Ozarbayjon: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
DastyorBot (munozara | hissa)
k noyab. → noyabr
DastyorBot (munozara | hissa)
k hoz. → hozirgi
Qator 18:
 
== Tarixi ==
O.da paleolit davridan aholi yashay boshlagan. Qadim zamonlarda hoz.hozirgi O. hududida yashagan koʻpgina qabilalar (kaspiylar, kadusiylar, albanlar) tarixiy rivojlanish davomida kabila ittifoqlariga birlashib, keyin-chalik dastlabki davlat tuzilmalariga asos boʻldi. Mil. av. 9-a.da Mana pod-shoxligi vujudga keldi. Xoʻjalik va madaniyat birmuncha rivojlandi. Mil. av. 7-a. oxirlarida O. va qoʻshni mamlakatlarda Midiya davlati tashkil topdi. Mil. av. 6-a. da hokimiyat Axomaniylar qoʻliga oʻtdi. Bu davlatni Makedoniyalik Aleksandr qoʻshinlari tor-mor et-gach, Atropatena davlati vujudga keldi. Mil. av. 3—2-a.larda xoz. O. xududining katta qismi Albaniya deb ataldi (q. [[Kavkaz Albaniyasi]]).
 
O.ni bosqinchilar koʻp marta taladi. Aholining ularga qarshi kurashi, xu-susan, mil. 5-a. oxiri — 6-a. boshlarida Mazdakiylar harakatink yuzaga kel-tirdi. 8-a. boshlarida O. Arab xalifaligi qoʻl ostiga oʻtdi, islom dini tarqaldi. Bobak qoʻzgʻoloni, Xurramiylar harakatida dehqonlar va hunarmandlar qatnashdi. 11-a. oʻrtalarida Saljuqiylar boshliq turk qabilalari (oʻgʻuzlar va b.) bostirib keldi. 12-a.da Salju-qiylar mavqei pasayib, Shirvonshohlar, Kasroniylar, Eldegiziylar pod-shohdigi rivoj topishi bilan hunarman-dchilik, dehqonchilik, savdo-sotiq ta-raqqiy etdi. Shu davrda yetishib chiqqan Makkiy ibn Ahmad, Bahmanyor, Xatib Tabriziy, Hoqoniy, Nizomiy Ganja-viy, Mahastiy va b. jahon madaniyati ravnaqiga salmokli hissa qoʻshdilar.
 
13-a.ning 30-y.larida O.ga moʻgʻullar, 14-a. oxirida Amir Temur qoʻshinlari bostirib kirdi. 14—15-a.larda Shirvonshoxlar podshoxligi kuchaydi. Qora qoʻyunlilar va Oq qoʻyunlilar deb atalgan yangi davlatlar vujudga keldi. Sav-dosotiq avj oldi. Safaviylar davlati (16a.) davrida O. xalq xoʻjaligi va madaniyatida yuksalish roʻy berdi. Shoh Abbos I (1587—1629 y.larda hukmronlik qilgan) O. markazini Erondagi Isfahonga koʻchirishi oqibatida u Eronning chekka viloyatiga aylanib qoldi. Mahalliy hokimlar va ajnabiy bosqinchilarga qarshi dehqonlar qoʻzgʻo-loniga xalq qahramoni Koʻroʻgʻli boshchilik qildi. 18a. boshlarida Zakavkazye, chususan. O.ni qoʻlga kiritib olish uchun Eron bilan Turkiya oʻrtasidagi kurash kuchaydi. 19-a.dan Rossiya Zakavkazye yerlarini bosib ola boshladi. 1805- 13 va 1826-28 y.lardagi Ros-siya-Eron urushlari natijasida hoz.hozirgi O.ning koʻp qismi Rossiya davlati tarkibiga oʻtdi. Rossiya bilan Eron oʻrtasidagi Guliston shartnomasiga binoan belgilangan O.ning jan. chegaralari hozirgacha amal qilib kelayotir. 1917 y. noyabrda shoʻro hokimiyati oʻrnatildi. 1918 y. 28 mayda O. Respublikasi eʼlon qilindi. 1920 y. 28 apr.da Ozarbayjon SSR tashkil boʻldi. 1922 y. 12 martda O. Zakavkazye Sovet Federativ Sotsiali-stik Respublikasi (ZSFSR), soʻngra u tugatilgach (1936), ittifoqdosh respublika sifatida SSSR tarkibiga kiri-tildi. 1991 y. fev.dan O. Respublikasi deb nomlandi. 1991 y. 30 avg .da mamla-kat Oliy Kengashi O. davlat mustaqilligi toʻgʻrisida Deklaratsiya qabul qildi. 1988 y. Togʻli Qorabogʻ xususida O. bilan Armaniston oʻrtasida nizo chiqib, qurolli toʻqnashuvga aylanib ketdi. 1994 y. maydan mojaro toʻxtatilib, ma-salani tinch hal etish toʻgʻrisida muzo-kara boshlandi. O. — 1992 y.dan BMT aʼzosi. OʻzR suverenitetini 1991 y. 19 okt.datan olgan va 1995 y. 2 okt.da diplomatiya munosabatlari oʻrnatgan.
 
Siyosiy partiyalari. Yangi Ozarbayjon, Ozarbayjon xalq fronti, Milliy mustaqillik partiyasi, Musovot, Ozarbayjon xalq partiyasi, Ozarbayjon dehqonlar partiyasi, Toʻgʻri yoʻl partiyasi, Ozarbayjon sotsialdemok-ratik partiyasi va b.