Tangrichilik: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Addbot (munozara | hissa)
k Bot: Migrating 19 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q2481517 (translate me)
CoderSIBot (munozara | hissa)
Maqolaga matn qoʻshildi
Qator 1:
[[File:Shamans Drum.jpg|thumb|250px|Tangrichilikdagi Uch-Dunyo kosmologiyasining shomon [[Dovul (cholgʻu asbobi)|dovulidagi]] rasmi. Dunyoning oʻrtasida turgan ''Dunyolar Daraxti'' Yerosti, Yeryuzi va Ust olamni birlashtiradi. Quyosh atrofidagi jismlar [[Yer Suv]] ruhlarini ifodalaydi.]]
'''Tangrichilik''' [[turkiy xalqlar]] va [[moʻgʻullar]]ning qadimgi dinidir. Turkiy [[paganizm]], deb ham ataladi. Tangriga ibodat etish bilan birga bu murakkab din [[animizm]], [[shomonchilik]] va [[totemizm]] unsurlarini ham oʻz ichiga oladi.
 
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
'''Tangrichilik''' — qad. turkiy va qad. oltoy xalqlari dini. Kad. Shumer davlatida (mil. av. 3ming yillik) Tangrip sajda qilganlar. Til va etnik jarayonlar taraqqiyotining nostratik (borey) konsepsiyasiga asoslangan tadqiqotchilar fikricha, 5—6 ming yillar muqaddam qad. Shumerdan Oltoygacha boʻlgan ulkan hududda protooltoy qabilalari yashagan. Kdd. shumerlar kad. turk tiliga yakin boʻlgan protooltoy tili laxjasida soʻzlashganlar. Shu davrda T. protooltoy xalklarining eng kad. dini, insoniyat tarixidagi ilk monoteistik dinlardan biri sifatida shakllangan. Mil. av. 2ming yilliqsa Mesopotamiyaga qad. somiy, mil. av. 1ming yillikda hoz. Eron, Afgʻoniston va Turon tekisligi hududlariga oriy qabilalari kirib kelishi natijasida protooltoylarning katta qismi Oltoy, Sayan togʻlari, hoz. Shim. Xitoy, Mongoliya va Sibir tomonga ketishga majbur boʻlishgan va bu yerda oltoy xalqlari sifatida shakllangan. Ilgarigi hududda qolgan qismi esa, gʻolib xalqlarga muayyan darajada qoʻshilib keyin paydo boʻlgan boshqa dinlarni (zardushtiylik, buddizm, yahudiylik, xristianlik) qabul qilishgan. T. qadim zamonda jahonda eng keng tarqalgan dinlardan biri boʻlgan. Qad. oltoy xalqidan kelib chiqqan turkiy, mongol, tungus manjur, koreys va yapon xalklarida T.ning izlari hozirgacha saklanib qolgan. Mil. av. 1ming yillikdan boshlab oltoy xalkdarining turkiy xalqlar guruhi Gʻarbga qaytish borasida harakatini kuchaytirgan. Hunnular, sak, massaget, yuyeyji, kushon, eftaliylar yagona osmon ruhi — Tangriga sajda qilganlar. Baʼzi tadqiqotchilar (M. Aji) fikriga koʻra, hoz. xristian dinining ramzlari sifatida qaraladigan koʻp narsalarning boshlangʻich shakllari (mas., xoch, ibodatxonalar, ibodatlar, ikonalar, cherkov qoʻngʻiroklari va b.) mil. 4-a.da gunnlar bilan Yevropaga kelgan.
 
== Adabiyot ==
* Sulay monov O.,Azi Ya, AlmaAta, 1975; Antonov N.K., Naslediye predkov, Yakutsk, 1993; Islam, xristianstvo: vozmojnosti duxovnoy konsolidatsii narodov Kazaxstana, Al matoʻ, 2001; Karimov B. R., Millat, inson va til: Taraqqiyot muammolari, Qarshi, 2003.
 
Baxtiyor Karimov.
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->
 
 
Tangrichilik [[islom]], [[zardushtiylik]], [[buddizm]] kabi boshqa dinlar taʼsirida ancha kuchsizlanib qolgan boʻlsa-da, hanuzgacha baʼzi mintaqalarda (masalan, [[Oltoy]], [[Tuva]], [[Surxondaryo]], [[Qirgʻiziston]] ayrim yerlarida) saqlanib qolgan. Tilimizda [[xudo]] soʻzining sinonimlaridan biri — "Tangri" (eski turkiy yozuvida: "[[File:Old Turkic letter I.svg|10px]][[File:Old Turkic letter R2.svg|10px]][[File:Old Turkic letter NG.svg|10px]][[File:Old Turkic letter T2.svg|10px]]").
Qator 17 ⟶ 27:
[[en:Tengriism]]
[[es:Tengrianismo]]
 
{{OʻzME}}