Vikipediya

Kanada: Versiyalar orasidagi farq

Tarixni interaktiv tarzda koʻrib chiqish
← Avvalgi tahrirKeyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
Tahrir izohi yoʻq
Qator 1:
{{Kanada info}}'''Kanada''' ({{lang-en|Canada}}) — [[Shimoliy Amerika]]ning shimoliy qismi va unga yondosh orollarda joylashgan davlat. Maydoni 9971 ming km<sup>2</sup>. Axolisi 31,59 mln. kishi (2001). Poytaxti — [[Ottava]] shahri Maʼmuriy jihatdan 10 viloyat (province) va 3 hudud (territory)ra boʻlinadi.▼
{{Kanada info}}
 
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
'''Kanada''' poytaxti — [[Ottava]] shahri. [[BMT]] va [[NATO]] aʼzosi hamda [[AQSh]] bilan „Erkin iqtisodiy savdo aylanmasi toʻgʻrisida“gi shartnomasi tuzgan. [[Birlashgan qirollik]] dominioni. [[1931-yil]]da suveren huquqi berilgan. Biroq, mustaqillik eʼlon qilinmagan. Mamlakatni [[Birlashgan qirollik]] qiroli (yoki qirolichasi) tomonidan tayinlangan General-Gubernator boshqaradi.▼
▲'''Kanada''' ({{lang-en|Canada}}) — [[Shimoliy Amerika]]ning shimoliy qismi va unga yondosh orollarda joylashgan davlat. Maydoni 9971 ming km<sup>2</sup>. Axolisi 31,59 mln. kishi (2001). Poytaxti — [[Ottava]] shahri Maʼmuriy jihatdan 10 viloyat (province) va 3 hudud (territory)ra boʻlinadi.
 
== Davlat tuzumi ==
Kanada — [[Buyuk Britaniya]] boshchiligidagi Hamdoʻstlik tarkibidagi federativ davlat. Amaldagi Konstitutsiyasi 1982-yil 17-aprelda kuchga kirgan. Davlat boshligʻi — [[Buyuk Britaniya qiroli]] (qirolichasi), uning nomidan general-gubernator davlatni boshqaradi. Qirolicha general-gubernatorni Kanada bosh vazirining tavsiyasi bilan, odatda, 5 yil muddatga tayinlaydi. Qonun chiqaruvchi hokimiyatni qirolicha nomidan general-gubernator va 2 palatali [[parlament]] (senat va jamoalar palatasi) amalga oshiradi. Ijroiya hokimiyatni qirolicha nomidan general-gubernator hamda bosh vazir va vazirlardan iborat hukumat amalga oshiradi (1993 -yildan bosh vazir [[Jan Kretyen ]]).
 
== Tabiati ==
Kanada hududining gʻarbiy qismi togʻli, sharqiy qismi tekislik, shimoliy va qisman shimoli-sharqiy sohillari pasttekislik, sharqiy qirgʻoqlari tik, gʻarbiy sohili esa juda baland. Materikning oʻrta qismi va Kanada Arktikasi arxipelagining materikka tutashgan joyi tekislik hamda platodan[[plato]]dan iborat. [[Gudzon qoʻltigʻiningqoʻltigʻi]]ning atrofi pasttekislik. [[Lavrentiy]] qirlari, [[Markaziy tekisliklar]], [[Buyuk tekisliklar]] bor. Kanadaning gʻarbiy chekkasida [[Kordilyera togʻlari]], janubi-sharqida [[Appalachi togʻlari]] joylashgan. [[Uran]], [[temir]], [[nikel]], [[mis]], [[rux]], [[qoʻrgʻoshin]], [[oltin]] va [[kumush]], [[toshkoʻmir]], [[neft']], [[tabiiy gaz]] konlari bor.
 
Iqlimi — Kanadaning koʻp qismida arktika va subarktika, jan.dajanubida moʻʼtadilmoʻtadil, asosan, kontinental iklimiqlim. Yanv.ningYanvarning oʻrtacha t-rasiharorati shim.dashimolda —30°, —35°, jan. dajanubda —18°, —20°, iyulniki shim.dashimolda 4—7° va jan.dajanubda 16—18°. Gʻarbiy sohilda yillik yogʻin 2500 mm dan ortiq, sharqiy sohilda 1250 mm gacha, markaziy r-nlardarayonlarda 400—250 mm, shim.dashimolda esa 150 mm dan kam.
 
Kanadada daryo koʻp, asosan, qor-yomgʻir suvlaridan hosil boʻladi. San-Lavrentiy (Buyuk koʻllari b-nbilan), Finli—PisRiver—Qullar—Makenzi (Kichik Qullar, Atabaska, Katta Qullar va boshqa koʻllar bilan), Bou—Saskachevan—Nelson (Bou, Sidar, Vinnipeg va b. koʻllar b-nbilan) daryo-koʻl tizimlari [[Atlantika]] va Shim.[[Shimoliy Muz okeani]] havzasiga kiradi. 200 dan ortiq yirik koʻllari bor.
 
Kanadaning chekka shim.shimoli arktika saxrosi boʻlib, onda-sonda [[lishayniklar]] va b.boshqa oʻtlar uchraydi. Undan jan.dajanubda tundra, soʻngra esa oʻrmon-tundra zonasi joylashgan. Podzol va botqoq tuproqlarda oq va qoraqaragʻay, amerika tilogʻochi oʻsadi. Jan.Janubi-sharqiy chekkasidagi podzol va qoʻngʻir oʻrmon tuproqlarda ignabargli va keng bargli daraxtlar bor.Tekisliklardagi unumdor tuproqli yerlarda dehqonchilik qilinadi.
 
Kanadada shim.[[shimol bugʻusi]], [[mushkli bukabuqa]], [[oq ayiq]], [[qutb tulkisi]], [[lemming ]], [[qutb quyoni]], [[kaklik]], [[boyqush]], [[los]], [[bizon]], [[jayra]], [[qoplon]], [[boʻri]], [[qunduz]] va b.boshqa hayvonlar yashaydi. Daryo va koʻllari baliqlarga[[baliqlar]]ga boy. Milliy bogʻlari: Banf, Vud-Baffalo, Gleysher, Jasper, Yoxo va b.boshqa, viloyat bogʻlari ham bor.
 
== Aholisi ==
Aholisining 1/3 qismi [[ingliz]]-kanadaliklar (44%) va [[fransuz]]-kanadaliklar (28%). Tub aholisi — [[indeyslar]] 533 ming va [[eskimoslar]] salkam 33 ming kishi qolgan. Kanadada [[nemislar]], [[ukrainlar]], [[italyanlar]], [[gollandlar]], [[vengerlar]], [[ruslar]] va b.boshqalar ham yashaydi. Rasmiy tillar — [[ingliz tili|ingliz]] va [[fransuz tili|fransuz]] tillari. Fransuz-kanadaliklar [[katolik dinidadini]]da, ingliz-kanadaliklarning asosiy qismi — [[protestant]]. Aholining 78,6% shaharlarda yashaydi. Yirik shaharlari: [[Monreal]], [[Kalgari]], [[Toronto]], [[Vankuver]], [[Vinnipeg ]], [[Gamilton]] va bboshqalar.
 
== Tarixi ==
Kanadaning qad.qadimgi xalqi — eskimos va indeyslar. 15-asr oxirlaridan Kanadaga yevropaliklar kela boshlagan. Fransuzlar Por-Ruayal va Kvebekka asos soldilar (1605—08). Kvebek Yangi Fransiya mustamlakasining markazi boʻlib qoldi. 17-asrning 20-y.laridayillarida Kanada hududida birinchi [[Angliya]] mustamlakasi — [[Yangi Shotlandiya]] vujudga keldi. 17-asrning 2-yarmidan fransuz-kanadaliklar shakllandi. [[Yetti yillik urush]] (1756—63) natijasida [[Buyuk Britaniya]] [[Yangi FransiyaniFransiya]]ni egallab oldi. 1791 y.yil Kvebek 2 viloyat (Quyi Kanada va Yuqori Kanada)ga boʻlindi.
 
Kanada uchun boʻlgan [[Angliya-Amerika urushi]] (1812—14) natijasida demokratik islohot va oʻzini oʻzi boshqarish uchun qarakat boshlanib ketdi. Viloyatlarda islohot tarafdorlari ("vatanparvarlar") partiyalari tuzildi. 1834 y. islohot tarafdorlari Quyi va Yuqori Kanada parlamentlari faoliyatini nazorat ostiga oldi. 1841 y. Yuqori Kanada b-n Kuyi Kanada birlashtirildi. 1848 y. Kanada va Yangi Shotlandiyada yangi hukumat tuzildi. 19a. oʻrtalarida Kanadada t. y.lar qurildi, sanoat rivojlandi, 1867 y. Buyuk Britaniyaning Shim. Amerikadagi mustamlakalari birlashtirilib, "Kanada dominioni" nomi b-n federatsiya tuzildi. Yangi Shotlandiya, Nyu-Bransuik, shim.-gʻarbdagi hududlar, Britaniya Kolumbiyasi (1871) va Prins-Eduard o. (1873) Kanada dominioniga qoʻshib olindi. Markazlashgan davlat barpo etilishi milliy bozorning yuzaga kelishiga asos boʻldi.
 
19-asr oxiri va 20-asr boshlarida Kanada iqtisodiyoti rivojlandi. Ishlab chiqaruvchi sanoat tez oʻsib, uning mahsuloti qiymati 1914—18 y.larda 4 baravar oshdi, aholi soni 64% koʻpaydi. Kapital va i.ch. sanoati yiriklashdi, 1900—17 y.larda banklar birlashishi natijasida ularning soni 36 dan 21 ga kamaydi; bank va sanoat kapitali qoʻshila bordi. 1-jahon urushida Kanada Buyuk Britaniya tomonida qatnashdi.
Qator 46:
Aholi jon boshiga mineral xom ashyo va yarim fabrikatlar i.ch. jihatdan Kanada taraqqiy etgan koʻpgina mamlakatlardan ustunlik qiladi. Nikel, rux, kumush, molibden rudalari, asbest, oltin, platina, niobiy, tabiiy gaz, oltingurt qazib chiqarishda, gazetabop qogʻoz, alyuminiy, sellyuloza, tilingan binokorlik yogʻochlari i.ch.da dunyoda oldingi oʻrinlardan birida turadi. Kanadada koʻmir, neft, temir rudasi, volfram, uran (metall tarkibidagi ruda), kaliyli tuzlar, oltingugurt qam qazib chiqariladi. Yiliga oʻrtacha 490,8 mlrd. kVt-soat elektr energiya hosil qilinadi. Toronto, Vankuver va Ontario atrofida bir kancha yirik issiqlik elektr stansiya va AES bor. Asosiy GESlari Kvebek, Ontario va Britaniya Kolumbiyasi viloyatlarida. Ishlab chiqaruvchi sanoat da oziq-ovqat va tamaki sanoati’, qora va rangli metallurgiya hamda metall ishlash, transport mashinasozligi va b. tarmoqlar yetakchi oʻrinda .
 
Mashinasozlik ishlab chikaruvchichiqaruvchi sanoat mahsuloti qiymatining 1/2 qismini beradi. Uning asosiy tarmogʻi — transport mashinasozligi (avtomobil, kema, aviatsiya, vagon va lokomotivso zli k). Boshqa sanoat tarmoqlaridan q.x. mashinasozligi, neft va gaz sanoati, kon, oʻrmon va sellyuloza-qogʻoz sanoati uchun uskunalar i.ch. kor-xonalari yaxshi rivojlangan. Mashinasozlikning asosiy markazlari: Toronto, Monreal, Uinsor, Gamilton va b. Kora metallurgiya Gamilton, Su-Sent-Mari, Uellend va Sidni sh.larida, alyuminiy, rangli metallar i.ch. Arvid, Kitimat, Norand, Sadberi, Tompson, Traylda toʻplangan. Neftni kayta ishlash z-dlari Monreal va Sarniyada joylashgan. Kimyoviy oʻgʻitlar, sintetik kauchuk va plastmassa i.ch. rivojlangan. Asosiy markazlari: Sarniya, Monreal, Toronto, NiagaraFole va Kitchener. Un tortish, goʻsht, baliq-konserva va likyor-araq i.ch. oziqovqat sanoatining asosiy tarmoqlari boʻlib, ular muhim eksport ahamiyatiga ega. Yengil sanoat tarmoqlaridan toʻqimachilik, koʻn-poyabzal va tikuvchilik nisbatan yaxshi rivojlangan. Mahsulotning yarmi Monrealda ishlab chiqariladi. Tilingan taxta, gazetabop qogʻoz, karton i.ch. markazlari: Britaniya Kolumbiyasi va Kvebek viloyatlari. Kishloq xoʻjaligi sermahsul, fermalari mexanizatsiyalashgan va ixtisoslashgan. K-xga yaroqli yerlarning U4 qismiga yaqini yirik xoʻjaliklarga birlashgan. 70 mln. gektar yer fermalar b-n band. Dehqonchilik ustun. Gʻalla (bugʻdoy, arpa, suli, makkajoʻxori), texnika ekinlari (qand lavlagi, soya, zigʻir, tamaki), oʻt va yem-xashak, sab-zavot, kartoshka, raps yetishtiriladi. Fermalarning 9/yu kismi elektrlashtirilgan. Don xoʻjaligi rivojlangan asosiy joylar: dasht viloyatlari, ay-niqsa, Saskachevan va Manitoba. Yetishtirilgan bugʻdoyning ‘/2 qismidan ziyodrogʻi, arpa hosilining ‘/3 qismi chetgachiqariladi. Sut chorvachiligi Ontario, Kvebek va Britaniya Kolumbiyasi viloyatlarida rivojlangan. Chorvachiligida qoramol, choʻchqa, qoʻy va ot boqiladi. Q.x. mahsulotining 60% ga yaqinini chorvachilik yetishtirib beradi.
 
Oʻrmon xoʻjaligi Britaniya Kolumbiyasi, Kvebek va Ontarioda yaxshi rivojlangan. Jahonda tayyorlanadigan yogʻochning ‘/yu Kanadaga toʻgʻri keladi. Baliq-chilik, hayvonotchilik, parrandachilik, moʻynachilik rivojlangan.
 
== Transporti ==
Transport i. 94,3 ming km t.y.temir yoʻl va 850 ming km avtomobil yoʻli bor. Daryo va dengiz transporti, shuningdek, Buyuk koʻllar, Lavrentiy daryosidagi suv yoʻllari muhim ahamiyatga ega. Asosiy portlari: Vankuver, Set-Il, Monreal, Tander-Bey. Avtotransportining ahamiyati (ayniqsa, shim.da) juda katta. Asosiy aeroportlari Monreal, Toronto, Vankuver, Vinnipeg va Ottavada.
 
== Tashqi savdo ==
Kanada chetga avtomobil, qogʻoz, bugʻdoy, yogʻochtaxta, sellyuloza, nikel, alyuminiy, neft va neft mahsulotlari, temir rudasi, mis, asbest, uran, kaliyli tuzlar, tabiiy gaz, mis, sanoat jihozlari va b. chikaradi. Chetdan mashina va sanoat uskunalari va mollari, koʻmir, kofe, kauchuk, banan va kakao sotib oladi. Savdosotiqdagi asosiy mijozlari: AKSH, Yaponiya, Buyuk Britaniya, Niderlandiya.
 
Qator 62 ⟶ 64:
Kanadada tarixan ingliz va fransuz maktabi tizimlari tarkib topgan. Inglizcha tizim AQSH maktab tizimiga oʻxshash: 12 yillik umumiy taʼlim maktabi 6 yillik boshlangʻich, 3 yillik kichik oʻrta, 3 yillik katta oʻrta maktablardan yoki 8 yillik boshlangʻich va 4 yillik oʻrta maktablardan iborat. Kvebek viloyatida fransuzcha taʼlim tizimi: 6 yillik boshlangich va 5 yillik oʻrta maktab ishlaydi. 5—7 yoshdan 14— 16 yoshgacha boʻlgan bolalar uchun bepul majburiy toʻliqsiz oʻrta taʼlim joriy etilgan. Davlatga karashli taʼlim bepul boʻlgan maktablar b-n bir qatorda xususiy (pulli), asosan, diniy va etnik guruxlar qaramogʻidagi maktablar ham bor. Ulardagi darslar oʻsha guruhlar tilida olib boriladi. Oliy oʻquv yurtlarida pul toʻlab oʻqiladi. Barcha viloyatlarda un-tlar bor. Yiriklari: Toronto, Vankuver, Kingston, Monreal, Kvebek un-tlari. Ilmiy muassasalari: Kanada qirollik jamiyati, Ijtimoiy fanlar soxdsidagi tadqiqot kengashi (hammasi Ottavada), oʻrmonchilik va q.x. sohasidagi bir qancha i.t. institutlari. Yirik kutubxonalari: Parlament, Xalq, Milliy, Milliy ilmiy (hammasi Ottavada), Monreal va Torontodagi xalq kutubxonalari, shuningdek, Toronto, Monreal, Vankuver un-tlari huzuridagi kutubxonalar. Ottavada Kanada Milliy muzeyi, Milliy galereya, Milliy sanʼat markazi, Ontario viloyatida Qirollik muzeyi, Torontoda Badiiy galereya, Monrealda Badiiy muzey, Kvebek sh.da Kvebek viloyati muzeyi va b. bor.
 
== Matbuoti, radioeshittirishi va telekoʻrsatuvi ==
Matbuoti, radioeshittirishi va telekoʻrsatuvi. Kanadada 114 ta kundalik gaz. va 1200 ta haftanoma nashr etiladi. Etnik guruhlar (nemis, italyan, xitoy va b.) tillarida 300 ga yaqin gaz. va b. davriy nashrlar bor. Eng yiriklari: ingliz tilida — "Glob eng meyl" ("Butun dunyo pochtasi", kundalik gaz., 1844-yildan), "Toronto-star" ("Toronto yulduzi", kundalik gaz., 1892-yildan), "Gazett" (kundalik gaz., 1778-yildan), "Ottava sitizen" ("Ottava fuqarosi", kundalik kechki gaz., 1845-yildan), "Vankuver san" ("Vankuver quyoshi", kundalik kechki gaz., 1886-yildan) va b. Fransuz tilida — "Devuar" ("Burch", kundalik gaz., 1910-yildan), "Press" ("Matbuot", kundalik kechki gaz., 1884-yildan), "Soley" ("Quyosh", kundalik kechki gaz., 1896-yildan) va b. "Kanadian leybor" ("Kanada kasaba uyushmalari", oylik jur., ingliz va fransuz tillarida, 1956-yildan), "Maklinz Ka-nada’z uikli nyusmegezin" ("Kanada Maklin yangiliklari", haftalik jur., ingliz tilida, 1905-yildan) jur.lari chiqadi. Kanadian Press Milliy axborot agentligi (1917-yilda tashkil etilgan) bor. "Kanadian brodkasting korporeyshn" — Sibi-si, Kanada radioeshittirish va telekoʻrsatuv korporatsiyasi, 1936-yilda tashkil etilgan. Ra-dioeshittirishRadioeshittirish 1926-yildan, telekoʻrsatuv 1952-yildan boshlangan. Umuman 115 ta tele va 575 ta radiost-ya ishlaydi.
 
== Adabiyoti ==
Qator 69 ⟶ 72:
Ingliz tilidagi adabiyot dastlab ingliz romantizmi taʼsirida va unga taklidan rivojlangan. Konfederatsiya shoirlari deb atalmish romantiklar tabiat goʻzalligi haqida asarlar yozdilar va Kanadada yashovchi turli millat vakillarini birlashishga daʼvat etdilar. 19-asrning 2-yarmida tarixiy romanchilik rivojlandi. Hajvchi S. Likok (1869—1944) oʻz asarlarida Kanada shaharchalari aholisining axloqi, pul hukmronligi, "kichik" odamning nochorligini tasvirlab, jahonga mashhur boʻldi. 20-asr boshlarida adabiy jur. lar, Kanada adabiyotining dastlabki tarixi va antologiyasi paydo boʻldi. Kanada yozuvchilari uyushmasi vujudga keldi (1921), u, asosan, ingliz-kanadalik yozuvchilarni birlashtirdi. 20-asrning oʻrtalaridan ingliz tilidagi adabiyotda kanadaliklarning milliy harakteri yorqin namoyon boʻla boshladi. 40-y.lardan tanqidiy realizm rivojlandi. F. Grov yozgan realistik romanlarning qahramonlari — mehnat ahli. Realist yozuvchi M. Kellexen asarlari odamshavandalik va xalqqa rahm-shavqat ruhi b-n sugʻorilgan. X. Mak-Lennan oʻz asarlarida Angliya va Fransiyadan kelgan kanadaliklarni birdamlikka chaqirdi ("Ikki yolgʻizlik", 1945). 60—80-y.lardagi koʻp asarlarning mavzui jamiyat turmushidagi chalkashliklarga bagʻishlangan. Kanada muammolari va indeyslar b-n eskimoslarning ahvoli kabi masalalar Kanada ilgʻor yozuvchilarining eʼtiborida turibdi.
 
Fransuz tilidagi adabiyot. Kanadada fransuzlar hukmronlik qilgan davrda diniy mavzularda asarlar yozildi. 19-asr oxirlarida Kanadada romantik shoirlar maktabi vujudga keldi. Shoir J. O. Kremadi ijodi Kanada adabiyotiga fransuz romantik sheʼriyati ruhini kiritdi. Fransuz romantiklari, jumladan, V. Gyugo taʼsirida L. O. Freshett, L. P.Leme oʻz asarlarini yaratishdi. F. de Gaspening "Qadimiy kanadaliklar" qissasi 19-asrning eng salmokli asaridir. 20-asr boshlarida patriarxal hayot, dehqonlarning dindor boʻlishi ulugʻlandi. L. Emonning "Mariya Shapdlen" romani mustamlaka davri adabiyotini hayotiy tasvirlar b-n boyitdi. 30-y.larda realizm rivojlandi. 40-yillarda yozuvchilar ijtimoiy masalalarni yorita boshladi. R. Lemlen cherkov xodimlarini satirik tasvirladi ("Qiyalik etagida" romani, 1944); Gabriyel Rua "Tasodifiy baxt" romanida ishchilar hayotini koʻrsatdi. 50-y.lar nasrida ruhiy kechinmalarga, jamiyatda kishining oʻzini begona, yolgʻiz his etishiga eʼtibor kuchaydi (I. Terio, E. Klutye asarlari). Yu. Aken fransuz-kanadaliklarni milliy iftixor uchun kurashga chorladi ("Yaqin kunlardagi vokea"). Shoirlar 60—80-y.larda zamondoshlarining aqliy va ijodiy hayotini aks ettirishga harakat qildi. A. Granbua sevgi, hayot va oʻlim mavzularida asarlar yezdi.
 
larda yozuvchilar ijtimoiy masalalarni yorita boshladi. R. Lemlen cherkov xodimlarini satirik tasvirladi ("Qiyalik etagida" romani, 1944); Gabriyel Rua "Tasodifiy baxt" romanida ishchilar hayotini koʻrsatdi. 50-y.lar nasrida ruhiy kechinmalarga, jamiyatda kishining oʻzini begona, yolgʻiz his etishiga eʼtibor kuchaydi (I. Terio, E. Klutye asarlari). Yu. Aken fransuz-kanadaliklarni milliy iftixor uchun kurashga chorladi ("Yaqin kunlardagi vokea"). Shoirlar 60—80-y.larda zamondoshlarining aqliy va ijodiy hayotini aks ettirishga harakat qildi. A. Granbua sevgi, hayot va oʻlim mavzularida asarlar yezdi.
 
== Meʼmorligi ==
Qator 83 ⟶ 84:
Zamonaviy Kanada sanʼatida modernizm (A. Pellon, J. Riopel) b-n bir qatorda realistik okim (J. Lemye, T. Makdonald, F. Teylor, R. Pilo) ham mavjud. Dizayn va amaliy bezak sanʼati (kandakorlik, gilamchilik, kulollik) rivojlanmokda. Xalk, ijodida yogʻoch oʻymakorligi, ukrain iroqisi, eskimoslar haykaltaroshligi alohida ajralib turadi.
 
== Musiqasi ==
Musiqa qadimdan tub xalq va koʻchib kelgan aholi turmushining muqim qismi boʻlgan. Indeyslarga xos jangchi, ovchi qoʻshiklari, ishqiy ashulalar shoʻx va ifodali. 18-asr oxirlarigacha, asosan, cherkov musiqasi rasm edi. 18-asr oxirlaridan konsertlar berila boshladi. 19-asr boshlarida havaskorlar kuchi b-n opera spektakllari koʻrsatildi. 19-asr ning 2-yarmida professional musiqani rivojlantirish uchun sharoit vujudga keldi, musiqa havaskorlari jamiyati tuzildi. Kanadada yevropalik musiqachilar, AQShlik opera truppalari va simfonik orkestrlar konsert berdi. Dastlabki musiqa arboblaridan biri — Kanada Lavalle "O, Kanada" milliy madhiyasini yaratdi. 19-asr oxiri — 20-asr boshlarida professional kompozitorlar va musiqachilar paydo boʻldi. 40-y.larda musiqa jadal rivojlana boshladi. Toronto, Monreal, Vinnipegda doimiy opera truppalari, Ontarioda milliy balet, Ottavada Mumtoz balet, Vinnipegda Qirollik baleti, turli shaharlarda 30 ga yaqin doimiy ishlovchi orkestr bor. Kanada musiqa arboblaridan M. Blekbern, J. Vaynsvayg , P. Merkyur kabi kompozitorlar, J. Bodri, A. Brott, P. Dervo kabi dirijyorlar, L. Marshal, T. Stratas, E. Jonson, L. Simono kabi xonandalar, G. Guld, I. Gendel kabi sozandalar mashhur. Kanada kompozitorlar, mualliflar va noshirlar uyushmasi mavjud. Kanadada 8 ta oliy musika oʻquv yurti bor. Bir qator shaharlarda un-tlar qoshida musiqa maktablari, musiqa f-tlari ochilgan. 1965-yildan Monrealda har yili xalqaro musiqa festivali va musiqachi-ijrochilarning tanlovi oʻtkaziladi .
 
Qator 89 ⟶ 91:
 
== Kinosi ==
1898-yil Kanadaning "Messi-Harris" kinofirmasi buyurtmasi bilan reklama filmi suratga olindi. 1900-yilda Canadian Bioscope kinofirmasi Kanadaga koʻchib keluvchilarni qiziqtirish uchun turkumli filmlar yaratdi. G. Bredford tomonidan 1903-yil boshlab berilgan "Kanadadagi hayot" nomli turkum filmlar ham shu maqsadga xizmat qildi. 1906 y. Monrealda birinchi doimiy kinoteatr ochildi. 1914 y. Monrealda Kanadaning dastlabki badiiy filmi — "Evanjelina" (rej. I. P. Salli-ven, U. X. Kovano) suratga olindi. Faroyib shimol tabiati va eskimoslar hayotiga qiziqib qolgan amerikalik rej. R. Flaerti "Shimol farzandi — Nanuk" qujjatli filmi (1922)ni suratga oldi va Kanada hujjatli kinosining rivojiga munosib hissa qoʻshdi. Kanadaning birinchi ovozli filmi — "Viking" (rej. V. Frissell, J. Melford, 1931). Milliy kino sanʼatining qaror topishiga rej. J. Grirson muhim hissa qoʻshdi. 1939 y. Kino masalalari boʻyicha milliy kengash tashkil etildi. U davlat yoʻli b-n hujjatli filmlar i.ch.ni boshqardi. 2-jahon urushi davrida "Jangdagi totuvlik" kinoseriyasi shuhrat qozondi. 1952 y. "Etyen Bryule, nobakor" degan birinchi rangli film yaratildi. "Oltin shahri" (rej. Kanada Lou), "Tinchlik davom etsin deb", "Dengiz b-n chuchuk suv oraligʻida" (rej. M. Bro) filmlari yaratildi. 1970—90 y.larda dunyo yuzini koʻrgan filmlar orasida "Moviy qish" (rej. A. Blanshar), "Muallimga nega oʻq otildi" (rej. S. Naritsanno), "Ovchi" (rej. 3. R. Delen), "Qari tulki" (rej. F. Borsos) kabi badiiy filmlarni koʻrsatish mumkin. Kanadada qiziqarli multfilmlar ham yaratiladi. Statford, Monreal, Vankuverda xalqaro kinofestivallar muntazam oʻtkaziladi. Kanadada 1400 kinoteatr, kinoarxiv va filmoteka bor. Kanada kino akademiyasi har yili eng yaxshi filmlarga sovrinlar beradi.

== O'zbekistonOʻzbekiston — Kanada munosabatlari. ==
Ikki mamlakat oʻrtasida savdo-iqtisodiy munosabatlar 1996-yildan bir muncha osha boshladi. 1998-yilda Oʻzbekistonning Kanadaga eksporti xizmat koʻrsa-tish, qora metall va undan yasalgan buyumlarni yuborishdan iborat boʻldi. O'zbekiston Kanadadan elektr asbob-uskunalari, plastmassa, oyna, poligrafiya sanoati mahsulotlari, sut, goʻsht va baliq mahsulotlari sotib oldi. 1999 y. yakuni boʻyicha mamlakatlar oʻrtasidagi tovar aylanma 15,68 mln. AQSH dollarini tashkil etdi. [[Oʻzbekiston]]dan Kanadaga eksport keskin oʻsib, ijobiy saldo 6,77 mln. [[AQSH dollari]]ga yetdi. 1999 y. 17 iyunda ikkala mamlakat hukumatlari oʻrtasida ikkiyoqlama soliq solinishiga yoʻl qoʻymaslik hamda daromad va sarmoya soligʻi toʻlashdan boʻyin tovlashning oldini olish haqida konvensiya imzolandi.
 
Kanadaning turli kompaniya va notijorat tashkilotlari Oʻzbekistonning mineral xom ashyo va neft-gaz konlarini ishga tushirishda qatnashishga gʻoyat qiziqib qaraydi. Navoiy viloyatidagi Tandir maydonini geologik jihatdan birgalikda oʻrganish toʻgʻrisida 1998 y. okt.da Oʻzbekiston Geol. va mineral resurslar davlat qoʻmitasi b-n "Xebron Fiord Resourses Ink" kompaniyasi oʻrtasida tuzilgan shartnomada Kanada tomoni salkam 4,5 mln. AQSH dollari sarflashi koʻzda tutilgan. Kompaniya mutaxassislari belgilangan ish dasturini bajarishga kirishdi. Toshkent aviatsiya i.ch. birlashmasi Kanadaning "Pratt end Uitni" kompaniyasi b-n Il-114 samolyotlari uchun PW-127 dvigatellarini yetkazib berish sohasida bevosita hamkorlik qila boshladi. Oʻzbekiston aloka va axborotlashtirish agentligi Kanadaning "Nortel Telekom" kompaniyasi b-n 1993-yildan buyen hamkorlik qilib kelayotir. Keyingi 8 y. mobaynida ushbu kompaniya b-n jami 29 mln. AQSH dollari qiymatiga ega boʻlgan 8 ta shartnoma amalga oshirilib, OʻzbekistonAmerika "Oʻzdunrobita" qoʻshma korxonasi uchun asbob-uskunalar yetkazib berildi .
 
OʻzR Tashqi iqtisodiy faoliyat milliy banki Kanadaning bir qancha moliya muassasalari b-n aloqa oʻrnatgan. Ikki mamlakat oʻrtasida taʼlim, fan va texnika sohasida, jumladan, bir-birlariga talabalar, aspirantlar, oʻqituvchilar va mutaxassislar yuborish, ularning malakasini oshirish borasida hamkorlik yoʻlga qoʻyilgan. OʻzRda 2000 y. boshlarida Kanadalik sarmoyadorlar ishtirokidagi 13 korxona roʻyxatga olingan.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->
 
▲'''Kanada''' poytaxti — [[Ottava]] shahri. [[BMT]] va [[NATO]] aʼzosi hamda [[AQSh]] bilan „Erkin iqtisodiy savdo aylanmasi toʻgʻrisida“gi shartnomasi tuzgan. [[Birlashgan qirollik]] dominioni. [[1931-yil]]da suveren huquqi berilgan. Biroq, mustaqillik eʼlon qilinmagan. Mamlakatni [[Birlashgan qirollik]] qiroli (yoki qirolichasi) tomonidan tayinlangan General-Gubernator boshqaradi.
 
== Galereya ==
"https://uz.wikipedia.org/wiki/Kanada" dan olindi