Ruteniy: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
k Bot: Migrating 94 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q1086 (translate me) |
CoderSIBot (munozara | hissa) Maqolaga matn qoʻshildi |
||
Qator 1:
{{kimyoviy unsur|Ruteniy / Ruthenium (Ru)<!-- Symbol-->|44<!-- Atomic Number-->|Oq-kumush rangli moʻrt [[metall]]<!-- Appearance-->|1 010,07<!-- Atomic Weight (u.m)-->|134<!-- Atomic Radius (pm)-->|710,3 (7,36)<!-- First Ionizing Energy (kJ/mol)-->|[Kr] 4d<sup>7</sup> 5s<sup>1</sup><!-- Electronic Configuration-->|125<!-- Covalent Radius (pm)-->|(+4e) 67<!-- Ionic Radius (pm)-->|2,2<!-- Pauling Negativity Number-->|0<!--Electrode potential30-->|+3, +4, +6, +8, 0<!-- Oxidation states-->|12,41<!-- Density (g/cm<sup>3</sup>) -->|0,238<!-- Specific Heat (@20°C J/g mol)-->|117,0<!--
Termal Conductivity (@25°C W/m K)-->|2 583<!-- Melting Point (K)-->|(25,5)<!-- Fusion Heat (kJ/mol)-->|4 173<!-- Boiling Point (K)-->|n/a<!-- Evaporation Heat (kJ/mol)-->|8,3<!-- Atomic Volume (cm<sup>3</sup>/mol)-->|geksagonal<!-- Lattice structure-->|2,700<!-- Lattice constant (Å)-->|1,584<!-- Lattice c/a ratio-->|n/a<!-- Debye temperature (K)-->}}
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
'''Ruteniy''' (lot. Ruthenium), Ru -Mendeleyev davriy sistemasining VIII guruhiga mansub kimyoviy element. Tartib rakami 44, at. m. 101,07. Tabiiy R. massa sonlari 96, 98—102 va 104 boʻlgan 7 ta barkaror izotopdan iborat, eng koʻp tarqalgani 102Ru (31,61%). R. 1844 y.da Qozonda K. Klaus tomonidan kashf etilgan va Rossiya sharafiga R. deb atalgan. R. Yer poʻstining massa jihatidan 510—7% ini tashkil qiladi. R., asosan, platina guruhidagi metallar bilan birga uchraydi. Tugʻma platinada 0,02% atrofida R. boʻladi. Ural konlaridan olinadigan osmiyli iridiyda 20% gacha R. bor. R. kumush rang , juda qattiq metall, suyuklanish trasi 2250°, kaynash trasi 4900°, zichligi 12,2 g/sm3. R.ning amorf va kristall modifikatsiyalari mavjud. Amorf R. kora tusli kukun, u R. birikmalarini eritmalarda qaytarish natijasida hosil boʻladi. Amorf R.ni suyuq qalayda eritib, qayta kristallash yoʻli bilan kristall R. olinadi.
R.ning oʻz birikmalarida valentligi 0 dan 8 gacha. R.ning metall boʻlagi zar suvida ham erimaydi, lekin kukun holatdagisi sulfat va perxlorat kislotalar bilan reaksiyaga kirishadi. R.ning RuO4 tarkibli oksidi, Ru(OH)3nH2O tarkibli gidroksidi, RuCl2, RuCl3, RuCl4, RuBr3, Rul3, RuF5 tarkibli galogenidlari, RuS2 tarkibli sulfidi va Ru(NO3)36H2O tarkibli kristallogidrati maʼlum.
R. juda koʻp kompleks birikmalar hosil qiladi. Osmiy bilan R. qotishmasidan pero, baʼzi asboblarning magnit xossalarga ega boʻlmagan detallari tayyorlanadi. R.ning nikel, kobalt, molibden, volfram, bor va kumushli qotishmalaridan elektr lampalarning choʻgʻlanish tolalari, zargarlik buyumlari, lab. jihozlari, kontakt materiallar va simlar ishlanadi. Katalizator sifatida, chinni va sopol uchun boʻyoq tayyorlashda, K2[RuCl6] tarkibli kompleks tuzi fotografiyada qoʻllanadi. <ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->
'''Ruteniy''' - [[unsurlar davriy jadvali]]ning 44 unsuri, [[metall]].
{{davriy jadval}}
Qator 10 ⟶ 19:
{{Link FA|de}}
{{Link FA|el}}
== Manbalar ==
{{manbalar}}
{{OʻzME}}
| |||