlandlar koʻp miqdorda kartoshka eksport qiladi. Bundan tashqari, qand lavlagi, donli ekinlardan bugʻdoy, arpa, suli ekiladi. Yiliga 2 mlrd. donadan koʻproqlola piyozi yetishtiriladi. Baliq ovlanadi.
 
== Transporti ==
Transporti. Savdo flotining tonnaji jihatidan [[Yevropa Ittifoqi]] mamlakatlari orasida 3-oʻrinda turadi. Yuk aylanmasi boʻyicha dunyoda eng katta portlardan biri — Rotterdam porti yiligi 280 mln. tonna yuk oʻtka-zadioʻtkazadi. Mamlakat ichkarisida tashiladigan yuklarning 80 % avtomobil trans-portigatransportiga, 17,1 % suv transportiga, 2,9 % t.y.temir yo'l transportiga toʻgʻri keladi. T.y.Temir uz.yo'l uzunligi — 2850 km, avtomobil yoʻllari uz.uzunligi — 118,2 ming km. KLM aviakompaniyasi yoʻlovchilar tashish boʻyicha dunyoda 7-oʻrinni egallaydi. Amsterdamda xalqa-roxalqaro aeroport bor.
 
== Eksport va import ==
Niderlandlar chetdan poʻlat, transport vositalari, kimyoviy mahsulotlar, mineral yoqilgʻi sotib oladi. Chetga tayyor buyumlar, oziq-ovqat mahsulotlari, roʻzgʻorboproʻzgʻor bop elektr asbob-uskuna va ashyolar chiqaradi. Niderlandlar, asosan, Yevropa mamla-katlarimamlakatlari bilan savdo-sotiq qiladi. Chet el sayyoxligi rivojlangan (yiliga 3 mln. sayyoh kelibketadikelib ketadi). Asosiy mijozi boʻlgan GFR ga importning salkam 33 % va eksportning 22 % toʻgʻri keladi. Pul birligi — [[yevro]].
 
== Ijtimoiy soha ==
Tibbiy xizmati, maorifi, madaniy-maʼrifiy va ilmiy muassasalari. Aholiga yuqori darajali tibbiy xizmat koʻrsatiladi. Davlat kasalxonalari bilan bir qatorda xususiy shifoxonalar ham mavjud. Vrachlar universitetlar huzuridagi 8 ta tibbiyot fakultetida tayyorlanadi.
 
1950-yildan mamlakatda 8-yillik bepul majburiy taʼlim toʻgʻrisidagi qrnun kuchga kirgan. 7 yoshdan 12 yoshgacha boʻlgan bolalar 6-yillik maktabga qatnaydilar. Oʻrta maktablar ikki turda: universitetga kirish huquqini beradigan 6-yillik gimnaziya, atenium (real oʻrta maktab) va litseylardir. Umumiy oʻrta taʼlim maktablari tarkibiga kichik, oraliq va yuqori oʻrta maktablar kiradi. Niderlandlardagi boshlangʻich va oʻrta maktablarning faqat 30 % davlat qaramogʻida. Boshlangʻich maktab negizida hunar va oʻrta maxsus taʼlim tizimi tashkil etilgan. Ularda oʻqish muddati bir necha oydan 5-yilgacha.
 
Niderlandlarda toʻliq oliy maʼlumot beradigan 9 ta [[universitet]], 3 ta texnika universiteti, universitet darajasidagi 4 ta kollej, shu jumladan, Vageningendagi oliy qishloq xoʻjaligi maktabi bor. Davlat universitetlari: Leyden ([[1575-yildayil]]da asos solingan), Utrext (1636), Groningen (1614), Amsterdam (1877), Rotterdam universitetlari va boshqa Davlatga qarashli va xususiy ilmiy muassasalar mavjud. universitetlar huzuridagi in-tlarinstitutlar, Amaliy tadkikrt markaziy tashkilotining in-tlariinstitutlari, Niderlandlar qirollik fanlar akademiyasi va vazirliklarning , Niderlandlar fundamental tadqiqotlarni rivojlantirish tashkilotining in-tlariinstitutlari, Yadro energiyasi markaziy kengashi, Xalqaro munosabatlar in-tiinstituti va boshqa mavjud.
 
Yirik kutubxonalari: Amsterdam, Leyden universitetlarining kutubxonalari, Gaagadagi Qirollik kutubxonasi va boshqa Amsterdamda Davlat muzeyi (1808-yilda asos solingan), Van Gog milliy muzeyi (1972), Rembrandt uy-muzeyi (1907), Qirollik tropik in-tininginstitutining muzeyi, Gaagada munitsipal muzey, Qirollik rassomchilik maskani (1820), Pochta muzeyi (1929), Leydenda Milliy etnografiya muzeyi (1837), Milliy geol.geologiya va mineralogiya muzeyi bor.
 
== Matbuoti, radioeshittirishi va telekoʻrsatuv ==
Matbuoti, radioeshittirishi va telekoʻrsatuvi. Eng yirik gaz.gazeta va jur.larijurnallari: „Alxemeyn daxblad“ („Kundalik umumiy gazeta“, [[1946-yildanyil]]dan), „Bin-nenxof“ („Ichki hovli“, oqshom gaz.gazetasi, 1945-yildan), „Gaagse kurant“ („Gaaga gazetasi“, 1883-yildan), „Telegraf“ (kundalik gaz.gazetasi, [[1893-yildanyil]]dan), „Trau“ („Sadokat“„Sadoqat“, kundalik gaz.gazetasi, [[1943-yildanyil]]dan), „Folkskrant“ („Xalq gazetasi“, kundalik gaz.gazetasi, [[1920-yildanyil]]dan), „Fray Nederland“ („Erkin Niderlandiya“, haftalik gaz.gazetasi, [[1940-yildanyil]]dan), „Fraye folk“ („Ozod xalq“, kundalik gaz.gazetasi, [[1900-yildanyil]]dan), „Frayxeyd en demokrati“ („Ozodlik va demokratiya“, xaftalik gaz.gazetasi, [[1949-yildanyil]]dan), „Xrune amster-dammer“amsterdammer“ („Koʻkatparvar amsterdamlik“, haftalik gaz.gazetasi, [[1877-yildanyil]]dan), „Demokrat“ (oylik jur.jurnali), „Politik en kyul-tyur“ („Siyosat va madaniyat“, oylik jur.jurnali, 1940-yildan). Alxemeyn Nederlands Persbyuro — ANP, Niderlandlar axborot agentligi, [[1943-yildayil]]da tuzilgan. Gollandiya gaz.larigazetalari noshirlarining kooperativ uyush-masiuyushmasi. Niderlandlar radioeshittirish korporatsiyasi radioeshittirish va telekoʻrsatuv tashkiloti boʻlib, hukumat nazoratida ishlaydi, [[1969-yildayil]]da tashkil etilgan.
 
== Adabiyoti ==
Adabiyoti. Golland tilidagi eng qad. adabiy yodgorlik 9-asrda dunyoga kelgan. Niderland va nemis adabiyotida G. van Feldeks (1140—1200) saroy eposini yaratib shuhrat qozondi. „Reynard haqida qoʻshiq“ deb atalgan xalq dostoni xalqchil sheʼriyat va dramaturgiyaning rivojlanishiga zoʻr taʼsir oʻtkazdi. 13-asrda diniy adabiyot rivojlandi. Niderlandlar adabiyetining yirik namoyandasi Erazm Rotterdamskiyning „Bemaʼnilik madxi“ hajviy asari (1509) Uy-gʻonishUygʻonish davri ruhida yozilgan. 17-asr Niderlandlar madaniyatida „oltin asr“ boʻldi. Bu davrda turli okimlargaoqimlarga mansub adiblar ij-timoiyijtimoiy va axloq-odob masalalariga oid asarlar yaratdilar, gumanistik, demok-ratikdemokratik gʻoyalar rivojlandi. Shoir va dramaturg- yil van den Vondel (1587— 1679)ning „Mariya Styuart“, „Lyusifer“ tragediyalari jahon adabiyetining nodir asarlaridan boʻlib qoldi. 18-asr adabiyotida milliy-demokratik anʼanalar susaydi. 19-asrda yashab, ijod qilgan adiblar — A. Staring , E.Y.Potgi-terPotgiter, NiderlandlarBets va boshqa golland mustamlakachiligini tanqid qildilar va umuman, oʻtkir ijtimoiy muammolarni koʻtarib chikdilar. 19-asr 2-yarmi va 20-asr boshlarida adabiyotda sotsialistik goyalar xukmronlik qildi. 30-y.lardayillarda „Forum“ jur.jurnali atrofida uyushgan adiblar fashizmga qarshi kurashdilar. 50-y.lardayillarda L. Froman, P.Rodenko, Lyusebert, R.Kampert, XLampo Yevropa adabiyoti oqimida bordi. 80—90-y.lardayillarda V.Ryuislink, X. Xe-resmXeresm, J. Gamelink, Ya. Kremer va boshqa realistik tamoyillarni kuchaytirdi.
 
== Meʼmorligi va tasviriy sanʼati ==
Meʼmorligi va tasviriy sanʼati. Qad.Qadimgi Niderlandlar hududida neolit davrining sopol idishlari, toshdan qurilgan megalitik inshootlari, mil. av. 1-ming yillikka mansub kelt manzilgoxlari, mil. 1—3-asrlar qad. Rim binolarining qoldiqlari, germanlarning metall, zargarlik buyumlari saqlangan. Oʻrta asr meʼmorligi namunalari Amsterdam, Gaaga va boshqa shaharlarda mavjud (shahar devorlari, saroy, qalʼa, uylar). Mamlakatda tuproqning botqokligi, tosh tanqisligi binolarning gʻisht va yogʻochdan qurilishiga sabab boʻlgan.
 
16— 17-asrlar tasviriy sanʼatida tur-mush manzaralari, natyurmort, portret janri rivojlandi (yana q. [[Niderland sanʼati]]). 17-asr oʻrtalarida klassitsizmning golland badiiy maktabi rivoj topdi (binolarning sodda va qulay boʻlishiga koʻproq eʼtibor berildi). 17-asr 2-yarmida fransuz klassitsizmining boy saroy va park meʼmorligi taʼsiri kuchaydi. Jamoat, savdo va i.ch. binolari (ratusha, birja, savdo rastalari va boshqa) qurildi (meʼmorlar Ya. van Kampen, P. Post, aka-uka F. va Yu.Vingbons va boshqa). 17-asrda haykalta-roshlik unchalik rivojlanmadi (binolar haykal bilan kamdankam bezatildi, portret haykallar juda kam ishlandi). Rassomlik va grafika esa keng rivoj topdi. Realistik rassomlik yuksalib, butun Yevropa tasviriy sanʼatiga sa-marali taʼsir oʻtkazdi. Golland rassomlari, odatda, biror janrga ixtisoslashgan. Portret (F.Xals), dehqonlar hayoti (A. van Ostade) va shahar hayoti (Ya. Sten, G. Terborx va boshqa), ifodali maishiy janr, manzara (Ya. Porsellis, Ya. van Ryoysdal) va boshqa janrlarda qim-matli asarlar yaratildi. Rembrandt, F. Xale, K. Fabritsius kabi buyuk rassomlarning ijodida demokratik kayfiyatlar mohirona ifodalandi.