|
|sayt = http://www.zhambyl.kz
}}
'''Jambul viloyati''' — [[Qozog'iston|- Qozogʻiston RespublikasiningRespublikasi janubidagi viloyat. [[1939-yil]] janubida14-oktyabrda joylashgantashkil etilgan. Qozoq xalq oqini Jambul nomiga qoʻyilgan. Maydoni 144,3 ming km<sup>2</sup>. [[Almati viloyati|Almati]], [[Janubiy Qozog'iston viloyati|Janubiy Qozogʻiston]], [[Qarag'andi viloyati|Qaragʻandi]] viloyatlari bilan va [[Qirg'iziston]]ning [[Talas viloyati|Talas]] bilan, [[Chuy viloyati|Chuy viloyatlari]] viloyatlari bilan chegaradosh. ViloyatningAholisi nomi1,072,862 qozoqkishi shoiri(2013), Jambulasosan Jabaevichning[[qozoqlar]], hurmatigashuningdek, qoʻyilgan.[[oʻzbeklar]], Jambul[[ruslar]], viloyatining[[olmonlar]], hududi Betpaqdaladan[[ukrainlar]], [[ Tyan-Shantatarlar]] gacha, [[ Chudunganlar]] dan Qoratovgachava boshqa millat vakillari ham choʻzilganyashaydi. Hududi Markazi — 144,2[[Taraz]] ming km²shahri. ▼
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
[[File:E7829-Shu-steppe.jpg|thumb|300px|right|Chuning koʻrinishi (poezddan rasmga olingan)]] ▼'''Jambul viloyati''' - Qozogʻiston Respublikasi jan.dagi viloyat. 1939 y. 14 okt.da tashkil etilgan. Qozoq xalq oqini Jambul nomiga qoʻyilgan. Mayd. 144,3 ming km2. Aholisi 999,6 ming kishi (1999), asosan qozoqlar, shuningdek, oʻzbek, rus, nemis, ukrain, tatar, dungan va b. millat vakillari ham yashaydi. Markazi — Taroz sh.
Viloyat xududihududi asosan tekislik. Shim.Shimoliy qismini (viloyat hududining uzuzunligi) BetpakdalaBetpaqdala choʻli egallagan. Chu daryosi vodiysidan jan.dajanubida Moʻyinqum choʻli joylashgan. Viloyat jan.janubi-gʻarbida Qoratov tizmasi (1600 m), sharq va jan.janubi-sharqida Jeltov va Aytov togʻlari (1506 m), jan.dajanubida Qirgʻiziston tizmasining shim.shimoliy yon bagʻri (4000 m gacha) bor. Shim.Shimoliy qismida iqlim keskin kontinental ( yanv. ningyanvarning oʻrtacha t-rasiharorati —10 ° C dan —14— 14 ° C gacha, iyulning oʻrtacha t-rasiharorati 25—27 ° C). Yiliga 100—200 mm yogʻin yogʻadi. Togʻ oldi qismlarida iqlim yumshoqroq (oʻrtacha t-raharorat yanvarda —5° dan —8° gacha, iyulda 20—22°). Yiliga 350 mm, togʻlarda 500—600 mm dan 700—900 mm gacha yogʻin yogʻadi. Vegetatsiya davri 200— 225 kun. Asosiy daryolari: Chu, Talas, Assa. Yirik koʻllari: [[Balxash ]] ( jan.janubi-gʻarbiy qismi), Biyli koʻli, Oqkoʻl. Tekislik va yon bagʻirlardagi surqoʻngʻir tuproqlarda shuvoq-shoʻra oʻsadi; baʼzan taqir va shoʻrxoklar uchraydi. Qumlarda saksovul, 800—1500 m balandliklardagi boʻz tuproqlarda shuvoq-boshoqlilar va chalov-betaga, 1500— 1700 m dan 2000 m gacha balandliklardagi kashtan tuproqlarda togʻ teragi va tyanshan qoraqaragʻayi oʻsadi. 2100 m dan balandda subalp va alp oʻtloqlari bor. Choʻllarda qum yumronqozigʻi, qoʻshoyoq, jayran, yelik, saygʻoq; togʻlarda togʻ echkisi, arhar; yirtqichlardan boʻri, tulki, boʻrsiq; sudraluvchilardan ilon, toshbaqa, kaltakesak; umurtqasizlardan biy, qoraqurt, chayon; koʻl va daryolarda okun (olabugʻa), marinka (qorabaliq), sazan, sudak (oq marka), leshch (toʻrta) kabi baliqlar bor <ref>[http://www.zhambyl.kz/?action=contents&page=122&lan=kaz ''Viloyat xaqida axborot'' Jambul viloyatining rasmiy saytidan]</ref>. ▼
▲Viloyat xududi asosan tekislik. Shim. qismini (viloyat hududining uz) Betpakdala choʻli egallagan. Chu daryosi vodiysidan jan.da Moʻyinqum choʻli joylashgan. Viloyat jan.-gʻarbida Qoratov tizmasi (1600 m), sharq va jan.-sharqida Jeltov va Aytov togʻlari (1506 m), jan.da Qirgʻiziston tizmasining shim. yon bagʻri (4000 m gacha) bor. Shim. qismida iqlim keskin kontinental (yanv. ning oʻrtacha t-rasi —10° dan —14°gacha, iyulning oʻrtacha t-rasi 25—27°). Yiliga 100—200 mm yogʻin yogʻadi. Togʻ oldi qismlarida iqlim yumshoqroq (oʻrtacha t-ra yanvarda —5° dan —8° gacha, iyulda 20—22°). Yiliga 350 mm, togʻlarda 500—600 mm dan 700—900 mm gacha yogʻin yogʻadi. Vegetatsiya davri 200— 225 kun. Asosiy daryolari: Chu, Talas, Assa. Yirik koʻllari: Balxash (jan.gʻarbiy qismi), Biyli koʻli, Oqkoʻl. Tekislik va yon bagʻirlardagi surqoʻngʻir tuproqlarda shuvoq-shoʻra oʻsadi; baʼzan taqir va shoʻrxoklar uchraydi. Qumlarda saksovul, 800—1500 m balandliklardagi boʻz tuproqlarda shuvoq-boshoqlilar va chalov-betaga, 1500— 1700 m dan 2000 m gacha balandliklardagi kashtan tuproqlarda togʻ teragi va tyanshan qoraqaragʻayi oʻsadi. 2100 m dan balandda subalp va alp oʻtloqlari bor. Choʻllarda qum yumronqozigʻi, qoʻshoyoq, jayran, yelik, saygʻoq; togʻlarda togʻ echkisi, arhar; yirtqichlardan boʻri, tulki, boʻrsiq; sudraluvchilardan ilon, toshbaqa, kaltakesak; umurtqasizlardan biy, qoraqurt, chayon; koʻl va daryolarda okun (olabugʻa), marinka (qorabaliq), sazan, sudak (oq marka), leshch (toʻrta) kabi baliqlar bor.
J. v.da obikor dehqonchilik va yaylov chorvachiligi b-n birga har xil sanoat tarmoqlari rivojlangan. Fosforit kon-kimyo k-ti (Qoratovda), Tarozda superfosfat, xrom, rezina buyumlari z-dlari, charm poyabzal korxonasi, jun, tikuvchilik, attorlik f-kalari (Tarozda), sut va pishloq z-dlari (Taroz, Qoratov, Chu va tuman markazlarida) bor. Metallsozlik — ehtiyot qismlar, kommunal asbob-uskunalar, agregat tuzatish, texnologik metall konstruksiyalari, tuzatish-mexanika (Taroz, Chu, Lugovayada), avtomobil remonti (Granitogorsqsa) z-dlaridan iborat. Gʻisht, gips, koʻprik va temirbeton buyumlari, uysozlik z-dlari, qurilish detallari va konstruksiyalari k-tlari, mebel f-kasi (Tarozda), qurilish materiallari k-tlari (Taroz, Qoratov) bor. Q. x.da chorvachilik hamda dehqonchilik yetakchi tarmoq hisoblanadi. Donli ekinlar, texnika ekinlari (shu jumladan qand lavlagi), sabzavot-poliz va kartoshka, yemxashak ekinlari ekiladi. Bogʻdorchilik, tokchilik rivojlangan. Chorvachilikda asosan mayin junli va yarim mayin junli hamda qorakoʻl qoʻylari boqiladi. ▼
J. v. hududidan Taroz— Qoratov—Janatas, Lugovaya—Bishkek, Chu—Moʻyinti t. y. tarmoqlari oʻtgan. Avtomobil yoʻlining asosiy avtomagistrali Toshkent— Bishkek—Olmaota. Havo yoʻllari Tarozni Moskva, Olmaota va b. shaharlar, viloyatning tumanlari b-n bogʻlaydi. 3 oliy oʻquv yurti, oʻlkashunoslik muzeyi, 2 drama teatri bor.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref> ▼<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->
▲'''Jambul viloyati''' — [[Qozog'iston|Qozogʻiston Respublikasining]] janubida joylashgan. [[Almati viloyati|Almati]], [[Janubiy Qozog'iston viloyati|Janubiy Qozogʻiston]], [[Qarag'andi viloyati|Qaragʻandi]] viloyatlari bilan va [[Qirg'iziston]]ning [[Talas viloyati|Talas]] bilan [[Chuy viloyati|Chuy]] viloyatlari bilan chegaradosh. Viloyatning nomi qozoq shoiri Jambul Jabaevichning hurmatiga qoʻyilgan. Jambul viloyatining hududi Betpaqdaladan [[Tyan-Shan]]gacha [[Chu]]dan Qoratovgacha choʻzilgan. Hududi — 144,2 ming km².
Viloyat markazi va eng katta shahri — [[Taraz]].
== Aholisi ==
[[2011-yil]] yilningning 1-yanvarida aholisi 1043,6 mln. kishini tashkil qildi. Jambul viloyati koʻp millatli hisoblanadi, 90 ortiq millat vakillari istiqomat qilishadi.
{|class="standard sortable"
|| boshqalar ||align="right" | 17025 ||align="right" | 1,64 % ||align="right" | 8670 ||align="right" | 0,83 % ||align="right" | 7962 ||align="right" | 0,76 %
|}
== Geografiyasi ==
Geografik nuqtai nazaridan viloyat hududi asosan tekisliklardan iborat. Iqlimi — quruq va kontinentalli.
== Tarixi ==
Viloyatning markazi Qozogʻstonning janubida joylashgan [[Taraz]] shahri. Taraz shahri respublikaning eng qadimgi shaharlarning biridir. Shaharni miloddan avvalgi 1 asrlarning oʻrtalaridagi xitoy yozma adabiyotlaridan koʻrishga boʻladi.
▲[[File:E7829-Shu-steppe.jpg|thumb|300px|right|Chuning koʻrinishi (poezddan rasmga olingan)]]
Viloyatning ancha hududini Betpaqdala va Moʻyinqum tashkil qiladi, faqat janubiy-gʻarb, janubiy va janubiy-sharq chekkasi toʻgʻlar bilan cheklangan (Qoratov, Qirgʻiz va Chu-Ile Olatov togʻlari). Relefning turli hilda boʻlishi viloyat iqlimiga har turli taʼsir qiladi.
Tabiati landshaflarning florasi bilan faunasi keng va turlicha. Viloyatda oʻsimliklarning 3000 dan ortiq turi bor. Ov qiladigan erning umumiy maydoni 13,9-ming ga tashkil qiladi, unda xayvonlarning 40-dan ortiq turi yashashadi.
* Umumiy maydoni 1000-ming ga tashkil qiladigan '''Andasay davlat (kompleks) qamali''' (zoologiyalik) Moʻyinqum qishlogʻidan gʻarbga Chu daryosi yoqasida joylashgan. Oʻsimlik qatorida selev choʻpi, bataga, qora saksovul, tolning nu butogʻi koʻp. Xayvonlar olamida [[arxar]]lar, [[qulan]]lar, [[jayron]]lar, [[to'ng'iz]]lar, [[quyon]]lar, [[Qirg'avul|qirgʻavullar]], va boshqa turlari koʻp..<ref>[http://www.zhambyl.kz/?action=contents&page=122&lan=kaz ''Viloyat xaqida axborot'' Jambul viloyatining rasmiy saytidan]</ref>
== Hududiy boʻlinishi ==
* [[Talas (tuman)|Talas tumani]] — [[Qoratov (shahar)|Qoratov shahri]]
* [[Chu tumani]] — [[To'lebiy qishlog'i]]
▲J.Jambul v.daviloyatida obikor [[dehqonchilik ]] va yaylov chorvachiligi b-nbilan birga har xil sanoat tarmoqlari rivojlangan. Fosforit kon-kimyo k-tikombinati (Qoratovda), TarozdaTarazda superfosfatsuper-fosfat, xrom, rezina buyumlari z-dlarizavodlari, charm poyabzal korxonasi, jun, tikuvchilik, attorlik f-kalarifabrikalari ( TarozdaTarazda), sut va pishloq z-dlarizavodlari ( TarozTaraz, Qoratov, Chu va tuman markazlarida) bor. Metallsozlik — ehtiyot qismlar, kommunal asbob-uskunalar, agregat tuzatish, texnologik metall konstruksiyalari, tuzatish-mexanika ( TarozTaraz, Chu, Lugovayada), avtomobil remonti (Granitogorsqsa) z-dlaridanzavodlaridan iborat. Gʻisht, gips, koʻprik va temirbeton buyumlari, uysozlik z-dlarizavodlari, qurilish detallari va konstruksiyalari k-tlarikombinatlari, mebel f-kasifabrikasi ( TarozdaTarazda), qurilish materiallari k-tlarikombinatlari ( TarozTaraz, Qoratov) bor. Q. x.da chorvachilik hamda dehqonchilik yetakchi tarmoq hisoblanadi. Donli ekinlar, texnika ekinlari (shu jumladan qand lavlagi), sabzavot-poliz va kartoshka, yemxashak ekinlari ekiladi. Bogʻdorchilik, tokchilik rivojlangan. Chorvachilikda asosan mayin junli va yarim mayin junli hamda qorakoʻl qoʻylari boqiladi.
== Qishloq xoʻjaligi ==
Qishloq xoʻjaligida chorvachilik hamda dehqonchilik yetakchi tarmoq hisoblanadi. Donli ekinlar, texnika ekinlari (shu jumladan qand lavlagi), sabzavot-poliz va kartoshka, yemxashak ekinlari ekiladi. Bogʻdorchilik, tokchilik rivojlangan. Chorvachilikda asosan mayin junli va yarim mayin junli hamda qorakoʻl qoʻylari boqiladi.
== Ijtimoiy soha ==
▲J.Jambul v.viloyati hududidan Taroz—Tara z— Qoratov—Janatas, Lugovaya—Bishkek, Chu—Moʻyinti t.temir y.yoʻl tarmoqlari oʻtgan. Avtomobil yoʻlining asosiy avtomagistrali Toshkent—Toshkent Bishkek—Olmaota— Bishkek — Olmaota. Havo yoʻllari TarozniTarazni [[Moskva ]], [[Olmaota ]] va b.boshqa shaharlar, viloyatning tumanlari b-nbilan bogʻlaydi. 3 oliy oʻquv yurti, oʻlkashunoslik muzeyi, 2 drama teatri bor.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
== Iqtisodiyot ==
== Manbalar ==
{{Reflist}}
{{OʻzME}}
{{Jambul viloyati}}
[[Category:Qozogʻiston viloyatlari]]
|
