Palladiy: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
k Bot: Migrating 98 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q1089 (translate me) |
CoderSIBot (munozara | hissa) Maqolaga matn qoʻshildi |
||
Qator 1:
{{kimyoviy unsur|Palladiy(Pd)<!-- Symbol-->|46<!-- Atomic Number-->|Oq-kumush rangli, yumshoq, <br />bolgʻalanuvchan [[metall]]<!-- Appearance-->|106.42<!-- Atomic Weight (u.m)-->|137<!-- Atomic Radius (pm)-->|803.5(8.33)<!-- First Ionizing Energy (kJ/mol)-->|[Kr] 4d<sup>10</sup><!-- Electronic Configuration-->|128<!-- Covalent Radius (pm)-->|(+4e) 65 (+2e) 80<!-- Ionic Radius (pm)-->|2.20<!-- Pauling Negativity Number-->|0<!--Electrode potential30-->|0, +1, +2 (deyarli doim), +3, +4 (tez-tez), +5, +6 (gohida)<!-- Oxidation states-->|12.02<!-- Density (g/cm<sup>3</sup>) -->|0.244<!-- Specific Heat (@20°C J/g mol)-->|71.8<!-- Termal Conductivity (@25°C W/m K)-->|1554<!-- Melting Point (K)-->|17.24<!-- Fusion Heat (kJ/mol)-->|2940<!-- Boiling Point (K)-->|372.4<!-- Evaporation Heat (kJ/mol)-->|8.9<!-- Atomic Volume (cm<sup>3</sup>/mol)-->|kubik<br /> markazlashgan<!-- Lattice structure-->|3.890<!-- Lattice constant (Å)-->|n/a<!-- Lattice c/a ratio-->|275.00<!--Debye temperature (K)-->}}
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
'''Palladiy''' (lot. Palladium), Pd — Mendeleyev davriy sistemasining VIII guru-higa mansub kimyoviy element. Tartib rakami 46, at. m. 106,42. Tabiiy P. 6 ta barkaror izotop: IO2Pd (1%), l04Pd(ll,4%), 105Pd(22,33%),l06Pd(27,33%), 108Pd(26,46%) va 110Pd (11,72%) dan ibo-rat. Eng uzok, vakt mavjud boʻluvchi sunʼiy radiaktiv izotopi IO7Pd (T]/2=7-106 y.). P.ning koʻpgina izotoplari nisba-tan ozroq miqdorda uran va plutoniy yadrolarining boʻlinishi natijasida hosil boʻladi.
P.ni 1803 y. ingliz olimi Vollaston tozalanmagan platinadan ajratib olgan va uni 1802 y.da kashf qilingan Pallada planetasi nomi bilan atagan. P. Yer poʻstining massa jihatidan 1 10 b% ini tashkil etadi. Tabiatda tugʻma yoki boshqa noyob metallar va kimyoviy birikmalar bilan qotishmalar holida uchraydi.
P. platina guruxchasidagi metallarning eng yumshogʻi, eng yengili va eng bolgalanuvchanidir. P. kumush kabi yaltiroq, tashqi koʻrinishi platinani eslatadi. Suyuqlanish t-rasi 1554°; qaynasht-rasi 2940°, zichligi 12,02 g/sm3. P. platina guruhchasidagi boshqa metallarga karaganda kimyoviy jihatdan faol. Zar suvida, nitrat kislotada, konsentrlangan kaynoq sulfat kislotada eriydi. 700° gacha qizdirilganda sirti oksidlanadi, uy t-rasida nam xlor va brom b-n, kizdirilganda quruq ftor, xlor hamda oltingugurt bilan reaksiyaga kirishadi. P. juda koʻp mikdorda vodorod yutish xususiyatiga ega (1 hajm P. 800 hajmga yaqin vodorod yutadi). P. molekulyar vodorodni yutib, kimyoviy reaksiyalar jarayonida uni foal atom holida ajratib chiqaradi. Shu sababli P.dan vodorod atomi ishlatiladigan kimyo sanoatlarida keng foydalaniladi.
P. birikmalarda, odatda, 2 va 4 valentli, baʼzi hollarda 3 valentli. 2 valentli birikmalari barqarorroq. P.ning PdO, Pd2O3, Pd°2 tarkibli ok-sidlari maʼlum. Galogenlar bilan palladiy (II) - ftorid PdF2, palladiy (III) - ftorid PdF3, palladiy (II) -xlorid PdCl2, palladiy (II) - yodid Pdl2 hosil qiladi. Oltingururtli bi-rikmalaridan palladiy (II) - sulfid PdS, palladiy (IV) - sulfid PdS^ap mavjud. P. tuzlarining koʻpchiligi suvda yaxshi eriydi va eritmalarida kuchli gidrolizlanadi.
P. sulfidli mis-nikel rudalaridan platina bilan birgalikda, shuningdek, oltin sochilmalari va rudalaridan olinadi. Olmaliq va Navoiy kon metallurgiya korxonalarida P.ni mis va qimmatbaho metallar olish texnologiyasi qoldiqlaridan ajratib olinadi. P. va uning qotishmalari elektrotexnikada, kimyo sanoatida gidrogenizatsiya va degidrogenizatsiya katali-zatori sifatida, oltin, platina, rodiy bilan qotishmalari termoregulyator va termoparalar tayyorlashda, oltin, kumush, nikel va b. elementlar bilan qotishmasi zargarlikda va stomatologiyada ishlatiladi.
== Adabiyot ==
* Metallurgiya blagorodnix metallov, M., 1987.
Omonulla Xoʻjayev.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->
'''Palladiy''' - [[unsurlar davriy jadvali]]ning 46 unsuri, [[metall]].
{{davriy jadval}}
Qator 8 ⟶ 26:
{{Link FA|el}}
{{Link GA|es}}
== Manbalar ==
{{manbalar}}
{{OʻzME}}
| |||