Aqtoʻbe (viloyat): Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
k Amir.Temur Aqtoʻbe viloyati sahifasini Aqtoʻbe (viloyat)ga koʻchirdi
Tahrir izohi yoʻq
Qator 55:
|sayt = http://www.akto.kz/ru/
}}
'''Aqtoʻbe viloyati''' — ([[1992-yil]]gacha Aktyubinsk viloyati) — Qozogʻiston Respublikasidagi viloyat. [[1932-yil]] 10-martda tashkil etilgan. Maydoni 300,6 ming km<sup>2</sup>. Ahsshisi 786,349 ming kishi (2012), asosan, qozoqlar, shuningdek, rus, ukrain, tatar va boshqa millat vakillari ham yashaydi. Shahar aholisi 54 %. Aqtoʻbe viloyatida 13 maʼmuriy tuman, 7 shahar, 4 shaharcha bor. Temir yoʻl uzunligi 1140 km. Asosiy temir yoʻllari: [[Orenburg]] — Aqtoʻbe — [[Toshkent]] va Aterov — Qandagʻach — Orsk. Havo yoʻllari Aqtoʻbeni [[Moskva]], [[Almaoti]] va viloyatning boshqa tumanlari bilan bogʻlab turadi. Aqtoʻbedan Aterov — Orsk neft quvuri oʻtadi.
'''Aqtoʻbe viloyati''' — [[Qozog'iston|Qozogʻistonning]] shimoliy-gʻarb hududida joylashgan. Shimoliy tarafidan — [[Rossiya]]ning [[Orenburg viloyati]] bilan, janubidan — [[O'zbekiston|Oʻzbekiston Respublikasining]] tarkibidagi [[Qoraqalpogʻiston|Qoraqalpogʻiston Respublikasi]] bilan, gʻarbida — [[Mang'istov viloyati]], [[Atirau viloyati|Atirau]] va [[G'arbiy Qozog'iston viloyati]], sharqida — [[Qo'stanoy viloyati|Qoʻstanoy]], janubiy-sharqida — [[Qizilo'rda viloyati|Qiziloʻrda]] viloyatlari bilan chegaradosh. Viloyat markazi — [[Aqto'be]] shahari.
 
== Geografiyasi ==
'''AqtoʻbeAqtau viloyati''' — gʻarbda Kaspiy boʻyi pasttekisligi, janubda Ustyurt platosi, janubi-sharqda Turon pasttekisligi va shimolida Ural togʻlarining janubiy tarmoqlari oraligʻida. Viloyatning katta qismi tekislik (balandligi 100—200 m); oʻrta qismida Mugʻojar togʻlari (eng baland joyi 657 m), gʻarbiy qismida Ural yoni platosi, januni-sharqda Orolboʻyi Qoraqumi, Katta va Kichik Boʻrsiq qumlari, shimoli-sharqda Toʻrgʻay platosi bor. Viloyat [[Qozog'iston|Qozogʻistonning]] shimoliyshimoli-gʻarbgʻarbiy hududida joylashgan. Shimoliy tarafidan — [[Rossiya]]ning [[Orenburg viloyati]] bilan, janubidan — [[O'zbekiston|Oʻzbekiston Respublikasining]] tarkibidagi [[Qoraqalpogʻiston|Qoraqalpogʻiston Respublikasi]] bilan, gʻarbida — [[Mang'istov viloyati]], [[Atirau viloyati|Atirau]] va [[G'arbiy Qozog'iston viloyati]], sharqida — [[Qo'stanoy viloyati|Qoʻstanoy]], janubiy-sharqida — [[Qizilo'rda viloyati|Qiziloʻrda]] viloyatlari bilan chegaradosh. Viloyat markazi — [[Aqto'be]] shahari<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>.
[[File:X 6f42f241.jpg|thumb|right|Tabiat manzarasi]]
 
== Aholisi ==
Viloyat ahilisining soni 2012 yilgi maʼlumot boʻyicha 786 349 kishini tashkil qildi. Viloyat aholisining yarmidan ortigʻini qozoqlar tashkil qilishadi. 2010 -yildagi milliy tarkibni quyidagi jadvaldan qarang:
Qator 91 ⟶ 95:
|| boshqalar ||align="right" | 10226 ||align="right" | 1,40 % ||align="right" | 5979 ||align="right" | 0,88 % ||align="right" | 5834 ||align="right" | 0,81 %
|}
 
== Tabiati ==
Iqlimi keskin kontinental, yozi issiq va quruq, qishi esa sovuq. Yozda tez-tez garmsel va toʻzon, qishda esa qor boʻronlari boʻlib turadi. Aqtoʻbe viloyati shimoli-gʻarbida iyulning oʻrtacha harorati 22,5 °C, janubi-sharqida 25 °C, yanvarda shimoli-gʻarbida — 16 °C va janubi-sharqida —15,5 °C. Yiliga shimoli-gʻarbida 300 mm ga yaqin, markazi va janubda 125—200 mm yogʻin yogʻadi. Vegetatsiya davri shimoli-gʻarbida 175 kun, janubi-sharqida 190 kungacha. Daryolari [[Kaspiy dengizi]] va kichikroq koʻllarga quyiladi. Yirik daryolari — Emba, Uralning irmoklaridan — Oʻr, Ilek, shuningdek, Irgʻiz, Uil, Toʻrgʻay va Sagʻiz. Aksari daryolari kam-suv, yozda qurib qoladi. 150 ga yaqin, asosan, shoʻr koʻllar bor. Viloyatning shimoli-gʻarbida qoratuproq va kashtan tuproqlar, oʻrta va shimoli-sharqida och kashtan va boʻz tuproqlar tarqalgan. Janubda shoʻrxoklar ham uchraydi. Viloyatning shimoli-gʻarbida xilma-xil dasht oʻsimliklari, janubda esa chala choʻl va choʻl oʻsimliklari oʻsadi. Yumronqoziq, qoʻshoyoq, sichqon kabi kemiruvchilar koʻp. Yirtqich hayvonlardan boʻri, qarsak tulki bor, jayran va saygʻoq saqlanib qolgan.
 
== Sanoati ==
Aqtoʻbe viloyati da yirik sanoat (asosan, konchilik, kimyo, mashinasozlik va qishloq xoʻjaligi mahsulotlarini qayta ishlovchi) va qishloq xoʻjaligi (lalmikor dehqonchilik hamda yaylov qoʻychiligi) rivojlangan. Viloyat energetikasi asosan [[Qaragʻandi]] koʻmiriga asoslangan. Xromit, mis, nikel-kobalt rudalari, titan, oltin, shuningdek, fosforit (Oqtoʻba fosforit havzasi), neft va tabiiy gaz boyliklari koʻp. Konchilik, kimyo, ferroqotishma va boshqa sanoat tarmoqlari rivojlangan. Konchilik sanoati korxonalari Mugʻojar togʻlaridadir, viloyatning markaziy va janubiy qismida [[neft]] va [[gaz]] qazib olinadi. Aqtoʻbe shahrida ferroqotishma, xrom birikmalar, rentgen apparaturasi, qishloq xoʻjaligi mashinasozligi, mexanika, avtomobil taʼmirlash zavodlari va yengil hamda oziq-ovqat sanoati korxonalari, kimyo kombinati bor.
 
== Qishloq xoʻjaligi ==
Yerning koʻp qismi yaylov va oʻtloqlar. 1956—58 yillarda 1,6 mln.ga dan ortiq qoʻriq va boʻz yerlar oʻzlashtirilib, gʻallachilik xoʻjaliklari barpo etildi. Gʻalla, texnika ekinlari (asosan, kungaboqar), kartoshka, sabzavot va poliz, ozuqa ekinlari ekiladi. Qoramol, qoʻy, echki, yilqi, tuya boqiladi. Viloyatning shimoli-gʻarbida lalmikor gʻallachilik (bahorgi bugʻdoy, arpa, tariq), goʻsht-sut chorvachiligi, choʻchqachilik va parrandachilik rivojlangan. Viloyatning qurgʻoqchil hududida yaylov chorvachiligi (goʻshtyogʻ va goʻsht-jun) va dehqonchilik bilan shugʻullaniladi. Shalqar koʻlida baliq ovlanadi.
[[Aqto'be viloyati]] — Qozogʻston Respublikasining yirik qishloq xoʻjalik hududi. Aqtoʻbe [[bug'doy|bugʻdoyi]] oliy tarkibdagi oqsillari bilan ajraladi. Qishloq xoʻjaligi mahsulotining umumiy foydasi 2002-yili 21,1 millyard tangani (qozoq tengesi) tashkil etdi. Bir yillik sut hajmi '''''225,5 ming tonna, tuxum — 83,8 million ta, goʻsht- 70,5''''' ming tonnani tashkil qildi.
 
== Madaniyat sohasi ==
Aqtoʻbe shahri [[Qozog'iston|Qozogʻiston Respublikasining]] gʻarbiy hududining madaniy, bilambilim va ilimfan markazi boʻlib hisoblanadi. Shaharda 11 oliy oʻquv yurti, 16 oʻrta maxsus oʻquv yurtlari bor.
Shaharda qozoq va rus guruhi ishlaydigan drama teatri, qoʻgʻirchoq teatri, viloyat tarixiy-davlat noma muzeyi, Kengash ittifoqi qahramoni Aliya Moʻldagʻulova nomidagi muzeyi faoliyat yuritadi.
 
== Hududiy boʻlinishi ==