|
'''Boysun''' — [[Surxondaryo viloyati|Surxondaryo viloyatidagi]] shahar ([[1975 y.dan]]-yildan), [[Boysun tumani|Boysun tumani]] markazi. B.danBoysundan [[Termiz|Termizgacha]] boʻlgan masofa 145 kmkilometr, eng yaqin t.temiryoʻl y. st-yasistansiyasi [[Elbayon|Elbayongacha]] — 72 kmkilometr. [[Ketmonchopti togʻi|Ketmonchopti togʻining]] jan.janubiy yon bagʻrida, [[Hangarsoy (soy)|Hangaronsoy]] boʻyida, dengiz sathidan qariyb 1240 mmetr balandlikda. Shim.Shimoliy qismida [[Sariosiyo (qishloq)|Sariosiyo]] va [[Avlod (qishloq)|Avlod]] qishloqlariga tutashgan. Aholisi 20,6 ming kishi ([[2000]]).
== Tarixi ==
B. Surxondaryo viloyatidagi eng qad. aholi manzillaridan. B.ning shim.
Boysun Surxondaryo viloyatidagi eng qadimiy aholi manzillaridan. Boysunning shimoli-gʻarbida [[Teshiktosh gorigʻori]] joylashgan. B.daBoysunda mil. av. taxm.taxminan 5-ming yillik oxirida aholi yashaganligi maʼlum. Mil. av. 1- a.—milasri — mil. 1- a.daasrida B.Boysun oʻrnida Poikalon nomli mustahkam qalʼashahar mavjud boʻlgan. Mil. 6—13- a.asri boshlarida B.Boysun oʻrnida [[Chagʻoniyon |Chagʻoniyon]] sh.laridanshaharlaridan biri — [[Bosand |Bosand]] joylashgan. [[Abu Isʼhoq Istahriy|Abu IshoqIsʼhoq Istahriyning ]] " [[Kitob masolik va almamolik ]]" ("Mamlakatlar yoʻllari toʻgʻrisida kitob")ida ham Bosand deb taʼriflangan. [[Hudud ulolam|"Hudud ulolam"da ]] Bosand koʻp sonli va jangovar aholili mustahkam joydir , deyilgan. Bosand Chagʻoniyon markazidan [[Temir qapigʻ|Temir qapigʻ ]] orqali [[Samarqand|Samarqandga ]] boradigan savdo yoʻli ustida joylashgan. ▼
Arxeologik manbalarga koʻra, Bosandda hayot ilk oʻrta asrlardan [[Moʻgʻullar istilosi|moʻgʻullar istilosigacha]] davom etgan. Moʻgʻullar bosqinida vayron boʻlgan shahar keyinroq qayta tiklangan. Boysun mavzesi [[Zafarnoma|"Zafarnoma"da]] ham qayd etilgan. 19-asrda Boysun [[Buxoro amirligi]] davrida Surxondaryodagi uchta [[Beklik|beklikdan]] birining markazi boʻlib, unda badavlat [[Oʻzbeklar|o'zbek aholisi]] yashagan.
▲gʻarbida Teshiktosh gori joylashgan. B.da mil. av. taxm. 5-ming yillik oxirida aholi yashaganligi maʼlum. Mil. av. 1-a.—mil. 1-a.da B. oʻrnida Poikalon nomli mustahkam qalʼashahar mavjud boʻlgan. Mil. 6—13-a. boshlarida B. oʻrnida Chagʻoniyon sh.laridan biri — Bosand joylashgan. Abu Ishoq Istahriyning "Kitob masolik va almamolik" ("Mamlakatlar yoʻllari toʻgʻrisida kitob")ida ham Bosand deb taʼriflangan. "Hudud ulolam"da Bosand koʻp sonli va jangovar aholili mustahkam joydir deyilgan. Bosand Chagʻoniyon markazidan Temir qapigʻ orqali Samarqandga boradigan savdo yoʻli ustida joylashgan.
=== Etimologiyasi ===
Arxeologik manbalarga koʻra, Bosandda hayot ilk oʻrta asrlardan moʻgʻullar istilosigacha davom etgan. Moʻgʻullar bosqinida vayron boʻlgan shahar keyinroqqayta tiklangan. [[Chigʻatoy ulusi]] tarkibiga mansub koʻchmanchi turk qavmlari unga "Boysun" deb nom berganlar. "Boysun" atamasi qad.qadimiy turkiycha "boy" va "sin"dan olinib, "ulugʻ togʻ" yoxud "katta togʻ" maʼnosini anglatgan. Qad.Qadimiy turkiy qavmlarda boshqa narsalarga sigʻinishlar qatorida toqqa sigʻinish ham mavjud boʻlib, togʻlar muqaddas sanalgan. Mahalliy rivoyatlarga koʻra, bu yerda qadimdan turkiy qavmlarning badavlat kishilari yashagan boʻlib, "Biysun" atamasi "boylar qishlogʻi" maʼnosini anglatgan. Boysun mavzesi "Zafarnoma"aya ham qayd etilgan. 19-a.da B. Buxoro amirligi davrida Surxondaryodagi uchta beklikdan birining markazi boʻlib, unda badavlat o'zbek aholisi yashagan.
== Transporti, infratuzilmasi ==
B.ningBoysunning jan.janubiy qismidan viloyatlararo avtomobil yoʻllari oʻtgan. Shahar aholisi kulolchilik, temirchilik, zargarlik, kashtachilik, duradgorlik, kosibchilik, qandolatchilik b-nbilan shugʻullanadi. "Ishonch" aksiyadorlik jamiyati korxonasida asosan shoyi, jumladan abrli atlas, beqasam, trikotaj kiyimlar, toʻnchoponlar tayyorlanadi. B.daBoysunda 5 umumiy taʼlim maktabi, sport va musiqa maktablari, mehribonlik uyi, 2 kinoteatr, 6200 oʻrinli stadion, klub, 10 kutubxona, 2 poliklinika, qishloq vrachlik shoxobchalari, sanitariyaepidemiologiyasanitariya-epidemiologiya st-yasistansiyasi, oʻrmonchilik xoʻjaligi bor. B.ningBoysunning oʻrtasidan Hangaronsoy kesib oʻtgan.
== Madaniyati ==
B.daBoysunda mashhur "Shalola" va "Shiru shakar" folkloretnografikfolklor-etnografik ansambllari faoliyat koʻrsatmoqda. Bular YUNESKOning Umumjahon nomoddiy yodgorliklar roʻyxatiga kiritildi. "[[Alpomish]]" dostoni yaratilganligining 1000 yilligini nishonlash munosabati b-nbilan B.daBoysunda dam olish va sport inshootlariga ega boʻlgan [["Alpomish" bogʻi|"Alpomish" bogʻi]], [["Alpomish" muzeyi|"Alpomish" muzeyi]] tashkil etildi.
== Adabiyotlar ==
| 