|
'''Ahop''' (Punica granatum L.) —anor-doshlar (anorgullilar oilasi)ga mansub, subtropik meva o‘simligi; bo‘yi 2—10 m daraxt yoki buta. Vatani O‘rta Osiyo, Ozarbayjon, Eron va Afg‘oniston; yov-voyi turlari O‘rta dengiz atrofi, O‘rta Osiyoning jan.da, Qrim, Kavkaz, Eron, Afg‘oniston, Old Osiyo va Dog‘istonda uchraydi. O‘zbekistonda Quva, Namangan, Denov va Kitob (Varg‘anza) tumanlari a’lo sifatli A.lari b-nbilan mashhur. Bota-nik tavsifi. Barglari mayda, nashtar-simon, shoxlari tikanli (shirin meva-lisida tikani kamroq). Iyun—iyulda gullaydi. Gullari ikki jinsli, yirik (diametri 8 sm gacha), och kizil, shoxi uchida bitta, ikkita, ba’zan beshtagacha joylashadi. Urug‘chisi (onaligi) normal rivojlangan, ko‘zachasimon guli meva tugadi, urug‘chisi qisqa, qo‘ng‘iroqsimon gullari odatda meva tugmaydi. A. chet-534dan changlanadi. Mevasi yirik, dumaloq, qizg‘ish (qizil po‘st) yoki oqish (oq po‘st) bo‘lib, og‘irligi 250—1000 g keladi. Me-vasi 6—12 uya (xona) li, doni och pushti yoki to‘q qizil. Ta’mi shirin, chuchuk-nor-don va nordon, sersharbat (40—60%), tarkibida 14—21% kand, 0,3—9% limon kislota, tanin, vitamin V, S bor. Pusti 29—50%, doni 10— 20% ni tashkil eta-di. Mevasi, po‘sti, ildiz po‘stlog‘ida 28% gacha oshlovchi moddalar bor. Xo‘jalik ahamiyati. A. asosan, meva sifatida is-te’mol etiladi. A.dan qandolat va tib-biyotda keng foydalaniladi, teri osh-lashda va gazlamalarni bo‘yashda ishlati-ladi. Gulbargi va meva po‘stidan bo‘yoq, donidan sharbat tayyorlanadi. Yovvoyisi-dan limon kislota olinadi. Ba’zi tur-lari xushmanzara o‘simlik sifatida eki-ladi. Biologik xususiyatlari. A. asosan, qalamchadan ko‘paytiriladi. Unumdor qumoq, nami yetarli tuproqlarda yaxshi o‘sadi. Qurg‘oqchilikka chidamli, lekin namsevar. Yerning unumdorligiga qarab, ko‘chat oralig‘i 4x4 va 5x4, tomorqalarda 3x3 m qilib ekiladi. O‘zbekiston sharoi-tida kech kuzda xashak, qamish b-nbilan yopiladi yoki tuproqqa ko‘milib, bahorda ochiladi. Vegetatsiya davri 180—215 kun. Yozdan kuzgacha gullaydi. Mevasi 120—160 kun-da— sent.ning ikkinchi yarmida pishadi. — 15° —17° sovuqqa chidaydi, — 20° da yer usti qismi (tanasi)ni sovuq urib ke-tadi. A. 3—4 yoshdan meva tuga boshlay-di, 8—10 yoshdan to‘liq hosilga kirib, 30—40 yil meva beradi. Hosildorligi 200 s/ga gacha boradi. Agrotexnikasi.A. ko‘chati eqilganidan keyin birinchi yil-dan boshlab 30—40 sm balandlikda 4—5 ta asosiy shox qoldirib past bo‘yli da-raxt ko‘rinishida yoki 3—4 asosiy shox qoldirib butasimon shakl beriladi. Har yili qurigan, nimjon rivojlangan, eskirgan o‘zak novdalar kesib turiladi. Vegetatsiya davrida 6—10 marta sugori-ladi, qator oralari yumshatiladi, begona o‘tlardan tozalanadi, oziqlantiriladi.Zararkunandalari — mevaxo‘rlar, bitlar, kanalar; kasalligi — novdalar qorasoni.Navlari. Kolleksiyalarda A.ning 69 navi hisobga olingan. Le-kin O‘zbekistonda ixtisoslashgan xo‘jaliklarda asosan achchiqdona va qozoqi A. ko‘p ekiladi, qay A., qizil A., oq dona, ulfi va b. navlari ham keng tar-kalgan. Achchiqdona. Jaydari nav. Meva-si 400—600 g . Mazasi nordon, sharbatiqizil, tarkibida 15—16% qand bor. Po‘sti qalin, 5 oygacha yaxshi saqlanadi. Tupi 30—35 kg hosil beradi. Farg‘ona vo-diysida keng tarqalgan. Qay A. Jaydari nav. Mevasi yirik (500—700 g). Nordon-xushxo‘r, sharbati qizg‘ish. Tarkibida 19—20% qand bor. Po‘stining qalinligi o‘rtacha, martgacha saqlanadi. Tupi 35—40 kg hosil beradi. O‘zbekistonning hamma viloyatlarida bor. Qizil A. Bu ham jaydari nav. Sharbati tarkibida qand 15—16%, po‘sti yupqa, uzoq saqlashga chi-damsiz. Qozoqi A. Xalq seleksiyasi yo‘li b-nbilan yetishtirilgan. Mevasi 250—300 g , ayrimlari 600— 700 g . Mazasi nor-donshirin, sharbati kizil. Tarkibida 18—19% qand bor. Po‘sti qalin, 6 oygacha saqlanadi. Tupi 50—60 kg hosil beradi. Toshkent, Andijon, Surxondaryo viloyat-larida keng tarqalgan. O q dona (shirin anor) A. Jaydari nav. Mevasi 250—350 g , ayrimlari 500—600 g . Mazasi shi-rin. Sharbati pushti, tarkibida 19—21% qand bor. Po‘sti yupqa yoki o‘rtacha qalinlikda, qizg‘ish-pushti, ba’zisi oq, 2—3 oy saqlanadi. Tupi 25—30 kg hosil beradi. O‘zbekistonning ko‘pchilik vilo-yatlarida o‘stiriladi.Mahmud Mirzayev, Rixsivoy Jo‘rayev.
== Adabiyotlar ==
|
